Sugilanon sang Kabuhi

Natun-an Namon nga Magsalig sing Bug-os kay Jehova

PANUGIRON NI NATALIE HOLTORF

Hunyo 1945 sadto. Isa ka adlaw sadto nga bulan, isa ka lapsion nga lalaki ang nag-abot sa amon balay kag mapailubon nga nagtindog sa puertahan. Hinadlukan nga nagsinggit ang akon kinagot nga si Ruth: “Mama, may tawo sa puertahan!” Wala sia makahibalo nga tatay niya gali ang estranghero​​—⁠ang akon pinalangga nga bana, si Ferdinand. Duha ka tuig antes sini, sang tatlo ka adlaw pa lang nga nabun-ag si Ruth, si Ferdinand naglakat, kag sang ulihi, nadakpan sia kag ginbilanggo sa isa ka kampo konsentrasyon sang mga Nazi. Apang karon, nakita na gid man ni Ruth ang iya amay, kag ang amon pamilya nahiusa liwat. Madamo kami sing dapat istoryahan ni Ferdinand!

SI Ferdinand nabun-ag sang 1909 sa siudad sang Kiel, sa Alemanya, kag ako naman nabun-ag sang 1907 sa siudad sang Dresden, sa Alemanya man. Sang 12 anyos ako, nasugilanon sang amon pamilya ang mga Estudyante sang Biblia, ang tawag sadto sa mga Saksi ni Jehova sa una nga tion. Sa edad nga 19, naghalin ako sa Evangelical nga Simbahan kag gindedikar ang akon kabuhi kay Jehova.

Sadto man nga tion, si Ferdinand naggradwar sa kolehiyo kag nagtrabaho subong marinero. Sa iya mga pagpanakayon, may mga pamangkot sia tuhoy sa pagluntad sang Manunuga. Sang magdungka sa Alemanya, ginduaw ni Ferdinand ang iya magulang nga lalaki, nga isa ka Estudyante sang Biblia. Ini nga pagduaw nagkumbinsi gid sa iya nga ginasabat sang Biblia ang mga pamangkot nga madugay na niya ginapaligban.  Naghalin sia sa Luterano nga Simbahan, kag nag-untat man sa pagtrabaho subong marinero. Pagkatapos sang iya una nga adlaw sa pagbantala, handum gid niya nga himuon ini nga hilikuton sa bug-os niya nga kabuhi. Sadto man nga gab-i, gindedikar ni Ferdinand ang iya kabuhi kay Jehova. Ginbawtismuhan sia sang Agosto 1931.

Isa ka Marinero kag Manugbantala

Sang Nobiembre 1931, si Ferdinand nagsakay sa tren padulong sa Netherlands agod magbulig sa pagbantala nga hilikuton didto. Sang ginsugiran ni Ferdinand ang utod nga nagaorganisar sang hilikuton sa amo nga pungsod nga isa sia anay ka marinero, ang utod nagsiling: “Ikaw gid ang amon kinahanglan!” Ang mga utod nag-arkila sing sakayan agod ang isa ka grupo sang mga payunir (bug-os tion nga mga ministro) makabantala sa mga nagapuyo sa higad-suba sa naaminhan nga bahin sang pungsod. Ang sakayan may lima ka tripulante, apang wala sing isa sa ila ang makahibalo maglayag sini. Gani si Ferdinand ang nangin kapitan sini.

Pagligad sang anom ka bulan, si Ferdinand ginpadala subong payunir sa Tilburg, sa nabagatnan nga bahin sang Netherlands. Halos amo man nga tion nga nag-abot ako sa Tilburg agod magpayunir, kag nakilala ko si Ferdinand. Apang gilayon kami nga ginsaylo sa Groningen, sa naaminhan nga bahin sang pungsod. Nagpakasal kami didto sang Oktubre 1932, kag sa isa ka puluy-an sang pila ka payunir, nagdugos-bulan (honeymoon) kami samtang nagapayunir man!

Sang 1935 ang amon anak nga si Esther nabun-ag. Bisan pa pigado kami, determinado kami nga magpadayon sa pagpayunir. Nagsaylo kami sa isa ka minuro, diin nagpuyo kami sa isa ka magamay nga balay. Samtang ginaatipan ko ang bata sa balay, ang akon bana bilog nga adlaw nga nagministeryo. Pagkadason nga adlaw, ako naman ang nagministeryo kag ang akon bana ang nagbantay sa bata. Padayon namon ini nga ginhimo tubtob maghusto na sa edad si Esther agod mag-upod sa amon sa ministeryo.

Wala madugay pagkatapos sini, ang kahimtangan sa politika sa Europa nagapatimaan sang katalagman. Nabalitaan namon ang paghingabot sa mga Saksi sa Alemanya, kag narealisar namon nga mahimo man ini matabo sa amon sa indi madugay. Nagpalibog kami kon paano namon atubangon ang daku nga paghingabot. Sang 1938 gindumilian sang Olandes nga mga awtoridad ang mga dumuluong sa pagpanagtag sing relihioso nga mga publikasyon. Agod buligan kami nga makapadayon sa amon ministeryo, ginhatag sa amon sang Olandes nga mga Saksi ang mga ngalan sang mga tawo nga nagpakita sing interes sa amon hilikuton, kag nasugdan namon ang pagtuon sa Biblia sa pila sa ila.

Sadto man nga tion isa ka kombension sang mga Saksi ni Jehova ang pagahiwaton. Bisan pa wala kami sing kuarta nga ibakal sing tiket sa tren pakadto sa kombension, luyag gid namon makatambong. Gani ginsugdan namon ang tatlo-ka-adlaw nga pagbisikleta, upod ang bata nga si Esther nga nagapungko dapit sa manibela sang bisikleta. Ginpaligad namon  ang gab-i sa balay sang mga Saksi sa alagyan. Malipayon gid kami sa pagtambong sa amon nahauna nga nasyonal nga kombension! Ang programa nagpabakod sa amon para sa mga pagtilaw sa unahan. Labaw sa tanan, ginpahanumdom kami nga magsalig gid sa Dios. Ang Salmo 31:6 nangin paborito namon: “Para sa akon, kay Jehova nagasalig ako.”

Ginpangita sang mga Nazi

Sang Mayo 1940 ginsakop sang mga Nazi ang Netherlands. Wala madugay pagkatapos sadto, hinali kami nga ginduaw sang mga Gestapo, ukon mga sekreta, samtang ginaareglar namon ang ginpadala nga mga literatura sa Biblia. Gindala si Ferdinand sa ulong-talatapan sang mga Gestapo. Pirme namon sia didto ginduaw ni Esther, kag kon kaisa gin-interogar kag ginbakol sia sa amon mismo atubangan. Hinali nga ginbuy-an si Ferdinand sang Disiembre, apang makadali lang ang iya kahilwayan. Sa pagpauli namon isa ka gab-i, nakita namon ang isa ka salakyan sang mga Gestapo malapit sa amon balay. Nakapalagyo si Ferdinand samtang kami naman ni Esther nagsulod sa balay. Nagahulat na sa amon ang mga Gestapo. Ginapangita nila si Ferdinand. Paglakat sang mga Gestapo sadto man nga gab-i, nag-abot ang Olandes nga mga pulis kag gindala ako agod usisaon. Pagkadason nga adlaw nagpanago kami ni Esther sa balay sang bag-ong nabawtismuhan nga Saksi nga mag-asawa, ang pamilya Norder, nga naghatag sa amon sing pasilungan kag pangamlig.

Sang talipuspusan sang Enero 1941, gindakop ang isa ka payunir nga mag-asawa nga nagapuyo sa isa ka sakayan nga balay. Pagkadason nga adlaw nagkadto sa sakayan ang manugtatap sang sirkito (nagalakbay nga ministro) kag ang akon bana agod kuhaon ang pila ka pagkabutang sang mag-asawa, apang gindakop sila sang mga kakunsabo sang mga Gestapo. Nakapalagyo si Ferdinand sakay sa iya bisikleta. Apang, ang manugtatap sang sirkito ginbilanggo.

Si Ferdinand ang ginbulos sang responsable nga mga kauturan nga mangin manugtatap sang sirkito. Nagkahulugan ini nga makapauli sia sa sulod na lang sang mga tatlo ka adlaw sa isa ka bulan. Isa ini ka bag-o nga pagtilaw sa amon, apang nagpayunir gihapon ako. Labi pa nga nagpanikasog ang mga Gestapo nga pangitaon ang mga Saksi, gani nagsulusaylo kami sing ilistaran. Sang 1942 tatlo ka beses kami nga nagsaylo. Sang ulihi, nagpuyo kami sa siudad sang Rotterdam, malayo sa kon diin ginahimo ni Ferdinand ang iya sekreto nga ministeryo. Sadto nga tion manugbata ako sa amon ikaduha nga anak. Ginsapupo kami sang pamilya Kamp, nga may duha ka anak nga lalaki nga ginbilanggo sa kampo konsentrasyon kasan-o lang.

Ginlagas Kami sang mga Gestapo

Ang amon ikaduha nga anak, si Ruth, nabun-ag sang Hulyo 1943. Sang mabun-ag si Ruth, tatlo ka adlaw nga nakaupod namon si Ferdinand, apang pagkatapos sadto naglakat sia, kag amo yadto ang katapusan nga nakita namon sia sa sulod sang malawig nga tion. Pagligad sang mga tatlo ka semana, si Ferdinand gindakop sa Amsterdam. Gindala sia sa estasyon sang mga Gestapo, diin nakompirmar kon sin-o sia. Ginpilit sia sang mga Gestapo nga pasugiron tuhoy sa amon pagbantala nga hilikuton. Apang ang ginsugid lamang ni Ferdinand amo nga isa sia sa mga Saksi ni Jehova kag wala sia nagapasilabot sa politika. Naakig gid ang Gestapo nga mga opisyales nga si Ferdinand, nga isa ka Aleman, wala magsoldado, kag namahog sila nga patyon sia subong isa ka traidor.

Sa masunod nga lima ka bulan, si Ferdinand ginbilanggo, diin pirme sia ginpahog nga i-⁠firing squad. Apang, wala gid sia mationg sa iya katutom kay Jehova. Ano ang nakabulig sa iya agod magpabilin nga mabakod sa espirituwal? Ang Pulong sang Dios, ang Biblia. Sa pagkamatuod, bangod isa ka Saksi, si Ferdinand wala gintugutan sa pagtigayon sing Biblia. Apang, ang iban nga mga bilanggo mahimo makapangabay sing Biblia. Gani ginkumbinsi ni Ferdinand ang iya kaupod nga bilanggo sa selda nga magpangabay sing Biblia sa iya pamilya, kag ginhimo naman niya ini. Pagligad sang mga tinuig, nagakilan ang mata ni Ferdinand kon ginasugid niya ini nga hitabo kag nagsiling sia: “Daku gid nga lugpay ang ginhatag sa akon sadto nga Biblia!”

Sang maaga nga bahin sang Enero 1944, si Ferdinand hinali nga gindala sa kampo konsentrasyon  sa Vught, sa Netherlands. Ini nga pagsaylo isa gid ka pagpakamaayo sa iya kay nakita niya didto ang 46 pa ka Saksi. Sang mabalitaan ko nga ginsaylo sia, nalipay gid ako nga mahibaluan nga buhi pa sia!

Walay Untat nga Pagbantala sa Kampo Konsentrasyon

Mabudlay gid ang kabuhi sa kampo. Kinaandan na ang grabe nga malnutrisyon, kakulang sing madamol nga panapton, kag sobra nga katugnaw. Si Ferdinand nagmasakit sing grabe nga tonsillitis. Pagkatapos sang malawig nga paglawag sang ila mga ngalan samtang yara sila sa gua nga matugnaw ang paniempo, nagkadto sia sa bululngan. Ang mga pasyente nga may hilanat nga 40 degrees Celsius ukon mas mataas pa gintugutan sa pagtener. Apang si Ferdinand wala gintugutan sa pagtener, kay ang iya temperatura 39 degrees Celsius lamang! Ginpabalik sia sa trabaho. Apang, ginbuligan sia sang iya mabuot nga mga kaupod nga bilanggo paagi sa pagtago sa iya sa malip-ot nga mga tion sa mainit-init nga duog. Labi pa nga nakabulig sang nag-init na ang paniempo. Subong man, kon ang pila ka utod makabaton sing pinutos nga pagkaon, ginpaambit nila ini sa iban, gani nagbaskog liwat si Ferdinand.

Antes mabilanggo ang akon bana, pirme na sia nagabantala, kag sa sulod sang kampo padayon niya nga ginsugid sa iban ang iya ginapatihan. Masunson sia ginyaguta sang mga opisyales sang kampo bangod sang iya purpura nga trianggulo, ang simbulo nga nagapakilala sa isa ka bilanggo subong Saksi. Apang ginhimuslan ni Ferdinand ini nga pagyaguta agod masugilanon sila. Sang primero, ang teritoryo nga ginbantalaan sang mga kauturan amo lamang ang kuwartel diin ang laban nga yari diri mga Saksi. Ang mga utod nagpinamangkutanay, ‘Paano naton mabantalaan ang madamo pa nga mga bilanggo?’ Walay hinalung-ong nga ginsabat ini sang administrasyon sang kampo. Paano?

Ang mga utod may sekreto nga suplay sang mga literatura sa Biblia kag subong man 12 ka Biblia. Isa ka adlaw nakita sang mga guardia ang pila ka literatura, apang wala sila makahibalo kon kay sin-o ini. Gani namat-od ang mga opisyales sang kampo nga bulagon ang mga Saksi. Gani, bilang silot, ang tanan nga utod ginsaylo sa mga kuwartel sang di-Saksi nga mga bilanggo. Isa pa, ang mga utod ginpatupad sa mga di-Saksi sa tion sang pagkaon. Ini nga kahimusan isa gid ka pagpakamaayo. Una sa tanan mahimo na karon sang mga utod ang luyag gid nila himuon​​—⁠mabantalaan ang mas madamo nga bilanggo kon posible.

Pagpadaku sa Duha ka Anak nga Babayi sing Solo

Sa amo man nga tion, ako kag ang akon duha ka anak nga babayi nagapuyo gihapon sa Rotterdam. Ang tigtulugnaw sang 1943/44 grabe gid. Sa likod sang amon balay yara ang isa ka yunit sang artileriya sang Aleman nga mga soldado nga nagakanyon sa nagalupad nga mga eroplano. Sa amon atubang yara ang Waal Harbor, nga amo gid ang ginapuntariya sang nagapamomba nga mga eroplano sang Allied. Delikado gid diri manago. Dugang pa, maiwat ang pagkaon. Apang, natun-an namon nga magsalig sing bug-os kay Jehova.​​—⁠Hulubaton 3:​5, 6.

Ang otso-anyos nga si Esther nagpiyanpiyan sa amon gamay nga pamilya paagi sa paglinya sa isa ka establisamento nga nagapanghatag sing pagkaon sa mga imol. Apang, masami nga pag-abot sang iya turno, nagakaubusan sia sing pagkaon. Isa ka bes, naabtan sia sang pagpamomba sang eroplano. Nagsalangisag ako sang mabatian ko ang mga linupok, apang napaumpawan ako sang nagbalik sia nga wala maano kag may dala pa nga pila ka sugar beet. “Ano ang natabo?” ang akon una nga namitlang. Matawhay sia nga nagsabat: “Sang ginhulog ang mga bomba, ginsunod ko ang ginhambal sa akon ni Daddy, ‘Maghapa kag mangamuyo.’ Kag nakabulig gid ini!”

Bangod sang akon Aleman nga tono sa paghambal, mas maayo nga si Esther ang magpamalaklon. Natalupangdan ini sang Aleman nga mga soldado, gani gin-usisa nila si Esther. Apang wala gid sia manugid. Gintudluan ko si Esther sing Biblia sa balay, kag bangod indi sia makaeskwela, gintudluan ko man sia sa pagbasa kag sa pagsulat kag sang iban pa nga mga ikasarang.

Ginbuligan man ako ni Esther sa ministeryo.  Antes ako maglakat agod magdumala sing pagtuon sa Biblia, nagauna lakat si Esther agod siguraduhon nga wala sing nagapanilag sa amon. Ginsiguro niya nga yara ang tanda nga ginhisugtan namon sang akon ginatun-an sa Biblia. Halimbawa, mahimo iplastar sang akon ginatun-an sa Biblia ang mesitera sa bintana sa isa ka posisyon subong tanda nga mahimo ako magsulod. Sa tion sang pagtuon sa Biblia, si Esther nagpabilin sa gua sa pagbantay sang mga tanda sang katalagman samtang ginatulod niya ang stroller ni Ruth pakadto-pakari.

Padulong sa Sachsenhausen

Kamusta si Ferdinand? Sang Septiembre 1944, sia kag ang madamo pa nagmartsa padulong sa estasyunan sang tren diin ang mga grupo nga may tig-80 ka bilanggo ginpasakay sa nagahulat nga mga bagon. Ang tagsa ka bagon may isa ka balde agod gamiton subong kasilyas kag isa pa ka balde agod sudlan sang tubig nga mainom. Ang paglakbay naglawig sing tatlo ka adlaw kag tatlo ka gab-i, kag nagginutok sila sa bagon! Halos wala sing hangin nga nagasulod. Ang mga bagon wala sing bintana kag may magamay nga mga buho lamang nga malinglingan. Wala labot sa baho, indi gid malaragway ang init, gutom, kag kauhaw.

Ang tren nagdulog sa makakulugmat nga kampo konsentrasyon sa Sachsenhausen. Ang pagkabutang sang tanan nga bilanggo ginpanguha​​—⁠magluwas sa 12 ka gamay nga Biblia nga dala sang mga Saksi sa paglakbay!

Si Ferdinand kag ang walo pa ka utod gindala sa isa ka kampo nga kontrolado sang Sachsenhausen sa Rathenow agod magtrabaho sa paghimo sing gamit sa inaway. Bisan pa masunson sila ginpahog nga patyon, ang mga utod nangindi sa paghimo sini nga sahi sang trabaho. Agod pabakuron ang isa kag isa, ginbinagbinag nila sa aga ang isa ka bersikulo sa Biblia, subong sang Salmo 18:​2, agod mapamalandungan nila sa bilog nga adlaw. Nagbulig ini sa ila nga mapamalandungan ang espirituwal nga mga butang.

Sang ulihi, ang lupok sang mga kanyon nagpatimaan sang pag-abot sang mga tropa sang Allied kag Rusya. Una nga nag-abot ang mga Ruso sa kampo kon diin yara si Ferdinand kag ang iya mga kaupod. Ginhatagan nila sing pagkaon ang mga bilanggo kag ginpalakat sila. Sang katapusan sang Abril 1945, gintugutan sila sang mga soldado sang Rusya nga makapauli.

Nag-updanay Gid Man Liwat Subong Pamilya

Sang Hunyo 15, si Ferdinand nag-abot sa Netherlands. Mainit sia nga gin-abiabi sang mga utod sa Groningen. Nabalitaan niya sang ulihi nga buhi kami, apang wala niya mahibalui kon diin gid kami, kag nabalitaan man namon nga nagbalik na sia. Ang paghulat sang iya pag-abot daw tuman kadugay. Apang sang ulihi, isa ka adlaw ang bata pa nga si Ruth nagpanawag: “Mama, may tawo sa puertahan!” Nagatindog didto ang akon pinalangga nga bana kag amay nila.

Madamo nga problema ang dapat lubaron antes mangin normal liwat ang amon pagkabuhi subong pamilya. Wala kami sing puluy-an, kag ang pinakadaku nga problema amo ang pagtigayon liwat sang amon estado subong permanente nga mga residente. Sanglit mga Aleman kami, daw sinikway ang pagtamod sa amon sang Olandes nga mga opisyales. Apang, sang  ulihi nakakita kami sing puluy-an kag ginpadayon namon ang kabuhi nga madugay na namon ginahandum​​—⁠ang maalagad si Jehova subong isa ka pamilya.

“Kay Jehova Nagasalig Ako”

Mga tinuig sang ulihi, sa tion nga magtipon kami ni Ferdinand kag sang iban namon nga mga abyan nga nagbatas man sang kabudlayan, gindumdom namon ang mahigugmaon nga pagtuytoy ni Jehova sa sadtong mabudlay nga mga tion. (Salmo 7:1) Nalipay kami nga gintugutan kami ni Jehova nga makigbahin sa pagpauswag sang mga intereses sang Ginharian sa sulod sang madamo nga tinuig. Masami namon ginasiling nga nalipay gid kami nga ginhinguyang namon ang amon pagkapamatan-on sa sagrado nga pag-alagad kay Jehova.​​—⁠Manugwali 12:1.

Pagkatapos sang paghingabot sang mga Nazi, magkaupod kami ni Ferdinand nga nag-alagad kay Jehova sing kapin sa 50 ka tuig antes niya natapos ang iya dutan-on nga kabuhi sang Disiembre 20, 1995. Malapit na ako mag-98 anyos. Adlaw-adlaw nga nagapasalamat ako kay Jehova nga ang amon mga anak masinakdagon gid sadtong mabudlay nga tinuig kag maalagad ko pa sia sa akon masarangan sa himaya sang iya ngalan. Nagapasalamat ako sa tanan nga ginhimo ni Jehova sa akon, kag handum ko gid nga tumanon ang akon paborito nga teksto: “Para sa akon, kay Jehova nagasalig ako.”​​—⁠Salmo 31:6.

[Retrato sa pahina 19]

Upod si Ferdinand sang Oktubre 1932

[Retrato sa pahina 19]

Ang sakayan sa pag-ebanghelyo nga “Almina” kag ang mga tripulante sini

[Retrato sa pahina 22]

Upod si Ferdinand kag ang mga bata