Ano ang Nagakontrol sang Imo Palaabuton?

“KAANGAY sang mga sapat, indi makontrol sang mga tawo ang ila madangatan,” sulat sang ebolusyonista nga si John Gray. Kabaliskaran naman ang ginsiling sang awtor nga si Shmuley Boteach sa iya libro nga An Intelligent Person’s Guide to Judaism. Sia nagsiling: “Ang tawo indi isa ka sapat, kag busa makontrol gid niya ang iya madangatan.”

Madamo nga tawo ang nagaugyon kay Gray kag nagapati nga may yara di-mapunggan nga mga puersa sang kinaugali nga nagakontrol sang madangatan sang tanan nga tawo. Ang iban nagakabig sa tawo subong tinuga sang Dios nga may ikasarang sa pagkontrol sang iya kaugalingon nga palaabuton.

Ang iban nagabatyag nga ang ila palaabuton ginakontrol sang gamhanan nga mga tawo. Suno sa manunulat nga si Roy Weatherford, “ang kalabanan nga tawo sa kalibutan​—⁠kag ilabi na ang kalabanan nga babayi sa maragtas​—⁠wala sing kontrol sa ila kaugalingon nga kabuhi bangod sang maathag nga pagpamigos kag paghingalit sang tawo.” (The Implications of Determinism) Nakita sang madamo kon paano ang ila handum nga makatigayon sing malipayon nga palaabuton ginguba sang nagasumpunganay nga mga kagamhanan sa politika kag militar.

Ang iban sa bug-os nga maragtas nagbatyag nga walay mahimo bangod ginhunahuna nila nga may labaw sa kinaugali nga mga puersa nga nagakontrol sang ila madangatan. “Ang mga Griego sang una,” siling ni Boteach, “nagapati gid nga walay pulos ang tanan nga paglaum bangod indi malikawan sang tawo ang gintalana nga madangatan.” Nagabatyag sila nga ang madangatan sang kada tawo ginadesisyunan sang baylobaylo sing pensar nga mga diosa. Nagapati sila nga ining mga diosa amo ang nagadesisyon kon san-o mapatay ang isa ka  tawo subong man kon ano kadamo nga kasisit-an kag kasakitan ang iya pagabatason sa bug-os niya nga kabuhi.

Madamo sa karon ang nagapati nga may labaw sa tawo nga gahom nga nagakontrol sa madangatan sang isa ka tawo. Halimbawa, madamo nga tawo ang nagapati sa Kismet, ukon kapalaran. Nagasiling sila nga gintalana na sang Dios ang resulta sang tanan nga mga binuhatan sang tawo kag ang tion sang kamatayon sang isa. Yara man ang doktrina nga predestinasyon, nga kuno “ang kaluwasan ukon kalaglagan sang tagsa ka tawo gintangdo na nga daan” sang Labing Gamhanan nga Dios. Madamong nagapangangkon nga mga Cristiano ang nagapati sa sining doktrina.

Ano sa banta mo? Ang imo bala madangatan ginpat-od na sang mga puersa nga indi mo makontrol? Ukon may kamatuoran bala ang ginsiling sang Ingles nga manunulat nga si William Shakespeare, nga nagsulat: “Kon kaisa makontrol man sang mga tawo ang ila kapalaran”? Binagbinaga ang ginasiling sang Biblia tuhoy sa sini.