Ang “Pim” Nagapamatuod sang Pagkamaragtason sang Biblia

ANG tinaga nga “pim” makita sing makaisa lamang sa Biblia. Sang mga adlaw ni Hari Saul, nagapabaid pa sang ila metal nga mga kasangkapan ang mga Israelinhon sa mga Filistinhon nga panday sa salsalon. “Ang bayad sa pagpabaid isa ka pim para sa punta sang arado kag para sa piko kag para sa mga kahig nga salsalon kag para sa mga wasay kag para sa pagtakod sa pangtuslok sa baka,” siling sang Biblia.​​—⁠1 Samuel 13:21.

Ano ang pim? Ang sabat sa sini nga pamangkot nagpabilin nga isa ka misteryo tubtob sang 1907 C.⁠E. sang nakutkutan ang una nga bato nga pangtimbang nga pim sa dumaan nga siudad sang Gezer. Ang mga manugbadbad sang Biblia sang una nabudlayan magbadbad sa tinaga nga “pim.” Halimbawa, ang King James Version, nagbadbad sa 1 Samuel 13:21: “Apang may bal-ag sila sa mga piko kag sa mga punta sang arado, kag sa mga kahig nga salsalon kag sa mga wasay kag sa pagpatalom sang mga suntok.”

Nahibaluan sang mga iskolar karon nga ang pim isa ka takus sa timbangan nga nagapromedyo sing 7.82 gramos, ukon mga dos-tersia sang isa ka siklo, ang balasihan ukon talaksan nga Hebreong yunit sang timbangan. Ang pim kabug-at nga retaso sang pilak amo ang bayad sa mga Filistinhon para sa pagbaid sang mga kasangkapan sang mga Israelinhon. Nauntat ang sistema sang timbangan nga nagagamit sing siklo sang napukan ang ginharian sang Juda kag ang kapital sini, ang Jerusalem, sang 607 B.⁠C.⁠E. Busa paano ang pim nga takus nagapamatuod sang pagkamaragtason sang Hebreong teksto?

Nagapangangkon ang pila ka iskolar nga ang mga teksto sang Hebreong Kasulatan, lakip na ang tulun-an nga Nahaunang Samuel, napetsahan sang Hellenistiko-Romano nga dag-on, bisan tubtob sang talipuspusan sang ikaduha tubtob sang unang siglo B.⁠C.⁠E. Busa, ginpangangkon, nga “ini . . . ‘di-maragtason,’ may diutay ukon wala sing kapuslanan sa pag-aman sing matuod nga impormasyon nahanungod sa maragtas sang ‘Israel subong narekord sa Biblia’ ukon sa ‘dumaan nga Israel,’ nga lunsay imbento lamang sa moderno nga mga literaryo sang Judiyo kag Cristiano.”

Apang, sa pagpatuhoy sa pim nga ginsambit sa 1 Samuel 13:​21, si William G. Dever, propesor sang Near Eastern sa arkeolohiya kag antropolohiya, nagsiling: “[Ini] imposible nga ‘gin-imbento’ sang mga manunulat nga nagkabuhi sang Hellenistiko-Romano nga dag-on pila ka siglo pagkatapos nga ining mga timbangan nadula kag nalipatan na. Sa pagkamatuod, ining magamay nga bahin sang biblikanhon nga teksto . . . wala mahangpan tubtob sang maaga nga bahin sang ika-20 nga siglo C.⁠E., sang nadiskobrehan ang una nga aktual nga mga halimbawa sa arkeolohiya, lakip ang Hebreo nga tinaga nga pîm.” Ang propesor nagapadayon: “Kon ang tanan nga biblikanhon nga mga sugilanon mga ‘imbento sa literaryo’ sang Hellenistiko-Romano nga dag-on, paano ining partikular nga sugilanon nakita sa Hebreo nga Biblia? Sa pagkamatuod, ang isa mahimo mamatok, nga ang paglutaw sang pîm ‘isa lamang ka detalye.’ Matuod ini; apang subong sang nahibaluan na, ‘ang maragtas ginahuman sang mga detalye.’”

[Retrato sa pahina 29]

Ang “pim” nga takus sa timbangan mga dos-tersia sang isa ka siklo