Sugilanon sa Kabuhi

Bisan Maluya, Mabaskog Ako

PANUGIRON NI LEOPOLD ENGLEITNER

Gingabot sang SS nga opisyal ang iya pistola, gintaya ini sa akon ulo, kag namangkot, “Handa ka bala mapatay? Luthangon ko ikaw bangod indi ka na gid mabag-o.” “Handa ako mapatay,” siling ko, nga ginatinguhaan nga indi magkurog ang akon tingog. Ginhanda ko ang akon kaugalingon sa matabo, ginpiyong ang akon mga mata, kag gin-angan-angan ang pagpitik niya sa gato, apang wala ini matabo. “Wala ka gid kuenta bisan nga mapatay ka pa!” singgit niya kag ginkuha ang ginataya nga pusil sa akon dungandungan. Paano ako nakadangat sa sining makatalagam nga kahimtangan?

NATAWO ako sang Hulyo 23, 1905, sa banwa sang Aigen-Voglhub sa Alps sa Austria. Ako ang kamagulangan nga anak nga lalaki sang akon amay, nga isa ka manugserahe, kag sang akon iloy, nga anak sang isa ka mangunguma. Imol ang akon mga ginikanan apang mapisan sila. Nagdaku ako sa Bad Ischl, malapit sa Salzburg, sa tunga sang matahom nga mga linaw kag makahalawhaw nga kabukiran.

Sang bata pa ako, masami ko ginahunahuna ang mga inhustisya sa kabuhi, indi lamang bangod imol ang akon pamilya kundi bangod natawo man ako nga may diperensia sa taludtod. Bangod nagasakit ang akon likod tuga sini nga balatian, haluson ako makatindog sing tiso. Gindumilian ako sa pag-entra sa gymnastics sa eskwelahan kag bangod sini ginasunlog ako sang akon mga kaklase.

Sang matapos ang Bug-os Kalibutan nga Inaway I, sa edad nga halos 14 anyos, namat-od ako sa pagpangita sing obra agod makatibawas sa kaimulon. Pirme ako ginagutman, kag nagluya  ang akon lawas sa mataas nga hilanat bangod sang trangkaso Espanyola, nga nagkutol sa kabuhi sang minilyon ka tawo. “Ano ang ipaobra namon sa isa nga maluya sing lawas kaangay mo?” amo ang reaksion sang kalabanan nga mga mangunguma sa pagpangabay ko sing obra. Apang, isa ka mainayuhon nga mangunguma ang nagpaobra sa akon.

Nalipay sa Pagtuon Tuhoy sa Gugma sang Dios

Bisan pa isa ka debotada nga Katoliko si Nanay, talagsa lang ako nagasimba bangod bukas ang hunahuna sang akon amay sa relihion. Nasaw-ahan gid ako sa pagsimba sa mga imahen, nga ginahimo sing lapnag sa Iglesia Katolika Romana.

Isa ka adlaw sang Oktubre 1931, ginhagad ako sang akon amigo sa pag-upod sa iya sa isa ka relihioso nga miting sang mga Estudyante sang Biblia, nga amo sadto ang tawag sa mga Saksi ni Jehova. Sa sini nga miting, ginsabat sang Biblia ang akon importante nga mga pamangkot, subong sang: Nahamuot bala ang Dios sa pagsimba sa mga imahen? (Exodo 20:​4, 5) May kalayuhon nga impierno gid bala? (Manugwali 9:5) Banhawon bala ang mga patay?​​—⁠Juan 5:​28, 29.

Ang nagdulot gid sa akon hunahuna amo ang kamatuoran nga wala mahamuot ang Dios sa uhaw-sa-dugo nga mga inaway sang tawo, bisan pa ginasiling nga ginapakig-away ini sa Iya ngalan. Natun-an ko nga “ang Dios gugma” kag may mahimayaon sia nga ngalan, si Jehova. (1 Juan 4:⁠8; Salmo 83:18) Nalipay ako nga mahibaluan nga paagi sa Ginharian ni Jehova, ang tawo malipayon nga magakabuhi sing dayon sa paraiso sa bug-os nga duta. Natun-an ko man ang makalilipay nga paglaum nga bukas sa pila ka di-himpit nga mga tawo nga ginpili sang Dios nga mag-alagad upod kay Jesus sa langitnon nga Ginharian sang Dios. Handa ako nga himuon ang tanan para sa sina nga Ginharian. Gani sang Mayo 1932, ginbawtismuhan ako kag nangin isa sa mga Saksi ni Jehova. Kinahanglan gid ang kaisog agod himuon ini, kay ang relihioso nga pagkapanatiko lapnag sadto sa Katoliko nga Austria.

Gintamay kag Ginpamatukan

Naakig gid ang akon mga ginikanan sang naghalin ako sa simbahan, kag maabtik ini nga ginbalita sang pari sa pulpito. Ang amon mga kaingod nagapanupla sa duta sa atubangan ko agod ipakita ang ila pagtamay. Walay sapayan sini, determinado ako nga mangin bug-os tion nga ministro, kag nagsugod ako sa pagpayunir sang Enero 1934.

Labi nga naggamo ang politika bangod sang daku nga impluwensia sang partido Nazi sa amon probinsia. Sang nagapayunir ako sa Styrian Valley of Enns, pirme ako ginabantayan sang mga pulis, kag dapat ako ‘magmainandamon subong sang man-ug.’ (Mateo 10:16) Kutob 1934 tubtob 1938, bahin na sang akon adlaw-adlaw nga pagsinalayo ang paghingabot. Bisan pa nga wala ako sing obra, wala ako ginhatagan sing bulig, kag ginpamatbatan ako sing pila ka malip-ot kag apat ka mas malawig nga pagkabilanggo bangod sang akon pagbantala.

Nasakop sang mga Tropa ni Hitler ang Austria

Sang Marso 1939, nasakop sang mga tropa ni Hitler ang Austria. Sa sulod lamang sang pila ka adlaw, kapin sa 90,000 ka tawo​​—⁠mga 2 porsiento sang adulto nga populasyon​​—⁠ang gindakop kag ginbilanggo sa mga bilangguan kag mga kampo konsentrasyon, kay ginsumbong sila nga kontra sa rehimen sang mga Nazi. Daw nakahanda na ang mga Saksi ni Jehova sa mahanabo. Sang tig-ilinit sang 1937, ang pila ka katapo sang una nga kongregasyon nga ginpakig-updan ko nagbisikleta sing 350 kilometros pakadto sa Prague sa pagtambong sa internasyonal nga kombension. Nabalitaan nila didto ang mga kapintas nga ginhimo sa amon mga masigkatumuluo sa Alemanya. Maathag gid nga kami naman ang hingabuton.

Kutob sang adlaw nga nasakop sang mga tropa ni Hitler ang Austria, ang mga miting kag pagbantala sang mga Saksi ni Jehova ginhimo sing patago. Bisan pa may mga literatura sa Biblia nga ginpasulod sing tago patabok sa dulunan sang Switzerland, kulang ini para sa tanan. Gani ang mga masigka-Cristiano sa Vienna likom nga nag-imprinta sing literatura. Masunson nga nangin  mensahero ako, nga nagadul-ong sing mga literatura sa mga Saksi.

Sa Kampo Konsentrasyon

Sang Abril 4, 1939, ako kag ang tatlo pa ka Cristiano (ang isa, lalaki kag duha, babayi) gindakop sang mga Gestapo samtang ginasaulog namon ang Memoryal sang kamatayon ni Cristo sa Bad Ischl. Ginpasakay kami sa awto padulong sa ulong-talatapan sang mga pulis sang Estado sa Linz. Amo yadto ang una nga pagsakay ko sa awto, apang tuman gid ang akon kabalaka agod makunyag sa sini. Gin-interogar ako sing todo sa Linz, apang wala ko gintalikdan ang akon pagtuo. Lima ka bulan sang ulihi, ginpaatubang ako sa nagaimbestigar nga huwes sa Upper Austria. Wala ginapaabot nga gin-untat ang pagbista batok sa akon; apang indi pa yadto ang katapusan sang daku nga pagtilaw sa akon. Sadto man nga tion, ang tatlo gindala sa mga kampo konsentrasyon, diin napatay sila nga matutom.

Ginbilanggo gihapon ako, kag sang Oktubre 5, 1939, ginpahibalo ako nga dalhon ako sa kampo konsentrasyon sa Buchenwald sa Alemanya. Isa ka pinasahi nga tren ang naghulat sa amon nga mga bilanggo sa estasyon sang tren sa Linz. Ang mga bagon may selda para sa duha ka tawo. Ang akon kaupod sa selda wala sing liwan kundi ang gobernador anay sang Upper Austria, nga si Dr. Heinrich Gleissner.

May makawiwili nga paghambalanay kami ni Dr. Gleissner. Interesado gid sia sa akon kahimtangan kag nakibot sia nga bisan sang gobernador pa gali sia anay, ang mga Saksi ni Jehova may di-maisip na nga legal nga mga problema sa iya probinsia. Masinulub-on sia nga nagsiling sa akon: “G. Engleitner, indi ko matadlong ang sala, apang luyag ko mangayo sing patawad. Daw wala mapatuman sang amon gobierno ang hustisya. Kon kinahanglan mo ang bulig, handa ako nga himuon ang tanan nga masarangan ko agod mabuligan ka.” Nagtabuay liwat ang amon banas pagkatapos sang inaway. Ginbuligan niya ako nga makakuha sing bayad sang gobierno sa mga nagretiro nga biktima sang mga Nazi.

“Luthangon Ko Ikaw”

Sang Oktubre 9, 1939, nag-abot ako sa kampo konsentrasyon sa Buchenwald. Wala madugay pagkatapos sini, ang bantay sa kampo ginpahibalo nga isa ka Saksi ang nalakip sa bag-o nga magaabot, kag ako ang nangin target niya. Wala kaluoy nga ginbakol niya ako. Nian, sang marealisar niya nga indi niya ako mapatalikod sa akon pagtuo, nagsiling sia: “Luthangon ko ikaw, Engleitner. Apang antes sini, magsulat ka anay sing isa ka kard nga nagapaalam sa imo mga ginikanan.” Namensar ako sing makalulugpay nga mga tinaga nga masulat ko sa akon mga ginikanan, apang kada buot na ako magsulat, ginatapi niya ang akon natuo nga siko, amo nga nagatiko ang akon agi. Nag-uligyat sia: “Buangbuang gid! Indi gani sia makasulat sing duha ka tadlong nga linya. Apang wala ini nagapugong sa iya sa pagbasa sang Biblia.”

Pagkatapos sini gingabot sang bantay ang iya pistola, gintaya ini sa akon ulo, kag ginpapati niya ako nga pitkon niya ang gato, subong sang ginsaysay ko sa pamuno sini nga sugilanon. Nian  pilit niya ako nga ginlupot sa isa ka magamay kag gutok nga selda. Nagatindugon lamang ako sa bilog nga gab-i. Apang bisan pa nga nagahigda ako, indi gihapon ako makatulog, kay nagapalanakit ang akon bug-os nga kalawasan. “Pag-usik lang sang kabuhi ang pagpanginmatay para sa isa ka binuang nga relihion!” amo ang lamang nga “lugpay” nga mahatag sang akon mga kaupdanan sa selda. Si Dr. Gleissner yara sa pihak nga selda. Nabatian niya ang natabo kag masinulub-on sia nga nagsiling, “Ang mga Cristiano liwat nga ginahingabot!”

Sang isa ka Domingo sang tig-ilinit sang 1940, ang tanan nga bilanggo ginpaobra sa quarry ukon tiliphagan sing bato, bisan pa nga kinaandan na nga wala kami ginapaobra sa amo nga adlaw. Ginhimo ini bilang silot sa “pagtinonto” sang iban nga mga bilanggo. Ginsugo kami nga hakuton sa kampo ang dalagku nga mga bato halin sa quarry. Duha ka bilanggo ang nagtinguha sa pagbutang sing isa ka daku nga bato sa akon likod, kag diutayan lang ako matumba bangod tuman gid ini kabug-at. Apang, wala ginapaabot nga ginbuligan ako ni Arthur Rödl, ang ginakahadlukan nga Lagerführer (superbisor sa kampo). Sang nakita niya nga nabudlayan gid ako, ginsilingan niya ako: “Indi mo madala ina nga bato pakadto sa kampo! Ibutang ina!” Isa yadto ka mando nga makapaumpaw nga gintuman ko. Nian gintudlo ni Rödl ang isa ka mas magamay nga bato, nga nagasiling: “Hakwata ina, kag dalha sa kampo. Mas mamag-an ina dalhon!” Pagkatapos sini, nagliso sia sa amon superbisor kag ginsugo sia: “Pabalika na ang mga Estudyante sang Biblia sa ila kuwartel. Tuman na ang ginhimo nila sa sini nga adlaw!”

Pagkatapos sang obra kada adlaw, nalipay ako pirme sa pagpakig-upod sa akon espirituwal nga pamilya. May mga kahimusan kami sa pagpanagtag sing espirituwal nga pagkaon. Ginasulat sang isa ka utod nga lalaki ang isa ka bersikulo sa Biblia sa isa ka diutay nga panid sang papel kag ginapasa ini sa iban. Isa ka Biblia ang likom man nga napasulod sa kampo. Ginpaksipaksi ini kag gintungatunga sa indibiduwal nga mga tulun-an. Tatlo ka bulan nga gintulin sa akon ang tulun-an ni Job. Gintago ko ini sa akon medyas. Ang sugilanon ni Job nagbulig sa akon sa pagpabilin nga malig-on.

Sang ulihi, sang Marso 7, 1941, nagbuylog ako sa isa ka daku nga kumboy nga ginsaylo sa kampo konsentrasyon sa Niederhagen. Naggrabe ang akon kahimtangan sa pagligad sang kada adlaw. Isa ka adlaw, ako kag ang duha pa ka utod ginsugo sa pagbutang sang mga gamit sa daku nga mga kahon. Sang matapos ini, nagbalik kami sa kuwartel upod sa isa pa ka grupo sang mga bilanggo. Nakita sang isa ka SS nga soldado nga kahinay sa akon maglakat. Naakig gid sia amo kon ngaa ginsipa niya ako sa likod nga wala man lang sing paandam, nga nagresulta sa malubha nga samad. Tuman gid ini kasakit, apang walay sapayan sini, nag-obra gihapon ako pagkadason nga adlaw.

Wala Ginapaabot nga Paghilway

Sang Abril 1943, ang kampo sa Niederhagen ginbiyaan. Pagkatapos sini, ginsaylo ako sa kampo  sa Ravensbrück diin ang mga bilanggo ginapatay sing sistematiko. Nian, sang Hunyo 1943, wala ginapaabot nga ginhatagan ako sing kahigayunan nga mahilway sa kampo konsentrasyon. Sini nga tion, ang paghilway wala sing kondisyon nga talikdan ko ang akon pagtuo. Dapat magsugot lang ako nga mag-obra sa isa ka uma tubtob nga buhi ako. Handa ako nga himuon ini agod malikawan ang mga kakugmat sa kampo. Nagkadto ako sa doktor sang kampo para sa katapusan nga pagpatan-aw. Nakibot ang doktor sang makita ako. “O, Saksi ni Jehova ka pa gali gihapon!” siling niya. “Huo, Ginuong Doktor,” sabat ko. “Indi ko mahangpan kon ngaa dapat ka namon buy-an. Sa pihak nga bahin, maayo gani nga wala na diri ang isa ka makaluluoy nga tinuga kaangay mo.”

Husto ang iya ginsiling. Grabe gid ang akon kahimtangan. Ang bahin sang akon panit gin-ut-ot sang kuto, ang akon isa ka dulunggan nagbungol bangod sang mga pagbakol sa akon, kag ang akon bug-os nga kalawasan nahil-ob sang naganana nga mga pilas. Pagligad sang 46 ka bulan sang kinawad-on, pirme nga pagkagutom, kag pilit nga pagpaobra, nagabug-at na lamang ako sing 28 ka kilo. Ginpagua ako sa Ravensbrück sang Hulyo 15, 1943 nga amo sini ang akon kahimtangan.

Ginpasakay ako sa tren padulong sa akon banwa nga natawhan nga wala sing upod nga guardia, kag nagreport ako sa ulong-talatapan sang mga Gestapo sa Linz. Ginhatag sa akon sang isa ka Gestapo nga opisyal ang mga papeles nga nagapamatuod nga hilway na ako kag ginpaandaman niya ako: “Kon nagdumdom ka nga ginbuy-an ka namon agod mapadayon mo ang imo patago nga hilikuton, nagsala ka! Ambot lang kon ano ang matabo sa imo kon madakpan ka pa namon nga nagabantala.”

Nakapauli gid man ako! Wala sing ginbag-o si Nanay sa akon hulot sugod sang una nga gindakop ako, sang Abril 4, 1939. Bukas pa gani ang akon Biblia sa ibabaw sang lamesa sa tupad sang akon katre! Nagluhod ako kag tinagipusuon nga nangamuyo sa pagpasalamat.

Wala madugay ginpaobra ako sa isa ka uma sa bukid. Walay sapayan nga indi obligado, ginsuelduhan pa ako, bisan nga manubo lang, sang mangunguma nga abyan ko sugod sa akon pagkabata. Antes sang inaway, nagsugot ining akon abyan nga taguon ko ang pila ka literatura sa Biblia sa iya lugar. Nalipay ako nga himuslan ining magamay nga bodega sang mga literatura agod magbakod sa espirituwal. Napaayawan ang akon tanan nga kinahanglanon, kag determinado ako sa pagtener sa uma tubtob matapos ang inaway.

Pagpanago sa Kabukiran

Apang, wala nagdugay yadtong malinong nga mga adlaw nga may kahilwayan. Sang tungatunga sang Agosto 1943, ginsugo ako nga magpatan-aw sa doktor sang mga soldado. Sang primero, nagsiling sia nga indi ako sangkol sa pagsoldado bangod sang akon diperensia sa likod. Apang, pagligad sang isa ka semana, ginbag-o niya ang resulta sang pagtan-aw niya sa akon nga nagasiling: “Sangkol sa pagsoldado sa atubangan nga kubay.” Indi ako masalapuan sang mga soldado sa pila ka tion, apang sang Abril 17, 1945, wala madugay antes matapos ang inaway, nadakpan nila ako. Ginpatawag ako agod magsoldado kag makig-away sa atubangan nga kubay.

Balon ang pila ka panapton kag pagkaon kag Biblia, nagpalagyo ako sa kaiping nga kabukiran. Sang primero, sa wayang lang ako nagtulog, apang nagtugnaw ang tiempo sang nagtupa ang tunga sa metro nga yelo. Nabasa gid ako. Nakalab-ot ako sa isa ka payag sa bukid nga nahamtang sa halos 1,200 metros sa ibabaw sang katupungan sang dagat. Nagakurog sa katugnaw, nagdabok ako sa fireplace, kag napainit-initan ko ang akon lawas kag napamala ang akon panapton. Bangod sang sobra nga kakapoy, natulugan ako sa papag sa atubangan  sang fireplace. Wala pa lang madugay nga natulugan ako, hinali ako nga nakabugtaw sa sobra nga kasakit. Nasunog ang akon panapton! Nagligid ako sa salog agod mapalong ang kalayo. Napaso ang akon bug-os nga likod.

Bisan pa delikado, nagsaliputpot ako pauli sa uma sa bukid antes magpamanagbanag, apang sa daku nga kahadlok, gintabog ako sang asawa sang mangunguma kag ginsilingan niya ako nga ginapangita ako sang mga soldado. Gani nagkadto ako sa akon mga ginikanan. Sang primero, bisan ang akon mga ginikanan nagpangalag-ag sa pagpasulod sa akon, apang gintugutan nila ako sang ulihi sa pagtulog sa bodega sang dagami, kag ginbulong ni Nanay ang akon mga pilas. Apang, pagligad sang duha ka adlaw, nagdesisyon ako nga manago liwat sa kabukiran bangod ginakulbaan ang akon mga ginikanan nga yara ako sa balay.

Sang Mayo 5, 1945, nakabugtaw ako sa gahod. Nakita ko ang mga eroplano sang mga Allied nga manubo ang lupad. Sadto nga tion, nahibaluan ko nga ang rehimen ni Hitler napukan na! Ginpabakod ako sang espiritu ni Jehova agod mabatas ang mabudlay gid nga pagtilaw. Naeksperiensiahan ko ang kamatuoran sang ginasiling sang Salmo 55:​22, nga naglugpay gid sa akon sa pamuno sang mga pagtilaw sa akon. ‘Ginhaboy ko ang akon lulan kay Jehova,’ kag bisan pa maluya ang akon lawas, ginsakdag niya ako samtang nagalakat ako sa “nalupyakan sang pitipit nga kadulom.”​​—⁠Salmo 23:4.

Ang Gahom ni Jehova “Ginahimpit sa Kaluyahon”

Pagkatapos sang inaway, ang kabuhi amat-amat nga nagnormal. Sang primero, nag-obra ako sa uma sang akon abyan nga mangunguma. Nahilway lamang ako sa obligasyon nga mag-obra sa uma tubtob nga buhi ako sang mag-abot ang mga soldado sang Estados Unidos sang Abril 1946.

Pagkatapos sang inaway, ang Cristianong mga utod sa Bad Ischl kag sa kaingod nga distrito nagsugod sa paghiwat sing mga miting sing regular. Nagbantala sila nga may bag-o nga kapagsik. Gintanyagan ako sing obra subong guardia sa gab-i sa isa ka pabrika, gani padayon ako nga nakapayunir. Sang ulihi, nag-istar ako sa St. Wolfgang, kag sang 1949, napangasawa ko si Theresia Kurz, nga may isa ka anak nga babayi sa iya una nga bana. Nag-upod kami sa sulod sang 32 ka tuig, tubtob sang napatay ang akon pinalangga nga asawa sang 1981. Gin-atipan ko sia sing kapin sa pito ka tuig.

Sang napatay si Theresia, ginpadayon ko ang pagpayunir, nga nakabulig sa akon nga mabatas ang daku nga kalisod. Sa karon, isa ako ka payunir kag gulang sa amon kongregasyon sa Bad Ischl. Sugod sang naga-wheelchair ako, nagatanyag ako sing mga literatura sa Biblia kag nagapakighambal sa mga tawo tuhoy sa paglaum sa Ginharian sa parke sa Bad Ischl ukon sa atubangan sang akon balay. Ang makapalig-on nga pagpakighambal tuhoy sa Biblia isa gid ka ginhalinan sang daku nga kalipay sa akon.

Sa paghinumdom sang nagligad, mapamatud-an ko nga ang makakulugmat nga mga eksperiensia nga ginbatas ko wala magpabatyag sa akon sing kaakig. Sa pagkamatuod, may mga tion nga ginpung-aw ako bangod sang mga pagtilaw. Apang, ang akon suod nga kaangtanan kay Jehova nga Dios nagbulig sa akon nga malandas ining mabudlay nga mga tion. Ang laygay sang Ginuo kay Pablo, “Ang akon gahom ginahimpit sa kaluyahon” nangin matuod man sa akon kabuhi. Sa edad nga halos 100 na karon, makabuylog ako kay apostol Pablo sa pagsiling: “Nagakalipay ako sa mga kaluyahon, sa mga insulto, sa mga kaiwat, sa mga paghingabot kag sa mga kabudlayan, tungod kay Cristo. Kay kon maluya ako, nian makusog ako.”​—⁠2 Corinto 12:9, 10.

[Mga retrato sa pahina 25]

Gindakop sang mga Gestapo, Abril 1939

Ang dokumento sang mga Gestapo nga may mga panumbungon, Mayo 1939

[Credit Line]

Both images: Privatarchiv; B. Rammerstorfer

[Retrato sa pahina 26]

Ang kaiping nga kabukiran nangin dalangpan

[Credit Line sang retrato sa pahina 23]

Foto Hofer, Bad Ischl, Austria