Ngaa Wala sing Paghiusa ang Kalibutan?

“Sa nahauna nga tion kutob sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II ang internasyonal nga komunidad nahiusa. . . . Gani makalitan sang kalibutan ini nga kahigayunan nga matuman ang madugay na ginahulat nga bag-ong kalibutan nga kahimusan.”

AMO ini ang ginsiling sang isa ka presidente sang Estados Unidos sang katapusan nga dekada sang ika-20 nga siglo. Sadto nga tion, ang mga hitabo sa kalibutan daw nagapakita nga malapit na ang bug-os kalibutan nga paghiusa. Ang totalitaryan nga mga gobierno sunodsunod nga nagkalapukan. Ang Pader sang Berlin ginrumpag, nga nagpatimaan sing isa ka bag-o nga dag-on sa Europa. Ang Unyon Sobyet, nga gintamod sang madamo sa Katundan subong manugsugyot sang mga kinagamo sa bug-os nga kalibutan, wala na kag nagpakibot ini sa kalibutan. Ang Cold War nag-untat, kag may malaumon nga paghambalanay tuhoy sa pagbuhin sa mga armas, pati na sa nuklear nga mga armas. Matuod nga nagdabdab ang inaway sa Persian Gulf, apang bangod daw umalagi lamang ini, nangin determinado pa gid ang madamo sa kalibutan nga paluntaron ang malinong nga kahimtangan.

Ang positibo nga mga patimaan makita indi lamang sa politika kundi sa iban man nga bahin sang kabuhi. Nag-uswag ang kahimtangan sang pangabuhi sa madamo nga bahin sang kalibutan. Bangod sang pag-uswag sa patag sang medisina, mahimo na sang mga doktor ang mga butang nga daw imposible himuon sang nagligad nga pila lamang ka dekada. Madasig man nga nag-uswag ang ekonomiya sa madamo nga pungsod amo nga daw nagapadulong ini sa bug-os kalibutan nga kahamungayaan. Daw nagaayo ang kahimtangan suno sa ginahandum.

Sa karon, pagligad lamang sing pila ka tuig, makapamangkot gid kita: ‘Ano ang natabo? Diin na ang ginpangako nga bug-os kalibutan nga paghiusa?’ Sa kabaliskaran, daw nagalain ang kahimtangan sa kalibutan. Ang mga pagpamomba, pagsalakay sang mga terorista, ang ginabalita nga madasig nga pagdamo sang mga hinganiban nga  makalaglag sing kadamuan, kag iban pa nga makahalangawa nga mga hitabo amo ang mabasahan pirme sa mga balita. Ginapakita sini nga mga hitabo nga daw indi gid matigayon sang kalibutan ang paghiusa. Ang isa ka bantog nga kapitalista nagsiling sining karon lang: “Nakibon kita sa mabangis nga siklo sang nagadugang nga kasingki.”

Bug-os Kalibutan nga Paghiusa Ukon Bug-os Globo nga Pagbahinbahin?

Sang gintukod ang Nasyones Unidas, ang isa sa mga katuyuan sini amo ang “pagpaluntad sing mainabyanon nga kaangtanan sa tunga sang mga pungsod pasad sa pagtahod sa prinsipio sang alalangay nga mga kinamatarong kag paggahom sa kaugalingon sang mga tawo.” Pagligad sang halos 60 ka tuig, natuman bala ining halangdon nga tulumuron? Wala gid! Sa baylo sang “mainabyanon nga kaangtanan,” ang mga pungsod daw labi nga nangin interesado sa “paggahom sa kaugalingon.” Bangod sang pagtinguha sang mga tawo kag etniko nga mga grupo nga makatukod sing kaugalingon nga identidad kag soberanya, labi pa nga nagbahinbahin ang kalibutan. Sang gintukod ang Nasyones Unidas, may 51 ini ka miembro nga pungsod. Sa karon may yara ini 191 ka miembro.

Subong sang nakita naton, sang nagahingapos ang ika-20 nga siglo, madamo ang naglaum sa nahiusa nga kalibutan. Kutob sadto, ini nga paglaum nalugaw-an bangod nasaksihan sang katawhan ang amat-amat nga pagbahinbahin sang kalibutan. Ang masingki nga pagkabungkag sang Yugoslavia, ang binangig sa ulot sang Chechnya kag Rusya, ang inaway sa Iraq, kag ang padayon nga pagpamatay sa Natung-an nga Sidlangan​—⁠tanan ini nagapamatuod nga wala gid sing paghiusa.

Wala sing duhaduha nga madamo sang mga panikasog para sa paghidait ang nangin sinsero kag maayo sing tinutuyo. Walay sapayan sini, daw indi matigayon ang bug-os kalibutan nga paghiusa. Madamo ang nagapalibog: ‘Ngaa mabudlay gid matigayon ang bug-os kalibutan nga paghiusa? Sa diin nagapadulong ang kalibutan?’

[Credit Lines sang retrato sa pahina 3]

AP Photo/Lionel Cironneau

Arlo K. Abrahamson/AFP/Getty Images