Talalupangdon nga mga Punto Gikan sa Tulun-an sang Nahaunang Hari
Ang Pulong ni Jehova Buhi
Talalupangdon nga mga Punto Gikan sa Tulun-an sang Nahaunang Hari
“KON nagadamo ang matarong, nagakalipay ang katawhan, apang kon nagagahom ang malaut nga tawo, ang katawhan nagapanghayhay.” (Hulubaton 29:2) Maathag nga ginapakita sang tulun-an sang Nahaunang Hari sa Biblia nga matuod ining hulubaton. Ginasaysay sini ang sugilanon sang kabuhi ni Solomon, nga sang naghari sia, ang dumaan nga Israel nakaagom sang kalig-unan kag daku nga kahamungayaan. Narekord man sa Nahaunang Hari ang pagkatunga sang pungsod sa tapos napatay si Solomon kag ang tuhoy sa 14 ka hari nga nagbulos sa iya, ang iban naghari sa Israel kag ang iban naman naghari sa Juda. Duha lamang sa sining mga hari ang padayon nga nangin matutom kay Jehova. Dugang pa, ginasaysay sang tulun-an ang mga ginhimo sang anom ka manalagna, lakip na si Elias.
Ining tulun-an nga ginsulat ni manalagna Jeremias sa Jerusalem kag Juda, nagakobre sing mga 129 ka tuig—kutob sang 1040 B.C.E. tubtob 911 B.C.E. Samtang ginasulat ni Jeremias ang tulun-an, maathag nga gintan-aw man niya ang dumaan nga mga rekord subong sang “tulun-an sang mga hinimuan ni Solomon.” Ini nga mga rekord wala na nagaluntad.—1 Hari 11:41; 14:19; 15:7.
GINPASANYOG SANG ISA KA MAALAM NGA HARI ANG PAGHIDAIT KAG KAHAMUNGAYAAN
Ang Nahaunang Hari nagsugod paagi sa makawiwili nga kasaysayan sang pagtinguha sang anak ni Hari David nga si Adonias nga agawon ang pagkahari sang iya amay. Napaslawan ang plano tungod sa maabtik nga paghulag ni manalagna Natan, kag ginpalingkod subong hari si Solomon nga anak ni David. Nahamuot si Jehova sa pangabay sang bag-o nga hari kag ginhatagan sia sing “isa ka maalamon kag mahangpunon nga tagipusuon” lakip ang “kamanggaran kag himaya.” (1 Hari 3:12, 13) Indi matupungan ang kaalam sang hari kag indi mapaanggid ang iya manggad. Tion yadto sang paghidait kag kahamungayaan sa Israel.
Lakip sa mga proyekto sa pagtukod nga nahuman ni Solomon amo ang templo ni Jehova kag ang nanuhaytuhay nga mga bilding para sa pagdumalahan. Ginpasalig ni Jehova si Solomon: “Tukuron ko ang trono sang imo ginharian sa Israel tubtob sa walay latid nga tion,” kon magpabilin nga matinumanon ang hari. (1 Hari 9:4, 5) Ginpaandaman man sia sang matuod nga Dios tuhoy sa malain nga mga resulta sang pagkadimatinumanon. Apang, nangasawa si Solomon sing madamo nga dumuluong. Bangod sang ila impluwensia, nagliso sia sa butig nga pagsimba sang tigulang na sia. Gintagna ni Jehova nga tungaon ang iya ginharian. Napatay si Solomon sang 997 B.C.E. kag natapos ang iya 40 ka tuig nga paggahom. Nagbulos sa trono ang iya anak nga si Rehoboam.
Sabat sa mga Pamangkot sa Kasulatan:
1:5—Ngaa gintinguhaan ni Adonias nga agawon ang trono samtang buhi pa si David? Wala sing ginsugid ang Biblia. Apang, makatarunganon ang maghinakop nga bangod patay na ang duha ka magulang ni Adonias nga sanday Amnon kag Absalom, ayhan subong man ang anak ni David nga si Chileab, naghunahuna si Adonias nga may kinamatarong sia sa trono subong ang pinakamagulang sa buhi nga mga anak ni David. (2 Samuel 3:2-4; 13:28, 29; 18:14-17) Bangod ginsakdag sia sang gamhanan nga pangulo sang kasuldadusan nga si Joab kag sang maimpluwensia nga mataas nga saserdote nga si Abiatar, mahimo nga nagkompiansa si Adonias nga magamadinalag-on ang iya pagtinguha. Wala narekord kon bala nahibal-an niya ang tuyo ni David nga si Solomon ang manubli sang trono. Apang, wala gin-agda ni Adonias si Solomon kag ang iban pa nga matutom kay David sa “isa ka halad.” (1 Hari 1:9, 10) Ginpakita sini nga ginkabig niya si Solomon nga karibal.
1:49-53; 2:13-25—Ngaa ginpapatay ni Solomon si Adonias bisan pa ginpatawad na niya ini? Bisan pa wala ini mamulalungan ni Batseba, nahantop ni Solomon ang matuod nga motibo sa pangabay ni Adonias nga hambalon ni Batseba ang hari nga ipaasawa sa iya si Abisag. Bisan wala nakighulid si David sa matahom nga si Abisag, ginkabig sia subong babayi ni David. Suno sa kinabatasan sadto, mangin asawa lamang sia sang legal nga manunubli ni David. Mahimo naghunahuna si Adonias nga paagi sa pagpangasawa kay Abisag, makahigayon sia liwat nga maagaw ang trono. Bangod nahantop ni Solomon nga ang pangabay ni Adonias nagapakita sang iya handum sa paghari, ginbawi niya ang pagpatawad sa iya.
6:37–8:2—Kasan-o gin-inagurahan ang templo? Nahuman ang templo sang ikawalo nga bulan sang 1027 B.C.E., ang ika-11 ka tuig nga paghari ni Solomon. Daw mga 11 ka bulan pa kag natapos ang pagpasulod sang mga kasangkapan kag iban pa nga mga paghanda. Ang inagurasyon mahimo gid nga natabo sa ikapito nga bulan sang tuig 1026 B.C.E. Agod makompleto ang paglaragway sa proyekto sa pagtukod sadtong tion, ang panaysayon naglaragway sang iban pa nga pagtukod pagkatapos mahuman ang templo kag antes hinambitan ang inagurasyon sini.—2 Cronica 5:1-3.
9:10-13—Nahisanto bala sa Mosaikong Kasuguan ang dulot ni Solomon nga 20 ka siudad sa duta sang Galilea kay Hari Hiram sang Tiro? Ang Kasuguan subong sang nasulat sa Levitico 25:23, 24 mahimo gintamod nga maaplikar lamang sa lugar nga ginapuy-an sang mga Israelinhon. Posible nga ang mga siudad nga ginhatag ni Solomon kay Hiram ginapuy-an sang mga di-Israelinhon, bisan sakop pa ini sang Ginsaad nga Duta. (Exodo 23:31) Ang ginhimo ni Solomon ayhan nagapakita man nga wala niya matuman sing bug-os ang Kasuguan, subong sang ‘nagpadamo sia sing mga kabayo para sa iya kaugalingon’ kag nangasawa sing madamo. (Deuteronomio 17:16, 17) Ano man ang kahimtangan, wala mahamuot si Hiram sa dulot. Mahimo nga ang mga siudad wala namentinar sing maayo sang pagano nga mga pumuluyo sini, ukon indi maayo ang mga lokasyon sini.
11:4—Nangin di-matutom bala si Solomon bangod nangin ulianon sia sang tigulang na sia? Daw indi amo sini ang kahimtangan. Lamharon pa si Solomon sang nagsugod sia sa paggahom, kag bisan pa 40 ka tuig sia nga naggahom, wala sia nangin tigulang gid. Dugang pa, wala sia nag-untat sing bug-os sa pagsimba kay Jehova. Maathag nga naghimo sia sing salakot nga pagsimba.
Mga Leksion Para sa Aton:
2:26, 27, 35. Nagakatuman pirme ang gintagna ni Jehova. Ang pagpahalin kay Abiatar, nga kaliwat ni Eli, nangin katumanan sang ‘pulong ni Jehova nga ginhambal niya batok sa panimalay ni Eli.’ Ang pagbulos ni Zadok kay Abiatar gikan sa panimalay ni Finehas nangin katumanan sang Numeros 25:10-13.—Exodo 6:25; 1 Samuel 2:31; 3:12; 1 Cronica 24:3.
2:37, 41-46. Makatalagam gid ang maghunahuna nga malapas naton ang kasuguan sang Dios kag indi masilutan! Ang hungod nga nagasipak sa ‘masipot nga dalan nga nagapadulong sa kabuhi’ magaantos sa mga resulta sining di-maalamon nga desisyon.—Mateo 7:14.
3:9, 12-14. Ginasabat ni Jehova ang sinsero nga mga pangamuyo sang iya mga alagad para sa kaalam, paghangop, kag panuytoy sa pag-alagad sa iya.—Santiago 1:5.
8:22-53. Tinagipusuon gid nga apresasyon ang ginpabutyag ni Solomon kay Jehova—isa ka Dios sang mahigugmaon nga kaayo, ang Manugtuman sang mga saad, kag ang Manugpamati sang pangamuyo! Ang pagpamalandong sa pangamuyo ni Solomon sa inagurasyon makadugang sang aton pag-apresyar sa sini kag sa iban pa nga aspekto sang personalidad sang Dios.
11:9-14, 23, 26. Sang nangin malinapason si Solomon pagtigulang niya, nagpadala si Jehova sing mga manugpamatok. “Ang Dios nagasumpong sang mga bugalon, apang nagahatag sing di-bagay nga kaayo sa mga mapainubuson,” siling ni apostol Pedro.—1 Pedro 5:5.
11:30-40. Gintinguhaan ni Hari Solomon nga patyon si Jeroboam bangod sa gintagna ni Ahias tuhoy kay Jeroboam. Tuhay gid ang reaksion sang hari kon ipaanggid sang nagligad nga 40 ka tuig sang wala sia magbalos kay Adonias kag sa iban pa nga manughimbon! (1 Hari 1:50-53) Nagbag-o sia bangod nagpalayo sia kay Jehova.
NATUNGA ANG ISA KA NAHIUSA NGA GINHARIAN
Si Jeroboam kag ang katawhan nagkadto kay Hari Rehoboam kag ginpangabay sia nga pamag-anon ang lulan nga ginpatuman sang iya amay nga si Solomon. Sa baylo nga magsugot, namahog si Rehoboam nga pabug-atan pa gid sila. Nagribok ang napulo ka tribo kag ginhimo nila nga ila hari si Jeroboam. Natunga ang ginharian. Naghari si Rehoboam sa nabagatnan nga ginharian nga nagalakip sang tribo sang Juda kag Benjamin, kag si Jeroboam naghari sa naaminhan nga napulo ka tribo nga ginharian sang Israel.
Agod palas-ayon ang katawhan sa pagsimba sa Jerusalem, naghimo si Jeroboam sing duha ka tinday nga bulawan—isa sa Dan kag isa sa Bethel. Ang mga hari nga naggahom sa Israel masunod kay Jeroboam amo sanday Nadab, Baasa, Ela, Zimri, Tibni, Omri, Ahab, kag Ahazias. Ang nagbulos kay Rehoboam sa Juda amo sanday Abiam, Asa, Jehosapat, kag Jehoram. Ang mga manalagna sa mga adlaw sining mga hari nagalakip kanday Ahias, Semaya, kag isa ka wala mahingadli nga tawo sang Dios, subong man nanday Jehu, Elias, kag Micaya.
Sabat sa mga Pamangkot sa Kasulatan:
18:21—Ngaa naghipos lamang ang mga tawo sang ginsilingan sila ni Elias nga magtuman kay Jehova lamang ukon kay Baal lamang? Mahimo nga nagbatyag sila nga nakasala kay nahantop nila nga wala sila makahatag kay Jehova sing eksklusibo nga debosyon nga iya ginapangayo. Ukon ayhan nangin kabalan na gid ang ila konsiensia amo nga para sa ila indi na malain ang pagsimba kay Baal samtang nagapangangkon man sila nga mga sumilimba ni Jehova. Sa tapos lamang ginpasundayag ni Jehova ang iya gahom nga nakasinggit sila: “Si Jehova ang matuod nga Dios! Si Jehova ang matuod nga Dios!”—1 Hari 18:39.
20:34—Sang ginpadaug ni Jehova si Ahab batok sa mga Sirianhon, ngaa wala ginpatay ni Ahab ang ila hari nga si Ben-hadad? Sa baylo nga patyon si Ben-hadad, nakigkatipan si Ahab sa iya nga ihatag niya kay Ahab ang mga dalan sa kapital sang Siria nga Damasco agod patindugan sang mga balaligyaan, ukon mga merkado. Antes sini, nagkuha man ang amay ni Ben-hadad sang mga kalye sa Samaria para makanegosyo. Kon amo, ginbuy-an si Ben-hadad agod makanegosyo si Ahab sa Damasco.
Mga Leksion Para sa Aton:
12:13, 14. Kon nagahimo sing importante nga mga desisyon sa kabuhi, dapat naton pangayuon ang laygay sang maalam kag hamtong nga mga indibiduwal nga may ihibalo sa Kasulatan kag nagapabalor gid sa mga prinsipio sang Dios.
13:11-24. Dapat ipaanggid sa masaligan nga pagtuytoy sang Pulong sang Dios ang laygay ukon panugda nga daw kuwestionable, bisan gikan pa ini sa sinsero nga masigkatumuluo.—1 Juan 4:1.
14:13. Ginausisa kita sing maayo ni Jehova agod makita ang maayo sa aton. Bisan daw ano man ka gamay ini, mapalambo niya ini samtang ginahimo naton ang aton masarangan sa pag-alagad sa iya.
15:10-13. Dapat naton isikway sing maisugon ang apostasya kag sa baylo pasanyugon ang matuod nga pagsimba.
17:10-16. Ginkilala kag gin-abiabi sang balo nga babayi sa Sarepta si Elias subong manalagna, kag ginpakamaayo ni Jehova ang iya mga buhat sang pagtuo. Ginatalupangod man karon ni Jehova ang aton mga buhat sang pagtuo, kag ginapadyaan niya ang mga nagasakdag sang hilikuton sang Ginharian sa nanuhaytuhay nga paagi.—Mateo 6:33; 10:41, 42; Hebreo 6:10.
19:1-8. Kon nagaantos sing mabaskog nga pagpamatok, makasalig kita sa pagsakdag ni Jehova.—2 Corinto 4:7-9.
19:10, 14, 18. Ang matuod nga mga sumilimba wala gid nagaisahanon. Kaupod nila si Jehova kag ang ila bug-os kalibutan nga paghiliutod.
19:11-13. Si Jehova indi lamang personipikasyon sang kinaugali nga mga puersa.
20:11. Sang ginpahambog ni Ben-hadad ang paglaglag sa Samaria, ang hari sang Israel nagsabat: “Ang nagasuklob [sang iya hinganib para sa inaway] indi magpabugal subong sang isa nga nagahukas” sang iya hinganib sa tapos magdaug sa inaway. Kon may bag-o kita nga hilikuton, dapat naton likawan ang sobra nga kompiansa sang isa ka hambog.—Hulubaton 27:1; Santiago 4:13-16.
Mapuslanon Gid sa Aton
Sang ginsaysay ni Moises ang paghatag sing Kasuguan sa Bukid Sinai, ginsilingan niya ang mga anak ni Israel: “Tan-awa, ginabutang ko sa atubangan ninyo karon nga adlaw ang pagpakamaayo kag ang pagpakamalaut: ang pagpakamaayo, kon tumanon ninyo ang mga sugo ni Jehova nga inyo Dios nga ginasugo ko sa inyo karon nga adlaw; kag ang pagpakamalaut, kon indi ninyo pagtumanon ang mga sugo ni Jehova nga inyo Dios kag magsipak kamo sa dalanon nga ginasugo ko sa inyo karon nga adlaw.”—Deuteronomio 11:26-28.
Maathag gid nga ginapatalupangod sa aton ining importante nga kamatuoran sa tulun-an sang Nahaunang Hari! Nakita naton nga ining tulun-an nagatudlo man sang iban pa nga importante nga mga leksion. Sa pagkamatuod, ang mensahe sini buhi kag gamhanan.—Hebreo 4:12.
[Retrato sa pahina 29]
Ang templo kag ang iban pa nga mga bilding nga gintukod ni Solomon
[Retrato sa pahina 30, 31]
Sa tapos ginpasundayag ni Jehova ang iya gahom, ang mga tawo nagsinggit: “Si Jehova ang matuod nga Dios!”
