Ang Pulong ni Jehova Nagalapnag sa “Duta sang mga Agila”

“ANG Duta Sang mga Agila.” Amo sina ang pagtawag sang mga Albaniano sa ila pungsod. Ini nga pungsod nga nagaatubang sa Adriatic Sea nahamtang sa Balkan Peninsula, nga nautlan sang Gresya kag anay Yugoslavia. Bisan pa madamo ang mga teoriya tuhoy sa ginhalinan sang mga Albaniano, nagaugyon ang kalabanan nga mga istoryador nga ang mga Albaniano kag ang ila lenguahe naghalin sa dumaan nga mga Ilirico, nga ang kultura nagsugod sang 2000 B.⁠C.⁠E. suno sa The Encyclopædia Britannica.

Ang kinaugali nga katahom sang Albania amo ang mataas nga mga kabukiran sa malayo nga naaminhan kag ang malaba kag maputi nga baybayon sa nabagatnan sang Adriatic. Apang, ang labi gid nga katahom sini amo ang mga tawo. Mainabyanon sila kag maabiabihon, mapasik kag palahambal, mahapos tudluan kag palakumpas kon nagapabutyag sang ila mga opinyon.

Pagbisita sang Isa ka Kilala nga Misyonero

Ang makagalanyat nga personalidad sang mga tawo kag ang matahom nga talan-awon, wala sing duhaduha nga nagganyat sa igtalupangod sang isa ka pinasahi nga manuglakbay siniglo na ang nagligad.  Sang mga 56 C.⁠E., ang pirme nagalakbay nga si apostol Pablo nagsulat: “Tubtob sa Ilirico nawali ko sing bug-os ang maayong balita ni Cristo.” (Roma 15:19) Ang nabagatnan nga bahin sang Ilirico amo karon ang sentral kag aminhan nga Albania. Si Pablo nagsulat gikan sa Corinto, Gresya sa bagatnan sang Ilirico. Ang iya pagsiling nga nakabantala sia sing bug-os “tubtob sa Ilirico” nagapakita nga nakalambot sia sa dulunan ukon sa rehiyon mismo. Bisan diin man sa sini, nakabantala sia sa nabagatnan nga Albania karon. Gani, si Pablo ang una nga nagbantala sang Ginharian sa Albania.

Siniglo ang nagligad. Nagluntad kag napukan ang mga emperyo. Ang nanuhaytuhay nga mga dumuluong nagbuslanay sa paggahom sa sining magamay nga bahin sang Europa tubtob nga ang Albania nangin independiente nga estado sang 1912. Mga isa ka dekada sang ulihi, ginbantala liwat ang Ginharian ni Jehova sa Albania.

Isa ka Makawiwili nga Modernong Panugod

Sang katuigan 1920, ang pila ka Albaniano nga mga imigrante sa Estados Unidos nga nagapakig-upod sa Internasyonal nga mga Estudyante sang Biblia, subong amo anay ang pagtawag sa mga Saksi ni Jehova, nagbalik sa Albania agod ipaambit ang ila natun-an. Isa sa ila amo si Nasho Idrizi. Ang pila ka tawo nagpamati. Agod atipanon ang nagalambo nga interes, ang opisina sa Romania gintangdo nga magdumala sa pagbantala nga hilikuton sa Albania sang 1924.

Si Thanas Duli (Athan Doulis) amo ang isa sa mga nakatuon tuhoy kay Jehova sa Albania sadtong mga tinuig. Naghinumdom sia: “Sang 1925 may tatlo ka organisado nga kongregasyon sa Albania, subong man mga Estudyante sa Biblia sa naligwin nga duog kag interesado nga mga tawo sa lainlain nga mga bahin sang pungsod. Ang gugma sa tunga nila nagpatuhay gid sa ila . . . sa mga tawo sa palibot nila!”⁠ *

Mabudlay gid ang paglakbay bangod indi maayo ang mga dalan. Apang, wala ini makaupang sa makugi nga mga manugbantala. Halimbawa, sa nabagatnan nga baybayon sa Vlorë, ang 18 anyos nga si Areti Pina nabawtismuhan sang 1928. Nagtaklad sia sa kabukiran sa pagbantala nga ginauyatan ang Biblia. Miembro sia sang makugi nga kongregasyon sa Vlorë sang maaga nga bahin sang katuigan 1930.

Sang 1930 ang pagbantala nga hilikuton sa Albania gindumalahan sang sanga talatapan sa Atenas, Gresya. Sang 1932 ang nagalakbay nga manugtatap halin sa Gresya nagduaw sa Albania agod  palig-unon kag pabakuron ang mga kauturan. Kalabanan sang mga nakatuon sang kamatuoran sang Biblia sadto may langitnon nga paglaum. Gintahod gid sila bisan diin bangod sang ila reputasyon subong matinlo kag maayo nga mga tawo. Mabungahon gid ang hilikuton sining matutom nga mga kauturan. Tagsa ka tuig sang 1935 kag 1936, mga 6,500 ka literatura sa Biblia ang napahamtang sa Albania.

Isa ka adlaw, sa sentro sang Vlorë, ginpatokar ni Nasho Idrizi ang isa sa mga diskurso ni J. F. Rutherford sa ponograpo. Ginsiraduhan sang mga tawo ang ila mga balaligyaan kag nagpamati samtang ginapatpat ni Utod Idrizi sa Albaniano ang diskurso. Ang kakugi sadtong walay kakapoy nga mga edukador sang Biblia ginpakamaayo gid. Sang 1940 may yara 50 ka Saksi sa Albania.

Isa ka Atiesta nga Pungsod

Sang 1939, ginsakop sang Italyano nga Pasista ang pungsod. Wala na ginkilala sing legal ang mga Saksi ni Jehova, kag gindumilian ang ila pagbantala nga hilikuton. Wala magdugay pagkatapos sini, ang mga tropa sang Alemanya nagsakop sang pungsod. Sang natapos ang Inaway Kalibutanon II, nagtuhaw ang isa ka impluwensiado nga lider sa militar nga si Enver Hoxha. Ang iya Komunista nga Partido nagdaug sang 1946 nga eleksion, kag nangin primer ministro sia. Ang mga tuig nga nagsunod gintawag nga tion sang kahilwayan, apang kabaliskaran ini sa mga katawhan ni Jehova.

Amat-amat nga nag-estrikto ang gobierno sa relihion. Nahisanto sa ila Cristianong neutralidad, nagdumili ang mga Saksi ni Jehova sa Albania nga mag-uyat sing armas kag magpakigbahin sa politika. (Isaias 2:2-4; Juan 15:17-19) Madamo ang ginbilanggo, nga wala sing pagkaon ukon sing importante nga kinahanglanon sa kabuhi. Sa madamo nga higayon, ginlabhan kag ginlutuan sila sang mga kauturan nga mga babayi nga wala nabilanggo.

Walay Kahadlok Bisan May Paghingabot

Sang maaga nga bahin sang katuigan 1940, si Frosina Xheka, nga tin-edyer pa sadto sa minuro malapit sa Përmet, nakabati sang kon ano ang natun-an sang iya magulang nga lalaki gikan sa isa ka Saksi nga sapatero nga si Nasho Dori.⁠ * Nangin estrikto gid ang mga awtoridad sa mga Saksi ni Jehova, apang sa kaugot sang iya mga ginikanan, nagbakod pa gid tapat ang pagtuo ni Frosina. “Ginatago nila ang akon sapatos kag ginasakit ako kon magtambong ako sa Cristianong mga miting. Luyag nila nga ipakasal ako sa isa ka di-tumuluo. Sang nangindi ako, ginpalayas nila ako. Nagaulan sing niebe sadto nga adlaw. Ginpangabay ni Nasho Dori si Utod Gole Flloko nga taga-Gjirokastër nga buligan ako. Ginpaistar ako ni Utod Gole Flloko sa ila balay. Ginpriso ang akon mga utod nga lalaki sing duha ka tuig bangod sang ila neutralidad. Sang ginhilway sila, nagsaylo ako sa Vlorë agod mag-istar upod sa ila.

“Ginpilit ako sang mga pulis nga makigbahin sa politikal nga mga aktibidades. Nangindi ako. Gin-aresto nila ako, gindala sa isa ka hulot, kag ginlibutan  ako. Ang isa sa ila nagpahog sa akon: ‘Nakahibalo ka bala kon ano ang mahimo namon sa imo?’ Nagsabat ako: ‘Mahimo ninyo ang itugot lamang sa inyo ni Jehova.’ Nagsabat sia: ‘Nagabuang ka! Gua diri!’”

Ginpakita sang Albaniano nga mga kauturan sa sadto nga mga tuig ang amo man nga pagkamainunungon. Sang 1957, nalab-ot ang kataason nga 75 ka manugbantala sang Ginharian. Sang maaga nga bahin sang katuigan 1960, ang ulong-talatapan sang mga Saksi ni Jehova nagtangdo kay John Marks, isa ka Albaniano nga imigrante sa Estados Unidos, nga magduaw sa Tiranë agod organisahon ang Cristianong hilikuton.⁠ * Apang wala magdugay, si Luçi Xheka, si Mihal Sveci, si Leonidha Pope, kag ang iban pa responsable nga mga kauturan ginpadala sa mga kampo konsentrasyon.

Kaumpawan Gikan sa Mabudlay nga Kahimtangan

Antes sang 1967, ang tanan nga relihion indi aprobado sa Albania. Sang ulihi gindumilian na ini. Wala sing Katoliko, Ortodokso, ukon mga Imam ang makahimo sing seremonyal nga mga serbisyo. Ginsira ukon ginhimo nga mga gymnasium, museo, ukon merkado ang mga simbahan kag mga moske. Wala sing bisan isa ang ginatugutan nga makatigayon sing Biblia. Wala man ginatugot ang pagpabutyag sing pagpati sa Dios.

Halos imposible gid ang pagbantala kag pagtipon sing tingob. Ginhimo sang indibiduwal nga mga Saksi ang ila labing masarangan agod alagaron si Jehova, bisan pa nahamulag sa isa kag isa. Sugod sang katuigan 1960 tubtob katuigan 1980, nagdiutay gid ang mga Saksi. Apang mabakod sila sa espirituwal.

Sang talipuspusan sang katuigan 1980, amat-amat nga nagbag-o ang politika sa Albania. Maiwat ang pagkaon kag panapton. Indi malipayon ang mga tawo. Ang mga reporma sa Sidlangan nga Europa natabo man sa Albania sang maaga nga bahin sang katuigan 1990. Pagkatapos sang 45 ka tuig nga totalitaryan nga paggahom, gintugutan liwat sang isa ka bag-o nga gobierno ang relihioso nga kahilwayan.

Sa panuytoy sang Nagadumala nga Hubon sang mga Saksi ni Jehova, ang mga sanga talatapan sa Austria kag Gresya nagsugod dayon nga kontakon ang mga kauturan sa Albania. Ang Griegong mga kauturan nga nakahibalo sing Albaniano nagdala sing pila ka bag-o nabadbad nga literatura sang Biblia sa Tiranë kag Berat. Nalipay gid ang anay nag-alaplaag nga mga kauturan didto kay nakita nila ang mga Saksi halin sa iban nga pungsod sa una nga tion pagligad sang madamo nga mga tuig.

Ginpangunahan sang Makugi nga mga Payunir Gikan sa Iban nga Pungsod ang Hilikuton

Sang maaga nga bahin sang 1992, gin-asayn sang Nagadumala nga Hubon ang Albaniano nga mag-asawa nga misyonero nga sanday Michael kag Linda DiGregorio sa Albania. Ginpangita nila ang matutom nga mga tigulang, ginbuligan sila nga makapanumbalik sa internasyonal nga espirituwal nga pamilya. Ang 16 ka makugi nga espesyal payunir nga taga-Italya, ukon bug-os tion nga ebanghelisador, nag-abot sang Nobiembre, upod sa apat ka Griego nga payunir. Gin-organisar ang isa ka leksion sa Albaniano nga lenguahe, agod mabuligan sila nga matun-an ini.

Nangin mabudlay ang adlaw-adlaw nga pagsinalayo para sa sining dumuluong nga mga payunir. Wala pirme sing koryente. Matugnaw gid ang panahon sa tion sang tigtulugnaw. Inoras ang pilahay agod makakuha sing pagkaon kag iban pa nga mga kinahanglanon. Apang, ang pinakadaku nga  problema sang mga kauturan amo kon diin makakita sing bilding nga makaakomodar sang madamo nga interesado sa kamatuoran!

Ang mga payunir nga nagapaningkamot nga makahambal sing Albaniano nakasapo nga ang paghambal sing isa ka lenguahe isa lamang sa mga paagi agod may nahimuan. Ang isa ka eksperiensiado nga manunudlo sang Biblia nagsiling sa ila: “Indi namon kinahanglan ang paghambal sing husto gid nga mga tinaga agod magyuhum ukon maghakos sa amon mga kauturan. Mapalig-on ang mga Albaniano sa tinagipusuon nga gugma, indi sa perpekto nga paghambal. Indi magkabalaka, makahangop sila.”

Pagkatapos sang nahauna nga pagtuon sa lenguahe, nagpanghikot ang mga payunir sa Berat, Durres, Gjirokastër, Shkodër, Tiranë, kag Vlorë. Madasig nga nagdamo ang mga kongregasyon sa sadto nga mga siudad. Si Areti Pina, nga karon 80 anyos na kag mapigaw ang panglawas, yara gihapon sa Vlorë. Duha ka espesyal payunir ang ginpadala didto agod magbantala upod kay Areti. Natingala gid ang mga tawo nga ang mga dumuluong nagahambal sing Albaniano: “Ang mga misyonero sang iban nga relihion nagatudlo sa amon sing Ingles ukon Italyano kon luyag namon makatuon. Ginahigugma gid ninyo kami kag importante gid ang inyo mensahe, kay nagtuon gid kamo sing Albaniano!” Matutom nga natapos ni Areti ang iya dutan-on nga kabuhi sang Enero 1994, nga aktibo nga nagabantala tubtob sa katapusan nga bulan sang iya kabuhi. Ginpakamaayo gid ang kakugi nga iya ginpakita kag sang mga payunir. Natukod liwat ang kongregasyon sa Vlorë sang 1995. Sa karon, tatlo ka mainuswagon nga kongregasyon ang masako nga nagabantala sa sina nga pantalan.

Sa bug-os nga pungsod, ang mga tawo gutom sa espirituwal kag bukas ang ila hunahuna sa relihion. Ginabaton nila kag ginabasa ang bisan ano nga pasad-sa-Biblia nga literatura halin sa mga Saksi. Madamo nga mga pamatan-on ang nagatuon kag madasig nga nagauswag.

Kapin na sa 90 ka kongregasyon kag mga grupo ang “padayon nga naglig-on sa pagtuo kag nagdugang sa kadamuon adlaw-adlaw.” (Binuhatan 16:5) Apang ang 3,513 ka Saksi sa Albania may daku pa nga hilikuton. Sang Marso 2005, ang Memoryal sang kamatayon ni Cristo gintambungan sang 10,144. Ang pagpakighambal sa mga maabiabihon nga katawhan sa Albania nagresulta sa kapin sa 6,000 ka pagtinuon sa Biblia. Maathag nga linibo ang magabenepisyo gikan sa bag-o lang ginpagua nga New World Translation sa Albaniano. Sa pagkamatuod, ang pulong ni Jehova nagalapnag sa “Duta Sang mga Agila” sa kadayawan ni Jehova.

[Mga nota]

[Kahon sa pahina 20]

NAG-UNTAT ANG ETNIKO NGA PAGBANGIGAY SA KOSOVO!

Pirme mabatian ang Kosovo sang hingapusan nga bahin sang katuigan 1990 sang nagsugod ang inaway kag nagpatunga ang mga pungsod sa kalibutan bangod sang pag-agaway sing teritoryo kag sang nanggamot na nga etniko nga pagbangigay.

Sang panahon sang inaway sang mga Balkan, madamo nga mga Saksi ang nagpalagyo sa kaingod nga mga lugar. Sang nagpuas na ang inaway, ang isa ka gamay nga grupo nagbalik sa Kosovo agod magpanaksi. Ang mga taga-Albania kag taga-Italya nga mga espesyal payunir nagsaylo sa Kosovo agod magbantala sa 2,350,000 ka pumuluyo sini. May apat ka kongregasyon kag anom ka nagapanghikot nga grupo nga nagadamo tanan sing 130 ka manugbantala, ang nagaalagad kay Jehova sa sini nga teritoryo.

Ang isa ka espesyal nga asambleya ginhiwat sa Priština sang tigpamulak sang 2003, kag 252 ang nagtambong. Lakip sa mga nagtambong amo ang mga Albaniano, Aleman, Gypsy, Italyano, kag Serbian. Sa hingapusan sang pamulongpulong sa bawtismo, namangkot ang humalambal sing duha ka pamangkot. Tatlo ang nagtindog agod sabton ini sing positibo: isa ka Albaniano, isa ka Gypsy kag isa ka Serbian.

Mabaskog nga nagpalakpak ang tumalambong pagkatapos nga nabatian nila ang matunog kag dungan nga: “Va!,” “Da!,” kag “Po!” gikan sa tatlo ka kandidato sa bawtismo. Naghaksanay sila nga tatlo. Nasapwan nila ang sabat sa madugay na nga etniko nga mga sinuay sa ila pungsod.

[Mapa sa pahina 17]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Dagat Mediteraneo

ITALYA

ALBANIA

GRESYA

[Retrato sa pahina 18]

Gin-ilog sang pamatan-on nga mga Saksi ang kakugi sang mga tigulang

[Retrato sa pahina 18]

Nag-alagad sing matutom si Areti Pina sugod sang 1928 tubtob sang napatay sia sang 1994

[Retrato sa pahina 19]

Ang una nga grupo sang dumuluong nga mga payunir nga nagtuon sing lenguahe

[Credit Line sang retrato sa pahina 16]

Eagle: © Brian K. Wheeler/VIREO