Ang Maayo Ginapalibutan sang Malain

SA KALIBUTAN karon, diutay lamang ang handa sa pagserbisyo sa iban. Apang, ang pila nagahandum pa sa pagbulig sa iban sa tuhay naman nga paagi​—⁠ang paghimo sing maayo agod makabulig sa iban sa pila ka paagi. Kada tuig, madamo nga tawo ang nagadonar sing binilyon ka dolyar sa ginahunahuna nila nga mapuslanon nga mga buhat sa kaluoy. Sa Britanya, halimbawa, ang pinakamataas nga donasyon sa mga buhat sa kaluoy naglab-ot sa $13 bilyones (U.⁠S.) sang 2002. Sugod sang 1999, napulo ka maalwan nga pilantropo ang nagdonar ukon nagsaad nga magdonar sing kapin sa $38 bilyones (U.⁠S.) agod buligan ang mga imol.

Lakip sa maayo nga mga buhat nga ginahimo sang maalwan nga mga manugpangabudlay amo ang pagpabulong sa manubo sing sueldo nga mga pamilya, pagtudlo kag paggiya sa mga anak sang nagasolo nga mga ginikanan, pagpundo sa mga programa para sa pagbakuna sa imol nga mga pungsod, paghatag sa mga kabataan sang ila nahauna nga libro, pagsuplay sa mga breeder sa imol nga mga pungsod sing mga sapat para sa breeding ukon sa pagpadamo, kag pagdul-ong sing mga bulig sa mga biktima sang kinaugali nga mga kalamidad.

Ginapakita sang nasambit nga impormasyon nga ang mga tawo may ikasarang sa paghimo sing maayo sa iban. Apang, makapasubo nga may yara man mga tawo nga nagahimo sing sobra nga kalainan.

Ang Kalainan Nagadugang

Sugod sang matapos ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, may yara halos 50 ka dokumentado nga mga insidente sang pagpapas sa rasa kag pagpamatay sa mga tawo bangod sa politika. “Ini nga mga hitabo,” siling sang balasahon nga American Political Science Review, “nagkutol sa kabuhi sang di-magkubos sa 12 milyones kag sa subong kadamo sa 22 milyones ka sibilyan, nga mas madamo sangsa tanan nga napatay sa mga inaway sa sulod kag sa gua sang pungsod sugod sang 1945.”

Sang naulihi nga katunga nga bahin sang ika-20 nga siglo, mga 2.2 milyones ka tawo ang ginpatay sa Cambodia bangod sa politika. Bangod sang kaakig sa ulot sang nagkalainlain nga etniko nga mga grupo sa Rwanda, kapin sa 800,000 ka lalaki, babayi, kag kabataan ang ginpatay. Kapin sa 200,000 ang ginpatay sa Bosnia bangod sa relihion kag politika.

Tuhoy sa malain nga mga buhat sining karon lang, ang sekretaryo-heneral sang Nasyones Unidas nagsiling sang 2004: “Sa Iraq, nakita naton ang mga sibilyan nga wala kaluoy nga ginmasaker, samtang ang nagahatag-bulig nga mga manugpangabudlay, mga dyurnalista kag iban pa nga mga sibilyan ginbihag kag ginpatay sa mapintas gid nga paagi. Sa amo man nga tion, nakita naton ang Iraqi nga mga bilanggo nga ginmaltrato sing makahuluya. Sa Darfur, nakita naton ang bug-os nga populasyon nga napilitan sa pagpalagyo gikan sa ila mga puluy-an, kag ang ila mga puluy-an ginsunog, kag sa amo man nga tion gingamit ang pagpanglugos subong isa ka ginpamensaran sing maayo nga  taktika. Sa naaminhan nga bahin sang Uganda, nakita naton ang mga kabataan nga ginpiang kag pilit nga ginpahimo sing makangilidlis nga kapintas. Sa Beslan, nakita naton ang mga kabataan nga ginbihag kag wala kaluoy nga ginpatay.”

Bisan sa ginatawag nga manggaranon nga mga pungsod, ang mga krimen nga ginhimo batok sa mga miembro sang etniko ukon iban pa nga mga minoridad bangod sang pagdumot daw nagadamo man. Halimbawa, sang 2004, ang Independent News nagreport nga nasaksihan sang Britanya ang “onse ka pilo nga pagdamo sang mga tawo nga gin-atake ukon ginsakit sining nagligad nga dekada bangod sang ila tuhay nga rasa.”

Ngaa ang mga tawo nga may ikasarang sa paghimo sing daku nga kaayuhan nagahimo sing malaut nga mga buhat? Madula gid ayhan ang kalainan? Subong sang ipakita sang masunod nga artikulo, ang Biblia nagahatag sing makaalayaw nga mga sabat sa sining makapalibog nga mga pamangkot.