Masaligan nga Laygay sa Pagpadaku sa Kabataan

“DISINUEBE anyos ako, malayo sa akon pamilya, kag wala gid makahanda,” siling ni Ruth sang una niya nga pagbusong. Wala niya mahunahuna kon daw ano ang mangin ginikanan kay bugtong lang sia. Diin sia makapangayo sing masaligan nga laygay?

Sa pihak nga bahin, si Jan, nga may duha ka dalagku na nga anak, naghinumdom: “Sang primero sigurado ako. Apang wala magdugay narealisar ko nga kulang gali ako sing praktikal nga ihibalo.” Kon sa umpisa pa lang indi na handa ang mga ginikanan ukon bisan sang ulihi na lang sila ginbudlayan, sa diin sila makasapo sing bulig sa pagpadaku sa ila kabataan?

Karon, nagadamo pa gid ang nagapangita sing bulig sa Internet. Apang, ayhan nagapalibog ka kon daw ano ka masaligan ang laygay nga masapwan sa sini. May rason gid nga maghalong. Kilala mo gid bala kon sin-o ang nagalaygay sa imo? Daw ano sila ka madinalag-on sa ila mismo kabataan? Wala sing duhaduha nga luyag mo mangin mainandamon kon parte sa kaayuhan sang imo pamilya. Kon kaisa, subong sang ginpakita sang nagligad nga artikulo, nangin makahalanusbo bisan ang laygay halin sa mga eksperto. Busa diin ka makadto?

Ang panguna nga Tuburan sang laygay sa pagpadaku sa kabataan amo si Jehova nga Dios, ang Tagtukod sang pamilya. (Efeso 3:15) Sia lamang ang eksperto. Sa iya Pulong, ang Biblia, nag-aman sia sing masaligan, praktikal nga instruksion nga epektibo gid. (Salmo 32:8; Isaias 48:17, 18) Apang, depende na sa aton kon sundon naton ini.

Ang pila ka mag-asawa ginpangabay nga ipaambit ang ila natun-an samtang ginapadaku nila ang ila kabataan agod mangin balanse kag mahinadlukon sa Dios nga mga adulto. Siling nila, ang ila kadalag-an resulta ilabi na sang pag-aplikar sang mga prinsipio sa Biblia. Nasapwan nila nga masaligan gihapon karon ang laygay sang Biblia kasubong nga masaligan ini sang una.

Maghinguyang sing Tion Upod sa Ila

Sang si Catherine, nga may duha ka anak, ginpamangkot kon ano nga laygay ang nakabulig gid sa iya, gintudlo niya dayon ang Deuteronomio 6:7. Ini nga bersikulo nagasiling: “Ipatudok mo [ang mga prinsipio sa Biblia] sa imo anak kag ihambal mo ini kon nagapungko ka sa imo balay kag kon nagalakat ka sa dalan kag kon nagahigda ka kag kon nagabangon ka.” Narealisar ni Catherine nga agod masunod ini nga laygay, dapat sia maghinguyang sing tion upod sa iya kabataan.

Mahimo hunahunaon mo nga ‘Mahapos lang ina isiling sangsa himuon.’ Sa madamo nga pamilya nga kinahanglan mag-obra ang mga ginikanan agod masakdag ang mga kinahanglanon, paano makahinguyang sing tion upod sa ila kabataan ang masako nga mga ginikanan? Si Torlief, nga may anak nga lalaki nga may pamilya naman karon, nagsiling nga ang sekreto amo ang pagsunod sa laygay sang Deuteronomio. Upda ang imo bata bisan diin ka magkadto, kag magatuhaw lang ang kahigayunan nga makahambalanay kamo. “Updanay kami sang akon anak nga lalaki sa paghimo sang mga proyekto sa puluy-an,” siling ni Torlief. “Nagalakbay kami subong pamilya. Kag nagadungan kami kaon.” Subong resulta, siling niya, “pirme nagabatyag ang amon anak nga lalaki nga hilway sia sa paghambal.”

Apang, ano abi kon indi bukas ang komunikasyon kag mabudlay makigsugilanon? May mga tion nga nagakatabo ini kon nagadalagku na ang kabataan. Sa liwat, ang paghinguyang sing tion upod sa ila makabulig. Ang bana ni Catherine nga si Ken, naghinumdom nga sang nagadinalaga na ang ila anak, nagreklamo ini nga wala sia ginapamatian ni Ken. Amo sini pirme ang reklamo sang mga tin-edyer. Ano ang iya mahimo? Si Ken naghinumdom: “Namat-od ako nga updon sia pirme, nga nagahambalanay tuhoy sa iya mga panghunahuna, mga balatyagon, kag mga kalugaw-an. Nakabulig gid ini.” (Hulubaton 20:5) Apang, nagapati si Ken nga  nangin madinalag-on ini nga paagi bangod bukas ang ila komunikasyon sa puluy-an. “Suod kami sang akon anak nga babayi,” siling niya, “amo nga para sa iya mahapos lang ang makighambal sa akon.”

Sing makawiwili, ang isa ka pagtuon sining karon lang nagreport nga kon ikumparar sa ila mga ginikanan, ang mga tin-edyer tatlo ka pilo nga mas masami magsiling nga kulang pirme ang tion nga mag-updanay ang mga ginikanan kag kabataan. Kon amo, ngaa indi pagsundon ang laygay sang Biblia? Maghinguyang sing madamo nga tion kon posible upod sa inyo kabataan—nagapaliwaliwa man ukon nagatrabaho, sa puluy-an kag kon nagalakbay, sa aga kon magbangon ka kag sa gab-i antes magtulog. Kon posible, upda sila bisan diin ka makadto. Subong sang ginapakita sang Deuteronomio 6:7, wala sing kabaylo ang paghinguyang sing tion upod sa imo kabataan.

Tudlui Sila sang Nagakaigo nga mga Pamatasan

Si Mario, nga may duha ka anak, amo man ang panugyan: “Higugmaa gid ang kabataan, kag basahi sila.” Apang, indi lamang ini pagpahulag sang mga ikasarang sa panghunahuna sang imo kabataan. Dapat nga tudluan mo sila kon paano hantupon ang husto kag sayop. Si Mario nagdugang: “Tun-i sila sa Biblia.”

Sa sini nga katuyuan, ang Biblia nagalaygay sa mga ginikanan: “Indi pagpaakiga ang imo kabataan, kundi padakua sila sing malulo upod ang matuod nga Cristianong paghanas kag laygay.” (Efeso 6:4, Weymouth) Madamo nga puluy-an karon ang kulang sa pagtudlo sa moral. Ang pila nagapati nga samtang nagadalagku ang kabataan, sarang na sila makadesisyon kon ano nga mga talaksan ang ila sundon. Makatarunganon bala ini sa imo? Subong nga ang lamharon nga mga lawas nagakinahanglan sing nagakaigo nga sustansia agod magdaku nga mabakod kag mapagros, nagakinahanglan man sing instruksion ang lamharon nga mga hunahuna kag tagipusuon. Kon ang imo kabataan indi makatuon sing moral nga mga talaksan gikan sa imo sa inyo puluy-an, mahimo nga mapalambo nila ang mga panimuot sang ila mga kabutho kag mga manunudlo ukon sang media.

Ang Biblia makabulig sa mga ginikanan sa pagtudlo sa ila kabataan kon paano mapatuhay ang husto gikan sa sayop. (2 Timoteo 3:16, 17) Si Jeff, isa ka eksperiensiado nga Cristianong gulang nga nagpadaku sang duha ka bata, nagpanugyan nga maggamit sing Biblia sa pagtudlo sa kabataan sang nagakaigo nga mga pamatasan. Sia nagsiling: “Ang paggamit sing Biblia nagabulig sa kabataan nga marealisar kon ano ang ginabatyag sang Manunuga tuhoy sa isa ka butang, indi lamang ang ginabatyag sang ila mga ginikanan. Natalupangdan gid namon ang pinasahi nga epekto sang Biblia sa hunahuna kag tagipusuon. Agod matadlong ang sayop nga paggawi ukon panghunahuna, dapat maghinguyang kami sing tion sa pagpangita sang nagakaigo nga teksto. Nian, kon kamihanon lang, ipabasa namon sa bata ang teksto. Sa tapos ini mabasa, masami nga nagahibi ang bata. Nagakakibot kami. May mas daku nga epekto ang Biblia sangsa bisan ano nga mahunahuna naton nga isiling ukon himuon.”

Ang Hebreo 4:12 nagapaathag: “Ang pulong sang Dios buhi kag gamhanan . . . kag may ikasarang sa paghantop sang mga hunahuna kag mga tinutuyo sang tagipusuon.” Busa ang mensahe sang Biblia indi lamang personal nga mga pagtamod ukon mga eksperiensia sang mga tawo nga gingamit sang Dios subong manunulat. Sa baylo, nagarepresentar ini sang panghunahuna sang Dios sa mga butang tuhoy sa moral. Amo ini ang nagapatuhay sini sa tanan iban pa nga laygay. Sa paggamit sang Biblia agod tudluan ang imo kabataan, ginabuligan mo sila nga makatigayon sing panghunahuna sang Dios sa mga butang. Mas epektibo ang imo paghanas, kag daku ang imo kahigayunan nga malab-ot ang tagipusuon sang imo bata.

Si Catherine nga ginsambit kaina, nagaugyon sa sini. Sia nagsiling: “Kon labi nga nagabudlay ang kahimtangan, mas labi kami nga nagapangita sing panuytoy sa Pulong sang Dios—kag madinalag-on gid ini!” Magamit mo bala sing dugang pa ang Biblia sa pagtudlo sa imo kabataan kon paano mahantop ang husto gikan sa sayop?

Mangin Makatarunganon

Si apostol Pablo nagpatuhoy sa isa pa ka importante nga prinsipio nga makabulig sa pagpadaku sa bata. Ginpalig-on niya ang mga masigka-Cristiano: “Ipakita sa tanan nga tawo ang inyo pagkamakatarunganon.” (Filipos 4:5) Sa pagkamatuod nagalakip ini sang pagpakita sa aton kabataan sang aton pagkamakatarunganon. Kag dumduma, ang pagkamakatarunganon  nagapabanaag sang “kaalam nga gikan sa hitaas.”—Santiago 3:17.

Apang, ano ang kaangtanan sang pagkamakatarunganon sa paghanas sa aton kabataan? Bisan pa nga ginabuligan naton sila tubtob sa aton masarangan, wala naton ginakontrol ang tanan nila nga ginahimo. Halimbawa, si Mario nga ginkutlo kaina, isa sa mga Saksi ni Jehova, kag naghinumdom sia: “Pirme namon ginapalig-on ang bawtismo, ang bug-os tion nga ministeryo, kag iban pa espirituwal nga mga tulumuron sa amon kabataan. Apang ginaathag namon nga ila ini desisyon kon mag-abot na ang tion.” Ang resulta? Ang ila kabataan nagaalagad na karon subong bug-os tion nga mga ebanghelisador.

Ang Biblia nagapaandam sa mga amay sa Colosas 3:21: “Indi ninyo pagpaakiga ang inyo mga anak, agod indi sila maluyahan sing buot.” Ginapakabahandi ni Catherine ini nga bersikulo. Kon maubos ang pailob sang mga ginikanan, mahapos ang mangakig ukon mamilit nga tumanon dayon. Apang sia nagsiling, “indi pagpaabuta nga masarangan man sang imo bata ang masarangan mo himuon.” Isa man ka Saksi ni Jehova si Catherine, kag sia nagdugang: “Himua nga makalilipay ang pag-alagad kay Jehova.”

Si Jeff, nga ginsambit kaina, naghatag sining praktikal nga panugyan: “Samtang nagadalagku ang amon kabataan, ang isa namon ka suod nga abyan nakahinambit nga narealisar niya nga pirme na lang sia nagapangindi sa mga ginapangabay sang iya kabataan. Nagapaakig ini sa kabataan, nga nagapabatyag sa ila nga ginapit-an. Agod malikawan ini, nagrekomendar sia nga dapat kami mangita sing mga kahigayunan nga pasugtan ang ila mga luyag.

“Nakita namon nga isa ini ka maayo nga laygay,” siling ni Jeff. “Nagpangita kami dayon sing mga kahigayunan nga tugutan namon ang amon mga kabataan nga maghimo sing mga butang upod sa iban. Busa ginasilingan namon sila: ‘Nakahibalo ka bala nga si kwan nagahimo sini ukon sina? Ngaa indi ka man mag-upod?’ Ukon kon ang mga bata magpangabay nga dal-on sila sa isa ka duog, ginapanikasugan namon nga kadtuan ini bisan nakapoy na kami. Ginahimo namon ini agod indi makapangindi.” Amo sini ang kahulugan sang pagkamakatarunganon—mangin balanse, may konsiderasyon, kag nagapasugot apang wala nagakompromiso sang mga prinsipio sa Biblia.

Magbenepisyo sa Masaligan nga Laygay

Kalabanan sining mga mag-asawa may mga apo na karon. Nalipay sila nga makita nga amo man ini nga mga prinsipio sa Biblia ang nagabulig sa ila kabataan nga magmadinalag-on subong mga ginikanan. Makabenepisyo ka bala sa laygay sang Biblia?

Sang si Ruth, nga ginsambit kaina, nangin ginikanan, pamatyag nila sang iya bana daw wala sila sing mahimo. Apang indi. May superyor sila nga laygay sang Pulong sang Dios, ang Biblia. Ang mga Saksi ni Jehova nakahimo sing ekselente nga mga bulig sa pagtuon sing Biblia nga magamit sang mga ginikanan. Nagalakip ini sa Ang Akon Libro Sang mga Sugilanon sa Biblia, Ang Pinakabantog nga Tawo nga Nagkabuhi, Magtuon Gikan sa Daku nga Manunudlo, kag Questions Young People Ask—Answers That Work. Si Torlief, ang bana ni Ruth, nagasiling: “Sa karon madamo sing pasad sa Biblia nga laygay nga matigayon sang mga ginikanan. Kon ila lamang ini himuslan, may bulig sila sa tanan nga bahin sang kabuhi samtang nagadaku ang kabataan.”

 [Kahon/Retrato sa pahina 5]

Ang Ginasiling sang mga EKSPERTO . . . Ang Ginasiling sang BIBLIA

Sa Pagpakita sing Pagpalangga:

Sa The Psychological Care of Infant and Child (1928), si Dr. John Broadus Watson nagapalig-on sa mga ginikanan: “Indi gid paghaksa kag paghaluki” ang inyo kabataan. “Indi gid sila pagsabaka.” Apang sining karon lang, sanday Dr. Vera Lane kag Dorothy Molyneaux naghambal sa Our Children nga magasin (Marso 1999): “Ginapakita sang pagpanalawsaw nga ang bata nga wala ginadalodalo kag ginaangga masami nga indi mag-uswag.”

Sa kabaliskaran, ang Isaias 66:12 nagapatuhoy sa Dios nga nagapakita sang iya gugma para sa iya katawhan paagi sa pagpabutyag sing gugma sang ginikanan. Sing kaanggid, sang gintinguhaan sang mga disipulo ni Jesus nga punggan ang mga tawo nga dal-on ang mga bata kay Jesus, ginsabdong niya sila, nga nagasiling: “Pabay-i ang mga bata nga magpalapit sa akon; indi sila pagpunggi.” Nian “ginhakos niya ang mga bata kag ginpakamaayo sila.”—Marcos 10:14, 16.

Sa Pagtudlo sing Nagakaigo nga mga Pamatasan:

Sa 1969 nga artikulo sang New York Times Magazine, ginpadaku ni Dr. Bruno Bettelheim nga ang bata may ‘kinamatarong nga maghimo sang iya kaugalingon nga mga opinyon, nga naimpluwensiahan indi sang ginahambal sang iya mga ginikanan, kundi ang iya mismo eksperiensia sa kabuhi.’ Apang, halos 30 ka tuig sang ulihi, si Dr. Robert Coles, awtor sang The Moral Intelligence of Children (1997), nagbaton: “Kinahanglan gid sang mga kabataan ang katuyuan kag direksion sa kabuhi, isa ka talaksan sang pamatasan” nga ginaugyunan sang ila mga ginikanan kag sang iban nga adulto.

Ang Hulubaton 22:6 nagapalig-on sa mga ginikanan: “Hanasa ang bata suno sa dalanon nga para sa iya; bisan kon magtigulang na sia indi sia magtalikod sa sini.” Ang Hebreong tinaga nga ginbadbad “hanasa” nagakahulugan man sing “sugdi” kag ginapakita sini ang pagsugod sang una nga instruksion sa lapsag. Sa amo, ang mga ginikanan ginapalig-on nga sugdan ang pagtudlo sa ila kabataan sing nagakaigo nga mga pamatasan sugod sa pagkalapsag. (2 Timoteo 3:14, 15) Ano man ang ila matun-an sa sining mga tinuig nga nagatubo sila mahimo nga magapabilin sa ila.

Sa Disiplina:

Si Dr. James Dobson nagsulat sa The Strong-Willed Child (1978): “Ang pisikal nga pagsilot sang mahigugmaon nga ginikanan isa ka paagi sang pagtudlo nga amo ang halinan sang makahalalit nga panimuot.” Sa pihak nga bahin, sa isa ka artikulo nga ginkuha halin sa ikapito nga edisyon sang bantog nga libro nga Baby and Child Care (1998), si Dr. Benjamin Spock nagsiling: “Ang pagbakol nagatudlo sa kabataan nga ang mas daku kag makusog nga tawo may gahom agod himuon ang luyag niya, husto man sia ukon indi.”

Tuhoy sa disiplina, ang Biblia nagasiling: “Ang bilugon kag ang pagtadlong nagahatag sing kaalam.” (Hulubaton 29:15) Apang, indi tanan nga bata dapat silutan sa pisikal. Ang Hulubaton 17:10 nagasiling sa aton: “Ang pagsabdong nagadulot sing mas madalom sa isa nga may paghangop sangsa pagbakol sa buangbuang sing isa ka gatos ka beses.”

[Retrato]

Gamita ang Biblia sa paglab-ot sa tagipusuon

[Retrato sa pahina 7]

Ang maalam nga mga ginikanan nagaorganisar sing paglingawlingaw para sa ila kabataan