Nagpabilin Bala nga Nahapay ang Juda?

GINTAGNA sang Biblia nga ang duta sang ginharian sang Juda pagalaglagon sang mga Babilonianhon kag magapabilin nga nahapay tubtob sa pagbalik sang mga tinapok nga Judiyo. (Jeremias 25:8-11) Ang pinakamabakod nga rason sa pagpati nga natuman ini nga tagna amo ang inspirado nga kasaysayan nga ginsulat mga 75 ka tuig pagkatapos nga nagbalik sa ila dutang natawhan ang una nga grupo sang mga tinapok. Ini nagsiling nga “gindala [sang hari sang Babilonia] nga bihag sa Babilonia ang mga nakapalagyo gikan sa espada, kag nangin alagad sila niya kag sang iya mga anak nga lalaki tubtob sa paggahom sang harianon nga pamilya sang Persia.” Kag tuhoy sa ginharian sang Juda, amo sini ang ginsiling: “Sa tanan nga adlaw nga nahapay gintuman sini ang inugpahuway.” (2 Cronica 36:20, 21) May pamatuod bala ang arkeolohiya agod suportahan ini?

Sa dyurnal nga Biblical Archaeology Review, si Ephraim Stern, propesor sang arkeolohiya sang Palestina sa Hebrew University, nagsiling: “Ginhapay sang mga Asirianhon kag mga Babilonianhon ang daku nga bahin sang dumaan nga Israel, apang magkatuhay gid ang ginapakita sang arkeolohiya tuhoy sa resulta sang ila pagpanglaglag.” Sia nagpaathag: “Samtang ang mga Asirianhon nagbilin sing pamatuod tuhoy sa ila presensia sa Palestina, wala naman sing pamatuod nga nakita pagkatapos sang pagpanglaglag sang Babilonia. . . . Wala kami sing nakita nga pamatuod nga may nagpuyo didto tubtob sa tion nga naggahom ang mga Persianhon. . . Wala gid sing pamatuod nga nagapakita nga may nagpuyo didto. Sa sining bug-os nga tion, wala sing bisan isa ka banwa nga ginlaglag sang mga Babilonianhon ang ginpuy-an liwat.”

Si Propesor Lawrence E. Stager sang Harvard University nagaugyon sa sini. “Sa bug-os nga Filistia, kag sang ulihi sa bug-os nga Judea,” siling niya, “ang pagsulundan sang militar [sang hari sang Babilonia] nga hungod nga laglagon ang tanan nga pagkabutang nagresulta sa tuman kalapad kag nahapay nga duta sa katundan sang Suba Jordan.” Si Stager nagsiling pa: “Sang naggahom lamang si Ciro nga Daku, ang Persianhon nga nagbulos sa mga Babilonianhon, nga nag-umpisa liwat ang rekord sang arkeolohiya . . . sa Jerusalem kag sa Juda, diin madamo nga Judiyo nga tinapok ang nagbalik sa ila dutang natawhan.”

Huo, ang pinamulong ni Jehova tuhoy sa pagkahapay sang Juda natuman. Kon ano ang ginatagna ni Jehova nga Dios nagakatuman gid. (Isaias 55:10, 11) Makasalig kita sing bug-os kay Jehova kag sa iya mga saad nga narekord sa iya Pulong, ang Biblia.—2 Timoteo 3:16.