Ang Aton Pinasahi nga Sistema Solar​—Kon Paano Ini Nagluntad

MADAMO nga butang ang nagtingob agod mangin pinasahi ang aton duog sa uniberso. Ang aton sistema solar nahamtang sa tunga sang duha ka nagatiyog nga bulubutkon sang Milky Way sa isa ka duog nga malaka lang ang mga bituon. Ang halos tanan nga bituon nga makita naton kon gab-i tuman kalayo sa aton amo nga daw pintok lang sila gihapon bisan tan-awon pa sa labing daku nga teleskopyo. Nagakaigo gid bala ang nahamtangan sang aton sistema solar?

Kon ang aton sistema solar malapit katama sa sentro sang Milky Way, mabatyagan naton ang makahalalit nga epekto bangod yara kita sa tunga sang maikit gid nga mga bituon. Halimbawa, mahimo maapektuhan ang orbito sang Duta, kag daku gid sini ang epekto sa kabuhi sang tawo. Apang subong sang natabo, hustuhan lang ang nahamtangan sang sistema solar sa galaksiya agod malikawan ini kag ang iban pa nga katalagman, subong sang sobra nga pag-init kon makaagi sa mga gal-um sang gas kag maigo sang nagalupok nga mga bituon kag iban pa nga ginhalinan sang makamamatay nga radiasyon.

Ang adlaw bagay gid nga bituon para sa aton mga kinahanglanon. Wala nagauntat ang pagsilak sini kag indi tama kadaku ukon tama kainit. Kalabanan sang mga bituon sa aton galaksiya gamay pa sa aton adlaw kag wala sing eksakto nga kapawa ukon kainit nga magsakdag sang kabuhi sa tulad-duta nga planeta. Dugang pa, kalabanan sang mga bituon nagatingob bangod sang grabidad kag nagatiyog sa kaingod sini. Sa kabaliskaran, ang aton adlaw independiente. Indi mahimo nga mangin malig-on ang aton sistema solar kon duha ukon kapin pa ka adlaw ang magabutungay paagi sa grabidad.

Ang isa pa ka rason nga pinasahi ang aton sistema solar amo ang nahamtangan sang mas malayo nga higante nga planeta nga may halos manipulon nga mga orbito kag wala nagasuyop sang mas malapit sa sentro nga mga planeta kaangay sa duta. * Sa baylo, ang malayo nga mga planeta amo ang nagasagang sang makatalagam nga mga butang. “Indi tuman kadamo nga mga asteroid kag mga kometa ang nagaigo sa aton, ina bangod sang higante nga mga planeta nga human sa gas subong sang Jupiter nga yara sa likod naton,” paathag sang mga sientipiko nga sanday Peter D. Ward kag Donald Brownlee sa ila libro nga Rare Earth—Why Complex Life Is Uncommon in the Universe. Nadiskobrehan man ang iban nga sistema solar nga may higante nga mga planeta. Apang kalabanan sining higante nga mga planeta may mga orbito nga mahimo makahalit sang magagmay nga tulad-duta nga planeta.

Ang Papel sang Bulan

Halin pa sang una, ang aton bulan nagapatingala gid sa mga tawo. Nag-inspirar ini sa mga mamalaybay kag mga musikero. Halimbawa, ang isa ka Hebreo nga mamalaybay sang una naglaragway sang bulan nga ‘natukod sing malig-on tubtob sa tion nga walay latid, kag subong isa ka matutom nga saksi sa kalangitan.’—Salmo 89:37.

Ang isa ka importante nga paagi nga may epekto ang bulan sa kabuhi sa duta amo ang paghunas kag pagtaub bangod sa pagbutong sang grabidad sini. Ang paghulag sang balod ginapatihan nga importante sa sulog sang dagat, nga subong resulta, importante sa lakat sang paniempo.

 Ang isa pa ka importante nga papel sang aton bulan amo nga ginapalig-on sang puersa sang grabidad sini ang paglibot sang duta sa adlaw. Suno sa dyurnal tuhoy sa siensia nga Nature, kon wala sing bulan, magabag-obag-o ang paghilay sang duta samtang nagatiyog ini halin sa “0 [degrees] tubtob 85 [degrees].” Hunahunaa kon wala nagahilay ang duta sa pagtiyog sini! Indi na naton maeksperiensiahan ang makalilipay nga pagbag-o sang mga panag-on kag indi na mag-ulan. Ang paghilay sang duta nagapugong man sa mga temperatura nga mangin makamamatay. “Utang naton ang pagkamasaligan sang klima sa isa ka tumalagsahon nga hitabo: ang pagluntad sang Bulan,” hinakop sang astronomo nga si Jacques Laskar. Agod masakdag ini sing maayo, daku ang aton bulan—mas daku pa sangsa mga bulan sang higante nga mga planeta.

Apang ang isa pa ka pagpanghikot sang natural nga satelayt sang duta, subong sang ginsiling sang manunulat sang dumaan nga tulun-an sang Genesis sa Biblia, amo nga ang bulan nangin kapawa kon gab-i.—Genesis 1:16.

Natabuan Ukon Gindesinyo?

Paano mapaathag sang isa ang dungan nga pagluntad sang madamo nga rason nga wala lamang nagpaposible sang kabuhi sa duta kundi naghimo man sini nga makalilipay? Daw may duha lamang ka pililian. Ang una amo nga natabuan lamang ini. Ang ikaduha amo nga may maalamon nga nagdesinyo sini.

Linibo ka tuig na ang nagligad, ang Balaan nga Kasulatan nagsiling nga ang aton uniberso gintuga kag gindesinyo sang isa ka Manunuga—ang Labing Gamhanan nga Dios. Kon matuod ini, nagakahulugan ini nga ang mga kahimtangan nga nagaluntad sa aton sistema solar resulta sang hungod nga desinyo, indi natabuan lamang. May ginbilin nga nasulat nga rekord sa aton ang Manunuga tuhoy sa iya mga ginhimo agod mangin posible ang kabuhi sa duta. Ayhan makibot ka kon mahibaluan mo nga bisan ining rekord mga 3,500 ka tuig na, ang mga hitabo nga ginlaragway diri tuhoy sa maragtas sang uniberso nagasibu sa ginapatihan sang mga sientipiko nga mahimo natabo. Ini nga rekord yara sa tulun-an sang Genesis sa Biblia. Binagbinaga ang ginasiling sini.

Ang Rekord sang Genesis sa Pagpanuga

“Sa ginsuguran gintuga sang Dios ang mga langit kag ang duta.” (Genesis 1:1) Ang nagabukas nga mga pinamulong sang Biblia nagapatuhoy sa pagtuga sang aton sistema solar, lakip sang aton planeta, subong man sang mga bituon sang binilyon ka galaksiya nga nagahuman sang aton uniberso. Suno sa Biblia, may tion nga ang kadaygan sang duta “wala sing porma kag walay sulod.” Wala sing kontinente kag wala sing matambok nga duta. Apang ang masunod nga mga pinamulong nagapadaku sang ginasiling sang mga sientipiko nga amo ang labing importante  nga kinahanglanon agod sakdagon ang kabuhi sa planeta—ang bugana nga tubig. Ang espiritu sang Dios “nagagiho pakadto-pakari sa kadaygan sang mga tubig.”—Genesis 1:2.

Agod indi magtig-a ang tubig sa kadaygan, dapat hustuhan ang kalayuon sang duta sa adlaw sini. “Tuman katugnaw sang Mars, tuman kainit sang Venus, hustuhan lang ang Duta,” paathag sang sientipiko sa planeta nga si Andrew Ingersoll. Sing kaanggid, agod magtubo ang gamhon, dapat may bastante nga kapawa. Kag sing talalupangdon, ang kasaysayan sang Biblia nagareport nga sa temprano nga pagpanuga, ginpalusot sang Dios ang kapawa sang adlaw sa madamol nga mga panganod sang sungaw sang tubig nga nagalikop sa dagat kaangay sa “putos nga wagkus” sa lapsag.—Job 38:4, 9; Genesis 1:3-5.

Sa masunod nga mga bersikulo sang Genesis, mabasa naton nga nagpahanabo ang Manunuga sing ginatawag sang Biblia nga “kahawaan.” (Genesis 1:6-8) Ini nga kahawaan napuno sang mga gas nga nagahuman sang atmospera sang duta.

Ginapaathag dayon sang Biblia nga ginbag-o sang Dios ang walay porma nga kadaygan sang duta nga mangin mamala nga duta. (Genesis 1:9, 10) Mahimo nga ginpahulag niya ang anib sang duta. Subong resulta, madalom nga mga kal-ang ang naporma kag ang mga kontinente naglutaw sa dagat.—Salmo 104:6-8.

Sa wala mahibaluan nga tion sang nagligad sang duta, nagtuga ang Dios sing tuman kagamay nga algae sa kadagatan. Nagagamit sang enerhiya halin sa adlaw, ining nagamuad nga mga organismo nga isa lang ka selula nagakaon sang carbon dioxide samtang nagapagua sang oksiheno sa atmospera. Ining makatilingala nga proseso ginpadasig sa ikatlo nga hut-ong sang pagpanuga paagi sa pagtuga sang gamhon nga naglikop sang ulihi sa duta. Sa amo ang kadamuon sang oksiheno sa atmospera nagdugang, nga nagpaposible sa tawo kag sapat nga mabuhi paagi sa pagginhawa.—Genesis 1:11, 12.

Agod mangin mabungahon ang duta, ang Manunuga nagtuga sing nagkalainlain nga mikroorganismo nga magpuyo sa sini. (Jeremias 51:15) Ining magagmay kaayo nga mga tinuga nagadunot sang patay nga mga butang, nga ginagamit sang tanom sa pagtubo. Ang espesyal nga sahi sang bakterya sa duta nagakuha sang nitroheno sa hangin kag ginaaman ining importante nga elemento agod magtubo ang mga tanom. Makapakibot nga ang isa ka hakop sang matambok nga duta may anom ka bilyon nga mikroorganismo!

Ginalaragway sang Genesis 1:14-19 ang pagtuga sang adlaw, bulan, kag mga bituon sa ikap-at nga hut-ong sang pagpanuga. Sa primero, daw nagasumpakil ini sa una nga paathag sang Kasulatan. Apang dumduma nga si Moises, ang manunulat sang Genesis, nagsulat sang kasaysayan sang pagpanuga gikan sa pagtamod sang tawo sa duta, nga daw nagatambong sia. Maathag nga ang adlaw, bulan, kag mga bituon nakita sa atmospera sa sina nga tion.

Ang kasaysayan sang Genesis nagalakip sang pagluntad sang mga tinuga sa dagat sa ikalima nga hut-ong sang pagpanuga kag sa ikan-um ang mga sapat kag tawo.—Genesis 1:20-31.

 Gintuga ang Duta Agod Puy-an sing Malipayon

Sa banta mo ang kabuhi bala sa duta, nga natabo suno sa paglaragway sang Genesis, ginhimo agod magpahalipay? Nakabugtaw ka na bala sa isa ka matahom nga adlaw, naghaklo sing preska nga hangin, kag nalipay nga buhi ka? Ayhan naglakatlakat ka sa hardin kag nalipay sa katahom kag kahumot sang mga bulak. Ukon mahimo nagkadto ka sa katamnan kag nagkuha sing manamit nga prutas. Ini nga kalipay imposible kon indi bangod sang masunod: (1) bugana nga tubig sang duta, (2) ang hustuhan nga kainit kag kasanag halin sa adlaw, (3) ang aton atmospera nga may hustuhan nga mikskla sang mga gas, kag (4) matambok nga duta.

Ini tanan nga kahimtangan—nga wala sa Mars, Venus, kag sa mga planeta sa palibot naton—indi natabuan lamang. Gindesinyo ini sing maayo agod mangin makalilipay ang pagkabuhi sa duta. Subong sang ipakita sang masunod nga artikulo, nagasiling man ang Biblia nga ang Manunuga nagdesinyo sang aton planeta nga duta nga magpabilin tubtob san-o.

[Footnote]

[Kahon sa pahina 6]

“Kon ako nga isa ka geologo tawgon agod ipaathag sing malip-ot ang amon modernong panghunahuna tuhoy sa ginsuguran sang duta kag sang pagtubo sang kabuhi sa sini, sa isa ka simple kag tagauma nga tawo, subong sang mga tribo nga ginapatuhuyan sang Tulun-an sang Genesis, wala na ako sing mas maayo nga himuon sangsa sundon ang pinamulong sang una nga kapitulo sang Genesis.”—Geologo nga si Wallace Pratt.

[Kahon/Piktyur sa pahina 7]

HUSTUHAN MAN PARA SA ASTRONOMIYA

Kon sa iban nga duog sang aton galaksiya nahamtang ang adlaw, indi naton makita sing maayo ang mga bituon. “Ang aton Sistema Solar,” paathag sang libro nga The Privileged Planet, “nahamtang . . . malayo sa yab-ukon kag puno sing polusyon sa kasanag nga mga rehiyon, amo nga makita sing maayo ang kabilugan sang malapit nga mga bituon kag malayo nga uniberso.”

Dugang pa, ang kadakuon sang bulan kag ang kalayuon sini sa duta, hustuhan lang agod matabunan sang bulan ang adlaw kon may eklipse sa adlaw. Bangod sining talagsahon kag makahalawhaw nga mga hitabo matun-an sang mga astronomo ang adlaw. Ini nga mga pagtuon nagtudlo sa ila sang pila ka sekreto kon paano naga-igpat ang mga bituon.

[Piktyur sa pahina 5]

Ang kadakuon sang bulan bastante agod magkontrol sa paghilay sang duta

[Mga piktyur sa pahina 7]

Ngaa may kabuhi sa duta? Bangod sang bugana nga tubig, hustuhan nga kasanag kag kainit, atmospera, kag matambok nga duta

[Credit Line]

Globe: Based on NASA Photo; wheat: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.