Ang Pagtuo sa Tagna Sang Biblia Nagaamlig sa Kabuhi
Ang Pagtuo sa Tagna sang Biblia Nagaamlig sa Kabuhi
MANUGHALIN na si Jesus sa templo sa Jerusalem sa katapusan nga tion sang nagtu-aw ang isa sang iya mga disipulo: “Manunudlo, tan-awa! ini nga mga bato kag ini nga mga tinukod!” Ginapabugal kag ginapakabahandi sang Judiyo nga pungsod ang templo. Apang, si Jesus nagsabat: “Nakita mo bala ining dalagku nga mga tinukod? Wala gid sing isa ka bato nga mabilin diri sa ibabaw sang isa ka bato nga indi marumpag.”—Marcos 13:1, 2.
Daw indi gid ini mapatihan! Tuman ka dalagku ang iban nga mga bato sa templo. Isa pa, ang ginsiling ni Jesus tuhoy sa templo nagapahangop nga ang Jerusalem kag ayhan bisan pa gani ang Judiyo nga pungsod, diin ang templo amo ang sentro sang pagsimba, pagalaglagon. Gani ginpamangkot pa si Jesus sang iya mga disipulo: “Sugiri kami, San-o mahanabo ining mga butang, kag ano ang mangin tanda kon ini tanan nga butang malapit na matapos?”—Marcos 13:3, 4.
“Indi pa ang katapusan,” paandam ni Jesus. Una, ang mga disipulo makabati sing mga inaway, linog, gutom, kag pamiste sa nagkalainlain nga mga duog. Nian, ang makakulugmat nga mga hitabo magaresulta sa kahapayan sang Judiyo nga pungsod, huo, sa isa ka “dakung kapipit-an.” Apang, luwason sang Dios ang “mga pinili,” kon sayuron, ang matutom nga mga Cristiano. Paano?—Marcos 13:7; Mateo 24:7, 21, 22; Lucas 21:10, 11.
Pagribok Batok sa Roma
Duha ka pulog-walo na ka tuig ang naglipas, apang ginahulat gihapon sang mga Cristiano sa Jerusalem ang katapusan. Ang Emperyo sang Roma ginsalot sang mga inaway, linog, gutom, kag mga pamiste. (Tan-awa ang kahon sa pahina 9.) Ang Judea amo ang pugad sang sibil kag etniko nga mga pinuyas. Apang, ang kahimtangan sa sulod sang pader sang Jerusalem medyo malinong. Ang mga tawo nagakaon, nagapangabudlay, nagaminyo, kag nagapanganak, subong sang kinaandan nga ginahimo nila. Ang kadakuon sang templo nagahatag sing kalig-unan kag kapag-unan sa siudad.
Sang mga 61 C.E., ang mga Cristiano sa Jerusalem nakabaton sing sulat gikan kay apostol Pablo. Gindayaw niya sila bangod sang ila pagkamabinatason apang nabalaka sia nga ang iban sa kongregasyon daw nagapabuyanbuyan lamang. Ang pila ginaanod sa espirituwal ukon kulang sing Cristiano nga pagkahamtong. (Hebreo 2:1; 5:11, 12) Ginlaygayan sila ni Pablo: “Gani, indi ninyo pag-isikway ang inyo kahilwayan sa paghambal . . . Kay sa ‘malip-ot na lang gid nga tion,’ kag ‘sia nga nagakari magaabot kag indi magpalantang.’ ‘Apang ang isa nga matarong sa akon magakabuhi bangod sa pagtuo,’ kag, ‘kon mag-isol sia, ang akon kalag wala sing kahamuot sa iya.’” (Hebreo 10:35-38) Daw ano gid ka suno sa tion nga laygay! Apang magatuo bala kag magapabilin nga nagabantay sa tagna sang Biblia ang mga Cristiano? Malapit na gid bala ang katapusan sang Jerusalem?
Sang masunod nga lima ka tuig, ang mga kahimtangan sa Jerusalem labi nga naglain. Sang ulihi, sang 66 C.E., ginkompiskar sang garok nga si Gobernador Florus sang Roma ang 17 ka talanton nga “utang sa buhis” gikan sa sagrado nga bahandian sang templo. Nagpaakig ini sa mga Judiyo kag nagribok sila batok sa gobierno. Nagpanong ang Judiyo nga mga rebelde, ukon mga Zealot, pasulod sa Jerusalem kag ginpamatay didto ang Romano nga mga soldado. Nian maisugon nga gindeklarar nila nga ang Judea hilway na sa Roma. Nagaaway na karon ang Judea kag Roma!
Sa sulod sang tatlo ka bulan, nagmartsa pabagatnan ang Romano nga gobernador sang Siria nga si Cestius Gallus upod ang 30,000 ka soldado agod punggan ang pagribok sang mga Judiyo. Piesta sang mga Kayangkayang sang mag-abot ang iya mga soldado sa Jerusalem kag gilayon nga nakasulod sila sa mga duog malapit sa siudad. Ang mga Zealot, nga mas diutay sing kadamuon, nagdangop sa kuta sang templo. Ginrumpag gilayon sang Romano nga mga soldado ang pader sang templo. Kinugmat ang mga Judiyo. Ti, ginapasipalahan na karon sang pagano nga mga soldado ang labing balaan nga duog sang Judaismo! Apang, nadumduman sang mga Cristiano sa siudad ang ginsiling ni Jesus: ‘Kon makita ninyo ang makangilil-ad nga butang nga nagatindog sa duog nga balaan, nian ang mga yara sa Judea magpalagyo sa mga bukid.’ (Mateo 24:15, 16) Magatuo bala sila sa matagnaon nga mga pulong ni Jesus kag magapanghikot sing nahisanto sini? Subong sang natabo, ang ila kabuhi nasandig sa paghimo nila sini. Apang paano?
Sing hinali kag sa wala sing maathag nga rason, ginpaisol ni Cestius Gallus ang iya mga soldado kag nagpadulong sa baybayon samtang ginalagas sila sang mga Zealot. Makatilingala gid nga ang kapipit-an sa siudad ginpalip-ot! Bilang pagpakita sang ila pagtuo sa matagnaon nga paandam ni Jesus, ang mga Cristiano nagpalagyo gikan sa Jerusalem padulong sa Pella, ang isa ka neutral nga siudad nga nahamtang sa kabukiran sa tabok sang Suba Jordan. Sibu gid sa tion ang ila pagpalagyo. Nagbalik sang ulihi ang mga Zealot sa Jerusalem kag ginpilit ang nabilin nga mga pumuluyo nga magbuylog sa pagribok. * Sadto man nga tion, bangod luwas sila sa Pella, gin-angan-angan sang mga Cristiano ang masunod pa nga matabo.
Naggamo
Sa sulod sang pila ka bulan, ang bag-ong Romano nga hangaway nagmartsa padulong sa Jerusalem. Sang 67 C.E., gin-organisar ni Heneral Vespasian kag sang iya anak nga si Tito ang 60,000 ka soldado. Sa masunod nga duha ka tuig, ining malaglagon nga hangaway nagmartsa padulong sa Jerusalem, kag ginlutos ang tanan nga kaaway nga maagihan. Sadto man nga tion, ang magkaaway nga Judiyo nga mga grupo sa sulod sang Jerusalem masingki nga nag-inaway. Ang tinago nga mga uyas sa siudad ginpierde, ang duog sa palibot sang templo ginhapay, kag kapin sa 20,000 ka Judiyo ang ginpatay. Ginpalantang ni Vespasian ang iya pagmartsa padulong sa Jerusalem, nga nagasiling: ‘Mas maayo sangsa akon ang akon dios nga nagapanghikot subong isa ka Romano nga heneral; ang amon mga kaaway sila mismo nagapinatyanay.’
Sang mapatay si Emperador Nero sang Roma, nagkadto si Vespasian sa Roma agod pangapinan ang trono, kag ginbilin niya si Tito agod tapuson ang pag-atake sa Judea. Nag-abot si Tito sa Jerusalem sang malapit na ang Paskwa sang 70 C.E., amo nga nakibon ang mga residente kag mga peregrino sa siudad. Ginpamulod sang iya mga soldado ang mga kahoy sa uma sang Judea kag nagtukod sing 7 kilometros nga pamakod sang mataliwis nga mga usok sa palibot sang ginlikupan nga kapital. Katumanan ini sang gintagna ni Jesus: “Magatukod ang imo mga kaaway sang pamakod nga may mataliwis nga mga usok kag palibutan ka kag kibunon ka gikan sa tanan nga direksion.”—Lucas 19:43.
Wala madugay, naglapnag ang gutom sa siudad. Gin-ati sang armado nga mga hubon ang balay sang mga napatay kag sang mga nagahimumugto. Ginpatay kag ginkaon sang isa ka desperado nga babayi ang iya lapsag, sa amo natuman ang tagna: “Magakaon ka sang bunga sang imo tiyan, sang unod sang imo mga anak nga lalaki kag sang imo mga anak nga babayi . . . tungod sang kinawad-on kag sang kahuol nga ipahuol sang imo kaaway sa sulod sang imo gawang.”—Deuteronomio 28:53-57.
Sa katapusan, pagkatapos sang lima ka bulan nga paglikop, ang Jerusalem napukan. Gin-ati kag ginsunog ang siudad kag ang daku nga templo sini kag nian ginkuha ang mga bato sing isa-isa. (Daniel 9:26) Mga 1,100,000 ang kabug-usan nga napatay; 97,000 pa ang ginbaligya sa pagkaulipon. * (Deuteronomio 28:68) Halos wala sing nabilin nga Judiyo sa Judea. Sa pagkamatuod, isa ini ka pungsudnon nga kapahamakan nga walay katulad, isa ka importante gid nga hitabo sa politika, relihion, kag kultura sang mga Judiyo. *
Sadto man nga tion, ang mga Cristiano sa Pella tinagipusuon nga nagpasalamat sa Dios bangod nakalampuwas sila. Nakalampuwas sila bangod nagtuo sila sa tagna sang Biblia!
Sa paghinumdom sadto nga mga hitabo, ang kada isa sa aton dapat mamangkot: ‘Luwason bala ako sang akon pagtuo sa nagapakari nga dakung kapipit-an? Ako bala “ang sahi nga may pagtuo sa pagtipig nga buhi sa kalag”?’—Hebreo 10:39; Bugna 7:14.
[Mga nota]
^ par. 10 Suno sa report sang Judiyo nga istoryador nga si Josephus, pito ka adlaw nga ginlagas sang mga Zealot ang mga Romano antes nagbalik sa Jerusalem.
^ par. 15 Suno sa isa ka pagbanabana, kapin sa ikapito nga bahin sang tanan nga mga Judiyo sa Emperyo sang Roma ang ginpatay.
^ par. 15 Ang Judiyo nga iskolar sa Biblia nga si Alfred Edersheim nagsulat: “[Ini] nga kapipit-an sa Israel walay katulad sa makakulugmat nga maragtas sini, kag walay tupong bisan sa palaabuton nga mga trahedya sini.”
[Tsart sa pahina 9]
Mga Bahin sang Tanda nga Natuman sang Unang Siglo
MGA INAWAY:
Gaul (39-40 C.E.)
Aminhan nga Aprika (41 C.E.)
Britanya (43, 60 C.E.)
Armenia (58-62 C.E.)
Sibil kag etniko nga mga inaway sa Judea (50-66 C.E.)
MGA LINOG:
Roma (54 C.E.)
Pompeii (62 C.E.)
Asia Minor (53, 62 C.E.)
Creta (62 C.E.)
MGA GUTOM:
Roma, Gresya, Egipto (mga 42 C.E.)
Judea (mga 46 C.E.)
MGA PAMISTE:
Babilonia (40 C.E.)
Roma (60, 65 C.E.)
BUTIG NGA MGA MANALAGNA:
Judea (mga 56 C.E.)
[Mapa/Piktyur sa pahina 10]
(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)
Pagsalakay sang mga Romano sa Palestina, 67-70 C.E.
Ptolemais
Sea of Galilee
Pella
PEREA
SAMARIA
Jerusalem
Salt Sea
JUDEA
Caesarea
[Credit Line]
Map only: Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel
[Piktyur sa pahina 11]
‘Ang amon mga kaaway sila mismo nagapinatyanay.’—Vespasian
[Mga piktyur sa pahina 11]
Sang 70 C.E., ginlaglag sang Romano nga mga soldado ang Jerusalem
[Credit Line sang piktyur sa pahina 11]
Relief: Soprintendenza Archeologica di Roma; Vespasian: Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz/Art Resource, NY
