Ginaanod sang Nagabag-obag-o nga mga Prinsipio

SUNO sa isa ka bantog nga sugilanon, si Diogenes nga isa ka pilosopo nga nagapuyo sa Atenas sang ikap-at nga siglo B.C.E., naglakat nga may dala nga suga bisan pa udto-adlaw agod mangita sing isa ka matarong nga tawo apang napaslawan sia.

Indi mapat-od kon bala matuod ini nga sugilanon. Apang, kon si Diogenes buhi karon, indi makatilingala kon labi pa nga mabudlayan sia sa pagpangita sing matarong nga mga tawo. Madamo ang wala nagaugyon nga isa lamang ka talaksan sang mga prinsipio ang dapat sundon sang mga tawo. Pirme kita makabalita tuhoy sa makahuluya nga mga butang nga nagakatabo—sa mga indibiduwal, sa panguluhan, sa mga ulubrahan, sa isport, sa mga kumbuyahan, kag sa iban pa nga mga duog. Madamo nga maayo nga mga prinsipio nga ginapakabahandi sang una ang wala na karon ginatahod. Ang madugay na ginabaton nga mga talaksan ginabinagbinag liwat kag masami nga ginasikway. Ang iban nga mga prinsipio ginadayaw sa hambal lamang apang wala ginabuhat.

“Ang mga tawo karon wala na nagasunod sa isa lamang ka talaksan sang maayo kag malain,” siling sang sosyologo sa relihion nga si Alan Wolfe. Nagsiling pa sia: “Wala pa gid matabo sa maragtas nga ang mga tawo nagabatyag nga indi nila masaligan ang mga tradisyon kag mga institusyon sa paghatag sa ila sing maayo nga panuytoy.” Tuhoy sa nagligad nga 100 ka tuig, nagkomento ang Los Angeles Times sa ginsiling sang pilosopo nga si Jonathan Glover nga ang mga tawo labi pa nga nagsingki sang malusod ang relihion kag wala na sing isa lamang ka talaksan sang mga prinsipio.

Apang, ini nga pagkagumon sa kon ano ang dapat sundon nga mga prinsipio wala magpugong sa iban nga mga tawo sa pagpangita sing talaksan sang maayo kag malain. Sang nagligad nga pila ka tuig, si Federico Mayor, anay direktor-heneral sang UNESCO, nagsiling nga “karon pa lang natabo nga ang mga tawo sa kalibutan interesado gid nga mahibaluan kon ano ang talaksan sang maayo kag malain.” Apang, ang kapaslawan sang mga tawo sa pagsunod sa maayo nga mga talaksan wala nagakahulugan nga wala sing maayo nga mga talaksan nga sarang kag dapat sundon.

 Walay sapayan sini, mahimo bala mag-ugyon ang tanan nga tawo kon ano nga mga talaksan ang dapat sundon? Indi. Kag kon wala sing ginaugyunan nga mga talaksan sang maayo kag malain, paano mahibaluan sang isa ka tawo kon ano ang maayo kag malain? Uso karon ang paiyaiya sing prinsipio. Apang, ini nga panimuot wala gid magpauswag sa moralidad sang tawo sa kabilugan.

Ang Britaniko nga istoryador nga si Paul Johnson nagapati nga ining paiyaiya sing prinsipio nga pilosopiya nangin isa ka kabangdanan kon ngaa “naapektuhan . . . ang determinasyon nga sundon ang madugay na ginabaton kag husto gid nga talaksan sang maayo kag malain” nga amo anay ang kahimtangan antes magsugod ang ika-20 nga siglo.

Posible bala, kon amo, nga makakita sing “isa lamang ka talaksan sang mga prinsipio” ukon magkabuhi suno sa “isa lamang ka talaksan sang maayo kag malain”? May yara bala awtoridad nga makahatag sing wala nagalubad, wala nagabag-o nga mga prinsipio nga makapabakod pa sang aton kabuhi kag makahatag sa aton sing paglaum sa palaabuton? Sabton sang masunod nga artikulo ini nga mga pamangkot.