Ang Nahauna nga Biblia nga Portuges​—Sugilanon Tuhoy sa Pagkapursigido

“MAGAMADINALAG-ON ang isa nga pursigido.” Mabasa ini nga dinalan sa pahina sang tig-ulo sang isa ka relihioso nga balasahon nga ginsulat ni João Ferreira de Almeida sang ika-17 nga siglo. Wala na gid sing mas nagakaigo nga paglaragway sa isa ka tawo nga naggamit sang iya bug-os nga kabuhi sa pagbadbad sa Biblia sa Portuges kag sa pagpaimprinta sa sini.

Natawo si Almeida sang 1628 sa Torre de Tavares, isa ka baryo sa naaminhan nga bahin sang Portugal. Bata pa sia nga nailo, amo nga ginpadaku sia sang iya tiyo nga monghe sa Lisbon, ang kapital nga siudad sang Portugal. Ginapatihan nga bilang paghanda sa pagkapari, may maayo nga tinun-an si Almeida nga nagbulig sa iya nga mahibaluan ang madamo nga lenguahe bisan lamharon pa sia.

Apang, wala gid siguro magamit ni Almeida ang iya ikasarang sa pagbadbad sa Biblia kon nagtener lang sia sa Portugal. Bisan pa ginpalapnag sang Repormasyon (isa ka relihioso nga hublag) ang mga Biblia sa lokal nga mga lenguahe sa naaminhan kag sentral nga Europa, naimpluwensiahan gihapon ang Portugal sang Katoliko nga Inkisisyon (institusyon nga nagakontra sa Repormasyon). Kon ang isa may Biblia sa lokal nga lenguahe, mahimo sia pakadtuon sa korte sang Inkisisyon. *

Mahimo nga bangod luyag niya malikawan ini nga pagdumili, nagsaylo si Almeida sa Netherlands sang tin-edyer pa sia. Bisan 14 pa lang, naglakbay sia pakadto sa Asia, nga nagaagi sa Batavia (Jakarta subong), Indonesia, nga amo sadto ang sentro sang pagdumalahan sang Dutch East India Company sa Bagatnan-Sidlangan nga Asia.

Tin-edyer nga Manugbadbad

Sa katapusan nga bahin sang paglakbay  ni Almeida sa Asia, nagbag-o sing daku ang iya kabuhi. Samtang nagapanakayon sa ulot sang Batavia kag Malacca (Melaka subong), sa nakatundan nga Malaysia, nabasa niya ang isa ka Espanyol nga balasahon sang mga Protestante nga may tig-ulo nga Diferencias de la Cristiandad (Ang mga Pagsumpakilay sa Cristiandad). Wala labot nga ginbuyagyag sini ang butig nga relihioso nga mga doktrina, may isa ka dinalan sa sini nga balasahon nga nagpainteres gid sa lamharon nga Almeida: “Ang paggamit sing wala mahibalui nga lenguahe sa simbahan indi makabulig sa isa ka nagapamati nga indi makahangop sini, bisan pa para ini sa paghimaya sa Dios.”—1 Corinto 14:9.

Maathag ini nga punto kay Almeida: Agod mabuyagyag ang mga sayop sang relihion, dapat mahangpan sang tanan ang Biblia. Sang mag-abot sia sa Malacca, nagpakumbertir sia sa Protestante nga relihion sang mga Olandes. Ginsugdan niya gilayon ang pagbadbad sa Portuges halin sa Espanyol sang pila ka bahin sang mga Ebanghelyo, kag ginhatag ini sa “mga luyag gid makahibalo sang kamatuoran.” *

Duha ka tuig sang ulihi, handa na si Almeida sa mas daku nga hilikuton—ang pagbadbad sa bug-os nga Cristianong Griegong Kasulatan halin sa Latin nga Vulgate. Wala pa isa ka tuig kag natapos niya ini, kag isa gid ini ka dalayawon nga hinimuan sang isa ka 16 anyos nga pamatan-on! May kaisog nga nagpadala sia sa Olandes nga gobernador-heneral sa Batavia sang isa ka kopya sang iya ginbadbad agod ipaimprinta. Mahimo nga ginpadala sang Protestante nga Simbahan sa Batavia ang iya kopya sa Amsterdam, apang napatay ang tigulang nga ministro nga ginhatagan sini, kag nadula ang kopya sang ginbadbad ni Almeida.

Sang ginpangabay sia sang 1651 nga maghimo sang isa ka kopya sang iya ginbadbad para sa Protestante nga kongregasyon sa Ceylon (Sri Lanka subong), natukiban ni Almeida nga nadula ang kopya sa talaguan sang simbahan. Wala sia maluyahi sing buot, kag nakita gid man niya ang isa ka kopya—mahimo nga isa ka mas nauna nga kopya—kag sang masunod nga tuig natapos niya ang narebisar nga bersion sang mga Ebanghelyo kag ang tulun-an sang Binuhatan. Ginhatagan sia sang konsilyo * sa Batavia sing 30 ka guilder nga kuarta. “Tuman ini ka gamay nga kantidad para sa tuman ka daku nga ginhimo niya,” sulat sang isa ka kaupod ni Almeida.

Bisan pa wala ginpabaloran ang iya ginhimo, nagpadayon si Almeida kag ginhatag ang isa ka narebisar nga kopya sang kompleto nga Bag-ong Testamento sang 1654. Sa liwat, ginbinagbinag ang posibilidad nga mapaimprinta ini, apang wala sing nahimo magluwas sa pagsulat sing pila ka kopya agod gamiton sa mga simbahan.

Ginsentensiahan Sang Inkisisyon

Sa masunod nga napulo ka tuig, nangin masako si Almeida sa mga hilikuton sang simbahan kag bilang misyonero sang Protestante nga Simbahan. Nangin ordenado sia sang 1656 kag nag-alagad sang primero sa Ceylon, diin diutayan na lang sia matapakan sang isa ka elepante, kag sang ulihi didto sia sa India, subong isa sa nahaunang Protestante nga mga misyonero nga nagduaw sa amo nga pungsod.

Nakumbertir nga Protestante si Almeida nga nagaalagad para sa iban nga pungsod. Gani, para sa madamong Portuges nga komunidad nga ginduaw niya, isa sia ka apostata kag traidor. Pirme sila nagabaisay sang Katoliko nga mga misyonero  bangod direkta niya nga ginpakamalaut ang imoral nga mga klero kag ginbuyagyag niya ang panudlo sang simbahan. Sang 1661, naglab-ot ini nga pag-engkwentrohanay sa pagsentensia sang korte sang Inkisisyon sa Goa, India, sing kamatayon kay Almeida sa sala nga pagkaerehes. Bangod wala sia didto, ginsunog nila sa publiko ang ginhimohimo nga larawan niya. Pagkatapos gid sini, ginpabalik sia sa Batavia sang Olandes nga gobernador-heneral ayhan bangod nahangawa sia sa pagkapalabais ni Almeida.

Bisan pa nangin makugi nga misyonero si Almeida, wala gid niya malipatan nga kinahanglanon ang Portuges nga Biblia. Ang matuod, nangin labi sia ka determinado sa sini bangod nakita niya nga wala sing hinalung-ong sa Biblia ang mga klero kag lego. Sa introduksion sa isa ka relihioso nga balasahon sang 1668, ginpahibalo ni Almeida sa iya mga bumalasa: “Nagalaum ako . . . sa indi madugay nga mahatag ko na sa inyo ang kompleto nga Biblia sa inyo mismo lenguahe, ang pinakadungganon nga regalo kag pinakabilidhon nga bahandi nga mahimo ihatag sa inyo.”

Si Almeida Kontra Komite sa Pagrebisar

Sang 1676, ginhatag ni Almeida ang isa ka kopya sang iya Bag-ong Testamento sa konsilyo sang simbahan sa Batavia agod rebisahon ini. Sa umpisa pa lang, indi na maayo ang kaangtanan sa ulot sang nagbadbad kag sang mga nagarebisar. Ginpaathag sang isa ka manunulat tuhoy sa kabuhi ni Almeida, nga si J. L. Swellengrebel, nga mahimo nabudlayan sa paghangop ang mga Olandes nga kaupod ni Almeida sa pila ka kinatuhayan sang kahulugan kag estilo. Ginbaisan man kon ano nga lenguahe ang gamiton. Dapat bala gamiton sa Biblia ang Portuges nga ginagamit sang kalabanan nga tawo ukon ang mas pormal nga Portuges nga indi mahangpan sang madamo? Kag ang kakugi ni Almeida nga matapos ini nga Biblia pirme ginabangdan sang di-paghangpanay.

Kahinay katama sang pagrebisar, ayhan bangod sang di-paghangpanay ukon bangod indi interesado sa sini ang mga nagarebisar. Apat ka tuig sang ulihi, ginadebatihan gihapon sang mga nagarebisar ang nahauna nga mga kapitulo sang Lucas. Tinak-an na si Almeida sa sini nga pagpalantang, gani nagpadala sia sang isa ka kopya sa Netherlands agod ipaimprinta ini nga wala mahibaluan sang mga nagarebisar.

Bisan pa gintinguhaan nga punggan sang konsilyo ang pagpaimprinta sa sini, gin-imprinta ang iya Bag-ong Testamento sa Amsterdam sang 1681, kag sang masunod nga tuig nag-abot sa Batavia ang nahauna nga mga kopya sini. Nalugaw-an gid si Almeida sang mahibaluan niya nga ginpang-islan sang mga nagrebisar sa Netherlands ang iya ginbadbad. Bangod indi pamilyar sa Portuges ang mga nagrebisar, nakita ni Almeida nga naggamit sila sang “balik-awot kag nagasumpakilay nga mga tinaga nga nagpaburon sa kahulugan sang Balaan nga Espiritu.”

Wala man ini magustuhan sang Olandes nga gobierno, kag ginmando sini nga gub-on ang tanan nga kopya. Apang, nakumbinsi ni Almeida ang gobierno nga magbilin sang pila ka kopya sa kondisyon nga tadlungon ang daku gid nga mga sayop paagi sa pagsulat sa sini. Gamiton ini nga mga kopya tubtob makahimo sang isa ka narebisar nga kopya.

Nagtingob liwat sa Batavia ang mga nagarebisar agod padayunon ang pagrebisar nila sa Cristianong Griegong Kasulatan kag sugdan ang mga tulun-an sa Hebreong Kasulatan samtang ginatapos ni Almeida ang pagbadbad sa sini. Bangod nahangawa nga basi maubos ang pasensia ni Almeida, namat-od ang konsilyo nga taguon sa simbahan ang napirmahan nga kopya. Siempre pa, wala magsugot si Almeida sa ila desisyon.

Sadto man nga tion, nagluya ang iya panglawas bangod sang mabudlay nga kahimtangan sa duog nga mainit ang klima. Sang 1689, bangod maluya na ang iya panglawas, nag-untat si Almeida sa mga hilikuton sa simbahan kag nagkonsentrar sa pagbadbad sa Hebreong Kasulatan. Sing makapasubo, napatay sia sang 1691 samtang ginabadbad ang katapusan nga kapitulo sang Ezequiel.

Gin-imprinta sang 1693 ang ikaduha nga edisyon sang Bag-ong Testamento nga natapos antes gid lang sia mapatay. Apang, daw gin-islan naman liwat sang di-sangkol nga mga nagrebisar ang iya ginbadbad. Nagsiling si G. L. Santos Ferreira sa iya libro nga A Biblia em Portugal (Ang Biblia sa Portugal): “Gin-islan sing daku sang mga nagrebisar  ang maayo gid nga badbad ni Almeida, kag ginpalaw-ay ang katahom sang mga bahin sang orihinal nga kopya nga wala gin-islan sang mga nagrebisar sa una nga edisyon.”

Natapos ang Portuges nga Biblia

Sang mapatay si Almeida, nadula man ang pagpanikasog nga rebisahon kag imprintahon ang Portuges nga Biblia sa Batavia. Ang Society for Promoting Christian Knowledge sa London ang naggasto sa ikatlo nga edisyon sang Bag-ong Testamento ni Almeida sang 1711 nga ginpangabay sang Danes nga mga misyonero sa Tranquebar, sa nabagatnan nga India.

Namat-od ang Society for Promoting Christian Knowledge nga magpatindog sang imprintahan sa Tranquebar. Apang, ang barko nga pakadto sa India nga nagadala sang mga materyales sa pag-imprinta kag may karga nga Portuges nga mga Biblia gin-agaw sang mga pirata nga Pranses kag ginbilin sa pantalan sang Rio de Janeiro, Brazil. Si Santos Ferreira nagsulat: “Bangod sang indi mapaathag nga rason kag sa kahimtangan nga milagro kon tamdon sang iban, kompleto ang mga kahon sang mga materyales sa pag-imprinta sa idalom sang bulutangan sing kargamento kag nagpadayon ang paglakbay sini pakadto sa Tranquebar.” Mahalungon nga ginrebisar kag gin-imprinta sang Danes nga mga misyonero ang ginbadbad ni Almeida nga mga tulun-an sa Biblia. Gin-imprinta ang katapusan nga tomo sang Biblia nga Portuges sang 1751, pagligad sang halos 110 ka tuig sa tapos ginsugdan ni Almeida ang pagbadbad sa Biblia.

Isa ka Nagapadayon nga Palanublion

Bisan lamharon pa, nahangpan na ni Almeida nga kinahanglanon ang Biblia nga Portuges agod mahangpan sang kalabanan nga tawo ang kamatuoran sa ila mismo lenguahe. Determinado nga gintinguhaan niya ini nga tulumuron sa bug-os niya nga kabuhi, bisan pa nagpamatok ang Katoliko nga Simbahan, wala magsapak ang iya mga kaupod, daw wala katapusan ang mga problema sa pagrebisar, kag nagluya ang iya mismo panglawas. Ginpadyaan ang iya pagkapursigido.

Madamo sa Portuges nga mga komunidad diin nagbantala anay si Almeida ang nagbuhin kag nadula, apang yara gihapon ang Biblia nga iya ginbadbad. Sang ika-19 nga siglo, nagpanagtag ang British and Foreign Bible Society kag ang American Bible Society sang linibo ka kopya sang ginbadbad ni Almeida nga Biblia sa Portugal kag sa mga siudad sa baybayon sang Brazil. Subong resulta, ang mga Biblia nga naghalin sa iya orihinal nga kopya nalakip karon sa pinakabantog kag pinakalapnag nga Biblia sa Portuges nga mga pungsod.

Wala sing duhaduha nga madamo ang may utang nga kabalaslan sa mga manugbadbad sang Biblia sang una kaangay ni Almeida. Apang dapat labi kita nga magpasalamat kay Jehova, ang Dios nga nagapakig-angot sa aton, nga ang iya “kabubut-on amo nga ang tanan nga sahi sang mga tawo maluwas kag makadangat sa sibu nga ihibalo tuhoy sa kamatuoran.” (1 Timoteo 2:3, 4) Kay man, sia ang Isa nga nagtipig sang iya Pulong kag ginhatag niya ini agod makabenepisyo kita. Kabay nga pakabahandion gid naton kag tun-an sing maayo ining “pinakabilidhon nga bahandi” halin sa aton Amay sa langit.

[Mga Footnote]

[Kahon/Piktyur sa pahina 21]

ANG NGALAN SANG DIOS

Ang isa ka talalupangdon nga halimbawa sang pagkamasaligan ni Almeida subong isa ka manugbadbad amo ang paggamit niya sa ngalan sang Dios sang ginbadbad niya ang apat ka Hebreong letra nga ginatawag Tetragrammaton.

[Credit Line]

Cortesia da Biblioteca da Igreja de Santa Catarina (Igreja dos Paulistas)

[Mapa sa pahina 18]

(Paara sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

ATLANTIC OCEAN

PORTUGAL

Lisbon

Torre de Tavares

[Piktyur sa pahina 18]

Ang Batavia sang ika-17 nga siglo

[Credit Line]

[Piktyur sa pahina 18]

From Oud en Nieuw Oost-Indiën, Franciscus Valentijn, 1724

[Piktyur sa pahina 19]

Ang pahina sang tig-ulo sa nahauna nga Portuges nga Bag-ong Testamento, nga gin-imprinta sang 1681

[Credit Line]

Courtesy Biblioteca Nacional, Portugal