Ang Cristianismo Nakalab-ot sa Asia Minor

SANG unang siglo C.E., madamo nga Cristianong kongregasyon ang nag-uswag sa Asia Minor (kalabanan nga bahin sang Turkey karon). Madamo nga Judiyo kag Gentil ang nagbaton sa maayong balita. Ang isa ka diksionaryo sang Biblia nagsiling: “Luwas pa sa Siria-Palestina, diri sa Asia Minor una nga naglapnag sing madasig ang Cristianismo.”

Makita naton sing mas detalyado kon paano naglapnag ang Cristianismo sa sini nga duog paagi sa pagtipon sing mga impormasyon gikan sa nanuhaytuhay nga mga reperensia. Tan-awon naton kon ano ang aton mabenepisyo sa pagbinagbinag sa sini nga mga impormasyon.

Ang Una nga mga Cristiano sa Asia Minor

Ang una nga talalupangdon nga hitabo nga gintunaan sang paglapnag sang Cristianismo sa Asia Minor natabo sang Pentecostes 33 C.E. Sadto nga tion, nagtipon sa Jerusalem ang kadam-an nga nagahambal sing nanuhaytuhay nga mga lenguahe lakip ang Diaspora nga mga Judiyo (mga Judiyo nga nagapuyo sa gua sang Palestina) kag Judiyong mga proselita. Ginbantala sang mga apostoles ni Jesus ang maayong balita sa sining mga bisita. Ginapakita sang kasaysayan nga ang pila sa ila naghalin sa Capadocia, Ponto, distrito sang Asia, * Frigia, kag Pamfilia. Ini nga mga duog daku nga bahin sang Asia Minor. Mga 3,000 ka tagpalamati ang nagbaton sang maayong balita kag ginbawtismuhan. Pagbalik nila sa ila lugar, nadala nila ang ila bag-ong pagtuluuhan upod sa ila.—Binuhatan 2:5-11, 41.

Ang isa pa ka impormasyon nga matigayon naton amo ang rekord sang Biblia sang mga paglakbay ni apostol Pablo subong misyonero sa Asia Minor. Sa iya una nga paglakbay sang mga 47/48 C.E., nagpanakayon si Pablo kag ang iya mga kaupdanan gikan sa Cipre pakadto sa Asia Minor kag nagdungka sa Perga sa Pamfilia. Nagmadinalag-on ang ila pagbantala sa suludlon nga bahin sang Pisidia, sa siudad sang Antioquia amo nga nahisa ang mga Judiyo kag ginpamatukan sila. Sang nagkadto si Pablo sa Iconio, naghimbon ang pila ka Judiyo nga hingabuton sila. Sa umpisa, ginkabig sang nakunyag nga mga pumuluyo sang Listra si Pablo subong isa ka dios. Apang sang nag-abot sa Iconio ang naghimbon nga mga Judiyo halin sa Antioquia, ang mga pumuluyo sa sini nga lugar nagbato kay Pablo kag ginbayaan lamang  sia sang abi nila patay na sia! Walay sapayan sini, nagpadayon gihapon sa paglakbay sanday Pablo kag Bernabe sa Derbe, sa probinsia sang Galacia nga sakop sang Roma, diin ang mga tawo nagahambal sing lenguahe sang mga taga-Licaonia. Naorganisar ang mga kongregasyon, kag may gintangdo nga mga gulang. Busa, makita mo nga pagligad sang mga 15 ka tuig pagkatapos sang Pentecostes 33 C.E., napasad na sing maayo ang Cristianismo sa Asia Minor.—Binuhatan 13:13–14:26.

Sa ikaduha nga paglakbay ni Pablo sang mga 49 tubtob 52 C.E., nagkadto ang iya grupo sa Listra kag mahimo nga nag-agi sila sa ila lugar, ang Tarso sa Cilicia. Pagkatapos maduaw liwat ang mga kauturan sa Listra nagpaaminhan si Pablo kag gintinguhaan nga ‘ihambal ang pulong’ sa mga probinsia sang Bitinia kag Asia. Apang, wala ini ginpahanugutan sang balaan nga espiritu. Ini nga mga lugar indi pa tion para bantalaan. Sa baylo, gintuytuyan sang Dios si Pablo sa naaminhan-katundan nga mga bahin sang Asia Minor sa Troas, nga malapit sa dagat. Nian, paagi sa palanan-awon, gintuytuyan si Pablo nga ipahayag ang maayong balita sa Europa.—Binuhatan 16:1-12; 22:3.

 Sa ikatlo nga paglakbay ni Pablo subong misyonero sang mga 52 tubtob 56 C.E., nag-agi sia liwat sa Asia Minor kag nakalab-ot sa Efeso, isa ka importante nga siudad sang Asia. Nakahapit na sia diri anay sang nagapauli sia sa iya ikaduha nga paglakbay. May aktibo nga grupo sang mga Cristiano sa sini nga siudad, kag si Pablo kag ang iya mga kaupdanan nakig-upod sa ila sa sulod sang mga tatlo ka tuig. Ini nga pagtener puno sing mga kabudlayan kag mga katalagman, nga ang pila sugyot sang mga manugsalsal sang pilak nga nagaamlig gid sa ila madinalag-on nga relihiosong negosyo.—Binuhatan 18:19-26; 19:1, 8-41; 20:31.

Ang hilikuton sang mga misyonero sa Efeso maathag nga naglapnag. Ang Binuhatan 19:10 nagasiling: “Ang tanan nga nagpuyo sa Asia nakabati sang polong sang Ginoo, tingub ang mga Judio kag Griego.”

Paglapnag sang Hilikuton sa Asia Minor

Sang manugbiya na sia sa Efeso, nagsulat si Pablo sa mga taga-Corinto: “Ang mga [“kongregasyon,” NW], sa Asia nagaabiabi sa inyo.” (1 Corinto 16:19) Ano nga mga kongregasyon ang ginapatuhuyan ni Pablo? Mahimo nga nalakip sa ginatumod niya amo ang kongregasyon sa Colosas, Laodicea, kag Hierapolis. (Colosas 4:12-16) Ang libro nga Paul—His Story nagasiling: “Makatarunganon ihinakop nga ang mga komunidad [sang mga Cristiano] sa Smirna, Pergamo, Sardis kag Filadelfia nagluntad bangod sa pagbantala sang mga taga-Efeso. . . . Ini nga mga duog may kalayuon nga di-magsobra sa 120-milyas (192-km) halin sa Efeso. Kag maayo ang mga dalan pakadto sa sini nga mga duog.”

Busa, pagligad sang mga 20 ka tuig pagkatapos sang Pentecostes 33 C.E., madamo na nga Cristianong kongregasyon ang nagaluntad sa bagatnan kag katundan sang Asia Minor. Kamusta naman sa iban nga mga bahin sinang rehiyon?

Mga Ginpadal-an ni Pedro sing mga Sulat

Ginhimo ni apostol Pedro ang iya nahauna nga gin-inspirar nga sulat sang mga 62 tubtob 64 C.E. Ginpadala ini ni Pedro sa mga Cristiano sa Ponto, Galacia, Capadocia, Asia, kag Bitinia. Ginpakita sini nga may mga Cristianong kongregasyon na sa sini nga mga duog kay ginlaygayan niya ang ila  mga gulang nga ‘tatapon sing maayo ang panong.’ San-o natukod ining mga kongregasyon?—1 Pedro 1:1; 5:1-3.

Ang pila sa sining mga duog nga ginpadal-an ni Pedro sing sulat, subong sang Asia kag Galacia, nabantalaan anay ni Pablo. Apang, wala sia nakalab-ot sa Capadocia ukon Bitinia. Wala ginsambit sa Biblia kon paano naglapnag ang Cristianismo sa sining mga rehiyon, apang mahimo nga paagi ini sa mga Judiyo ukon mga proselita nga nagkadto sa Jerusalem sang Pentecostes 33 C.E. kag nagpauli sang ulihi. Sa ano man nga paagi, pagligad sing mga 30 ka tuig pagkatapos sang Pentecostes sang nagpadala sing mga sulat si Pedro, maathag nga may mga kongregasyon na “sa nanuhaytuhay nga bahin sang Asia Minor,” suno sa isa ka iskolar.

Ang Pito ka Kongregasyon sang Bugna

Bangod sang pagrebelde sang mga Judiyo, ginlaglag sang mga Romano ang Jerusalem sang 70 C.E. Busa, mahimo nga ang pila ka Judiyo nga mga Cristiano napadpad sa Asia Minor. *

Sa ulihi nga bahin sang unang siglo C.E., nagpadala si Jesucristo sing sulat sa pito ka kongregasyon sa Asia Minor paagi kay apostol Juan. Ining mga sulat nga ginpadala sa kongregasyon sang Efeso, Smirna, Pergamo, Tiatira, Sardis, Filadelfia, kag Laodicea, nagapakita nga ang mga Cristiano sa sining bahin sang Asia Minor nagaatubang na sadto sa nanuhaytuhay nga mga katalagman, subong sang imoralidad, sektaryanismo, kag apostasya.—Bugna 1:9, 11; 2:14, 15, 20.

Bug-os Kalag nga Pag-alagad Bisan Indi Kilala

Wala tanan ginsugid sa tulun-an nga Binuhatan kon paano naglapnag ang Cristianismo sang unang siglo. Ang kilala nga mga apostoles nga sanday Pedro kag Pablo ginsambit sa mga hitabo nga ginsaysay sa Binuhatan, apang madamo sing iban pa nga wala ginhingadlan ang nagabantala sa iban nga duog. Ang paglapnag sang Cristianismo sa Asia Minor nagapamatuod gid nga tinagipusuon nga gintuman sang una nga mga Cristiano ang sugo ni Jesus nga “lakat kamo kag himoon nga mga gintoton-an ang tanan nga kapungsuran.”—Mateo 28:19, 20.

Sa karon, gamay lamang nga bahin ang aton nahibaluan tuhoy sa matutom nga mga binuhatan sang mga Saksi ni Jehova sa bug-os nga kalibutan. Kaangay sang kalabanan nga matutom nga ebanghelisador sa Asia Minor sang unang-siglo, ang kalabanan karon nga manugbantala sang maayong balita indi kilala. Apang, nangin masako man kag makalilipay ang ila kabuhi, kag nangin kontento bangod nahibaluan nila nga ginatuman gid nila sing bug-os ang sugo nga magbantala agod maluwas ang iban.—1 Timoteo 2:3-6.

[Mga Footnote]

[Kahon sa pahina 11]

ANG UNA NGA CRISTIANISMO SA BITINIA KAG PONTO

Ang probinsia sang Bitinia kag Ponto nahamtang sa aminhan nga bahin sang Asia Minor nga nagaatubang sa Black Sea. Madamo kita sing mahibaluan tuhoy sa matag-adlaw nga pagkabuhi sa sining probinsia sa sulat sang Mas Bataon nga si Pliny kay Emperador Trajan sang Roma.

Pagligad sang 50 ka tuig pagkatapos mapadala ni Pedro ang iya mga sulat sa mga kongregasyon sa sini nga lugar, nangayo si Pliny sing laygay kay Trajan kon paano lubaron ang iya problema sa mga Cristiano. “Wala pa ako nakakita kon paano ginainterogar ang mga Cristiano. Busa, wala ako nakahibalo kon ano nga silot ang masami ginahatag sa ila,” sulat ni Pliny. “Madamo na nga indibiduwal, bata kag tigulang, manggaranon kag imol, babayi kag lalaki, ang ginadala agod bistahon, kag daw magapadayon pa ini. Ining talamayon nga kulto wala lamang nagalapnag sa mga banwa, kundi pati man sa mga minuro kag mga uma.”

[Diagram/​Mapa sa pahina 9]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

MGA PAGLAKBAY NI PABLO

Una nga Paglakbay Subong Misyonero

CIPRUS

PAMFILIA

Perga

Antioquia (Sang Pisidia)

Iconio

Listra

Derbe

Ikaduha nga Paglakbay Subong Misyonero

CILICIA

Tarso

Derbe

Listra

Iconio

Antioquia (Sang Pisidia)

FRIGIA

GALACIA

Troas

Ikatlo nga Paglakbay Subong Misyonero

CILICIA

Tarsus

Derbe

Listra

Iconium

Antioch (of Pisidia)

Ephesus

ASIA

Troas

[Seven congregations]

Pergamo

Tiatira

Sardis

Smirna

Efeso

Filadelfia

Laodicea

[Other locations]

Hierapolis

Colosas

LYCIA

BITINIA

PONTO

CAPADOCIA

[Piktyur sa pahina 9]

Antioquia

[Piktyur sa pahina 9]

Troas

[Credit Line]

© 2003 BiblePlaces.com

[Piktyur sa pahina 10]

Teatro sa Efeso.—Binuhatan 19:29

[Piktyur sa pahina 10]

Pundasyon sang altar ni Zeus sa Pergamo. Ang mga Cristiano nagapuyo anay sa sini nga siudad diin nahamtang ang “trono ni Satanas.”—Bugna 2:13

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.