Si Lucas​—⁠Isa ka Hinigugma nga Masigkamanugpangabudlay

ANG tuig 65 C.E. Ang duog amo ang Roma. Nahibaluan ni Lucas nga delikado ang iya pagpakilala subong abyan ni apostol Pablo, nga sa sina nga tion ginakasaba bangod sang iya pagtuo. Daw silutan si Pablo sing kamatayon. Apang sa sinang mabudlay nga tion, si Lucas gid lamang ang kaupod sang apostol.—2 Timoteo 4:6, 11.

Pamilyar sa mga bumalasa sing Biblia ang ngalan nga Lucas bangod ang Ebanghelyo nga iya ginsulat ginhingalanan sunod sa iya. Nag-upod si Lucas sa malayo nga mga paglakbay ni Pablo, nga nagtawag sa iya nga “manugbulong nga hinigugma” kag “masigkamanugpangabudlay.” (Colosas 4:14; Filemon 24) Diutay lamang nga impormasyon ang ginasugid sa aton sang Kasulatan tuhoy kay Lucas, tatlo lang ka beses nga ginsambit ang iya ngalan. Apang, samtang ginausisa mo kon ano ang matun-an naton tuhoy kay Lucas, mahimo nga magbuylog ka man sa pagdayaw ni Pablo sa sining matutom nga Cristiano.

Manunulat kag Misyonero

Bangod ang Ebanghelyo ni Lucas kag ang tulun-an sang Binuhatan lunsay ginsulat para kay Teofilo, makahinakop kita nga si Lucas amo ang nagsulat sining duha ka tulun-an. (Lucas 1:3; Binuhatan 1:1) Wala nangangkon si Lucas nga nasaksihan niya ang ministeryo ni Jesucristo. Sa baylo, nagsiling sia nga natigayon niya ang impormasyon gikan sa mga nakasaksi kag ‘nausisa niya sing sibo ang lakat sang tanan nga butang kutob sa ginsuguran.’ (Lucas 1:1-3) Busa, mahimo nga si Lucas nangin sumulunod lamang ni Cristo pagkatapos sang Pentecostes 33 C.E.

Nagapati ang iban nga naghalin si Lucas sa Antioquia sa Siria. Nagsiling sila nga ginhatag sang Binuhatan ang mga detalye tuhoy sa mga natabo sa sina nga siudad kag ginsambit sang tulun-an nga ang isa sa pito ka “lalaki . . . nga maayo sing kadungganan” “isa ka pinaliso nga taga-Antioquia,” samtang ang siudad sang anom wala ginsambit. Siempre pa, indi naton mapat-od kon bala ginapakita sini nga taga-Antioquia si Lucas.—Binuhatan 6:3-6.

Bisan pa wala ginsambit sang Binuhatan ang ngalan ni Lucas, ang pila ka dinalan nagsambit sang pronombre nga “kami,” “aton,” kag “amon” nga nagapakita nga upod sia sa pila ka hitabo nga ginsaysay sa tulun-an. Sang ginsaysay ni Lucas ang ruta ni Pablo kag sang iya mga kaupod sa Asia Minor, nagsiling sia: “Nagligad sila sa Misia, [kag] nagdolhog sila pa Troas.” Sa Troas nakabaton si Pablo sing palanan-awon tuhoy sa isa ka Macedonianhon nga lalaki nga nagapakiluoy: “Tabok ka sa Macedonia kag tabangi kami.” Nagdugang pa si Lucas: “Kag sang nakita niya ang palanan-awon, sa gilayon naghimulat kami sa pagkadto sa Macedonia.” (Binuhatan 16:8-10) Ang pagbaylo sing pronombre nga “sila” sa “kami” nagapanugda nga nag-upod si Lucas kanday Pablo pa Troas. Nian ginlaragway ni Lucas ang pagbantala sa Filipos paagi sa paggamit sing pronombre nga “kami,” nga nagapahangop nga nakigbahin man sia sa sini. Nagsulat sia: “Sa adlaw nga inugpahuway nagkadto kami sa luwas sang gawang sa obay sang suba, diin ginabanta namon nga may duug sa pagpangamuyo; kag naglingkod kami kag nagpamolong sang mga babayi nga nagtipon.” Subong resulta, ginbaton ni Lidia kag sang iya  bug-os nga panimalay ang maayong balita kag nabawtismuhan.—Binuhatan 16:11-15.

Nakasumalang sila sang pagpamatok sa Filipos sang gin-ayo ni Pablo ang isa ka alagad nga babayi nga nagapamakot sa impluwensia sang “espiritu sang pagpamakot.” Sang nahantop sang iya mga agalon nga wala na ang ila palangitan-an, gindakop nila sanday Pablo kag Silas, kag nian ginbunal sila kag ginbilanggo. Maathag nga wala naaresto si Lucas, kay sa iya paglaragway wala sia malakip. Sang ginabuy-an sila, “ang mga kauturan, ginlipay nila [nanday Pablo kag Silas] . . . kag nagtaliwan.” Sang ulihi, ginlakip na ni Lucas ang iya kaugalingon sang nagbalik si Pablo sa Filipos. (Binuhatan 16:16-40; 20:5, 6) Ayhan nagpabilin si Lucas sa Filipos agod tatapon ang hilikuton didto.

Pagtipon sing Impormasyon

Paano natipon ni Lucas ang iya impormasyon sa iya Ebanghelyo kag sa tulun-an sang Binuhatan? Ang bahin sang Binuhatan sa diin ginlakip ni Lucas ang iya kaugalingon sa pagsaysay, nagapakita nga nag-upod sia kay Pablo gikan sa Filipos pa Jerusalem, sa diin gin-aresto liwat ang apostol. Sa ila paglakbay, naghapit si Pablo kag ang iya mga kaupdanan kanday Felipe nga ebanghelisador sa Cesaria. (Binuhatan 20:6; 21:1-17) Mahimo kay Felipe nakuha ni Lucas ang impormasyon nga iya ginsulat tuhoy sa pagsugod sang pagmisyonero nga hilikuton sa Samaria, kay sia amo ang nagpanguna sa pagpanaksi sa sina nga duog. (Binuhatan 8:4-25) Apang sanday sin-o pa ang ginkuhaan sing impormasyon ni Lucas?

Ang duha ka tuig nga pagkabilanggo ni Pablo sa Cesaria mahimo nga naghatag sing kahigayunan kay Lucas nga makapanalawsaw para sa kasaysayan sang iya Ebanghelyo. Malapit lang diri ang Jerusalem, gani mahimo sia makakuha diri sing impormasyon tuhoy sa kaliwatan ni Jesus. Madamo nga hitabo sa kabuhi kag ministeryo ni Jesus ang narekord gid lamang sa Ebanghelyo ni Lucas. Ang isa ka iskolar naglista sing halos mga 82 ka pinasahi nga mga detalye gikan sa iya Ebanghelyo.

Posible man nga nakakuha sing impormasyon si Lucas tuhoy sa pagkabun-ag ni Juan gikan kay Elisabet, ang iloy ni Juan Bautista. Mahimo nga nakatigayon man sia sing impormasyon tuhoy sa pagkabun-ag kag pagkapamatan-on ni Jesus kay Maria nga iloy ni Jesus. (Lucas 1:5-2:52) Ayhan ginsugiran nanday Pedro, Santiago, ukon ni Juan si Lucas tuhoy sa milagruso nga pagkahulik sing isda. (Lucas 5:4-10) Sa Ebanghelyo lamang ni Lucas naton mabasa ang pila sang mga parabola ni Jesus, subong sang maayong Samariahanon, ang makitid nga gawang, ang nadula nga dracma, ang  buhaha nga anak, kag ang manggaranon nga tawo kag si Lazaro.—Lucas 10:29-37; 13:23, 24; 15:8-32; 16:19-31.

Nagpakita gid sing interes si Lucas sa mga tawo. Ginrekord niya ang tuhoy sa halad sang pag-ulay ni Maria, ang pagkabanhaw sang anak sang balo nga babayi, kag ang babayi nga naghaplas sang mga tiil ni Jesus. Ginsambit ni Lucas ang mga babayi nga nagpangalagad kay Cristo kag nagsugid sa aton nga si Marta kag Maria nag-abiabi sa Iya. Ginsugid man sang Ebanghelyo ni Lucas ang pag-ayo sang babayi nga nagasiuktot kag ang isa ka tawo nga nagapalanghubawhubaw subong man ang pag-ayo sang napulo ka aruon. Ginsugiran kita ni Lucas tuhoy sa katitiyo nga si Zaqueo, nga nagsaka sa kahoy agod nga makita si Jesus, kag sia man ang nagsugid sa mahinulsulon nga panimuot sang isa ka makasasala nga ginlansang sa tupad ni Cristo.—Lucas 2:24; 7:11-17, 36-50; 8:2, 3; 10:38-42; 13:10-17; 14:1-6; 17:11-19; 19:1-10; 23:39-43.

Talalupangdon man nga ginsambit sa Ebanghelyo ni Lucas ang pagbulong sang pilas sang isa ka maayo nga Samariahanon sa ilustrasyon ni Jesus. Maathag gid nga isa sia ka doktor bangod sarang niya malaragway ang ginsiling ni Jesus tuhoy sa pagbulong nga ginpadapat, nga nagalakip sa alak subong pamatay-kagaw, lana para mapahaganhagan ang sakit, kag pagbendahe.—Lucas 10:30-37.

Kaupod sang Isa ka Bilanggo

Nabalaka si Lucas kay apostol Pablo. Sang nabilanggo si Pablo sa Cesaria, ang Romanong pangulo puod nga si Felix nagmando nga indi pagdumilian ang “bisan sin-o sang iya [ni Pablo] mga abyan sa pag-alagad sa iya.” (Binuhatan 24:23) Mahimo nga lakip si Lucas sa mga nagpangalagad sa iya. Bangod nagamasakit kon kaisa si Pablo, mahimo nga lakip sa pagpangalagad sa iya amo ang pagbulong sa iya sang “manugbulong nga hinigugma” nga si Lucas.—Colosas 4:14; Galacia 4:13.

Sang nag-apelar si Pablo kay Cesar, ang Romanong pangulo puod nga si Festo nagpadala sa iya sa Roma. Mainunungon nga gin-updan ni Lucas ang binilanggo sa iya malawig nga paglayag pa Italya kag maathag nga ginsulat niya ang natabo nga pagkalunod sang ila ginsakyan. (Binuhatan 24:27; 25:9-12; 27:1, 9-44) Samtang binilanggo sa isa ka puluy-an sa Roma, nagsulat si Pablo sang madamo nga inspirado nga sinulatan, nga nagasambit sa ila nga duha ni Lucas. (Binuhatan 28:30; Colosas 4:14; Filemon 24) Mahimo nga sa sulod sining duha ka tuig ginsulat ni Lucas ang tulun-an sang Binuhatan.

Mahimo nga masako gid sa Cristianong hilikuton sa ginapuy-an ni Pablo sa Roma. Mahimo nga gikan diri nakapakig-angot si Lucas sa pila ka masigkamanugpangabudlay ni Pablo, nga sanday Tiquico, Aristarco, Marcos, Justo, Epafras, Onesimo, kag iban pa.—Colosas 4:7-14.

Sa ikaduha nga pagkabilanggo ni Pablo, sang sa banta niya malapit na lang sia mapatay, ang mainunungon kag maisog nga si Lucas amo ang yara sa iya tupad, bisan pa nga ginbiyaan sang iban ang apostol. Nagpabilin si Lucas walay sapayan nga nabutang sa katalagman ang iya kahilwayan. Ayhan sia pa ang gingamit ni Pablo subong sekretaryo sa pagsulat sining mga pulong: “Si Lucas lamang ang kaupod nakon.” Suno sa sugidsugid, ginpunggolan kuno sing ulo si Pablo wala magdugay pagkatapos sini.—2 Timoteo 4:6-8, 11, 16.

Masinakripisyuhon kag maugdang si Lucas. Wala niya ginpadayawdayaw ang iya tinun-an ukon ginpakataas ang iya kaugalingon. Huo, mahimo sia mangin isa ka bantog nga doktor, apang ginpili niya ang pagpasangkad sang mga hilikuton may kaangtanan sa Ginharian. Kaangay ni Lucas, kabay nga mangin mapisan man kita sa pagbantala sang maayong balita kag mapainubuson sa pag-alagad para sa kahimayaan ni Jehova.—Lucas 12:31.

[Kahon sa pahina 19]

SIN-O SI TEOFILO?

Ginsulat ni Lucas ang iya Ebanghelyo kag ang tulun-an sang Binuhatan para kay Teofilo. Sa Ebanghelyo ni Lucas, gintawag niya ini nga tawo subong “labing halangdon nga Teofilo.” (Lucas 1:3) Ang “labing halangdon” isa ka titulo para sa tawo nga manggaranon katama ukon sa mataas nga opisyal sa gobierno sang Roma. Kaanggid man sini ang pagtawag ni apostol Pablo kay Festo, ang Romanong pangulo puod sang Judea.—Binuhatan 26:25.

Maathag nga nabatian ni Teofilo ang mensahe tuhoy kay Jesus kag nangin interesado sia sa sini. Naglaum si Lucas nga paagi sa kasaysayan sa Ebanghelyo ‘mahibaluan ni Teofilo ang kamatooran nahanungud sa mga butang diin ginton-an sia.’—Lucas 1:4.

Suno sa Griegong iskolar nga si Richard Lenski, daw indi pa tumuluo si Teofilo sang gintawag sia ni Lucas nga “labing halangdon,” kay “sa tanan nga balasahon sang mga Cristiano,  . . . wala sing utod nga Cristiano ang ginatawag sa sinang tawhanon nga titulo.” Sang ginsulat sang ulihi ni Lucas ang tulun-an sang Binuhatan, wala na niya gingamit ang titulo nga “labing halangdon” kundi nagsiling lang sia sing “O Teofilo.” (Binuhatan 1:1) Naghinakop si Lenski: “Sang ginsulat ni Lucas ang iya Ebanghelyo para kay Teofilo, ginpakita sini nga ini nga tawo indi pa isa ka Cristiano kundi isa pa lang ka interesado sa Cristianismo, apang sang ginpadala sa iya ang Binuhatan, isa na ka kumbertido si Teofilo.”