Nakalab-ot ang Biblia sa Big Red Island

MGA 400 kilometros halin sa nabagatnan-sidlangan nga baybayon sang Aprika, nahamtang ang Madagascar. Ini amo ang ika-apat sa pinakadaku nga isla sa bug-os nga kalibutan. Madugay na nga nakilala sang mga tawo diri ang ngalan nga Jehova bangod ang Malagasy nga Biblia nga ginagamit nila sa sulod na sang kapin sa 170 ka tuig nagaunod sang ngalan sang Dios. Apang ang pagbadbad sini nga Biblia indi mahapos. Nahuman ini bangod sa determinasyon kag dedikasyon sang pila ka indibiduwal.

Ang pagpanikasog nga badbaron ang Biblia sa Malagasy nag-umpisa sa kaiping sini nga isla, ang Mauritius. Sugod pa sang 1813, gin-umpisahan na ni Sir Robert Farquhar, ang Britaniko nga gobernador sang Mauritius, ang pagbadbad sang mga Ebanghelyo sa Malagasy. Sang ulihi ginkumbinsi niya si Radama I, ang hari sang Madagascar, nga mag-imbitar sang mga manunudlo halin sa London Missionary Society (LMS) pakadto sa Big Red Island, nga amo sa masami ang pagtawag sa Madagascar.

Sang Agosto 18, 1818, nag-abot ang duha ka misyonero nga taga-Wales nga sanday David Jones kag si Thomas Bevan sa siudad sang Toamasina halin sa Mauritius. Nakit-an nila nga ang mga tawo didto tuman ka relihioso. Nagasimba sila sa ila katigulangan kag nagasunod sa pinalatonlaton nga tradisyon. Ang mga tawo didto nagahambal sing Malagasy, isa ka makawiwili nga lenguahe nga naghalin sa Malayo-Polynesian nga lenguahe.

Wala madugay sa tapos nila ginbuksan ang isa ka gamay nga eskwelahan, gindala nanday Jones kag Bevan ang ila asawa kag mga kabataan sa Toamasina. Apang, makapasubo gid nga nagmasakit sila tanan sing malaria. Napatay ang asawa kag anak ni Jones sang Disiembre 1818. Pagligad sang duha ka bulan, napatay ang bug-os nga pamilya Bevan. Si David Jones lamang ang nabilin nga buhi sa ila tanan.

Wala gintugutan ni Jones ini nga trahedya nga magpauntat sa iya. Determinado gid sia nga mabadbad ang Pulong sang Dios para sa mga taga-Madagascar. Nagpauli sia sa Mauritius kag nagpaayo sa iya balatian didto. Sang nag-ayo na sia, ginsugdan niya ang pagtuon sang Malagasy nga lenguahe. Wala madugay, ginsugdan niya ang pagbadbad sang Ebanghelyo ni Juan.

Sang Oktubre 1820, nagbalik si Jones sa Madagascar. Nagtener sia sa kapital sini nga Antananarivo, kag wala madugay nagbukas sia sang bag-o nga eskwelahan. Mabudlay gid ang kahimtangan diri. Wala sing mga libro, pisara, ukon mga pulungkuan. Apang maayo ang kurikulum kag ang mga kabataan interesado gid magtuon.

Pagligad sang mga pito ka bulan, nag-abot ang misyonero nga si David Griffiths. Sia ang nagbulos kay Bevan kag nangin bag-o nga kaupod ni Jones. Maukod gid sila nga duha sa pagbadbad sang Biblia sa Malagasy.

Nagsugod ang Pagbadbad

Sang maaga nga bahin sang 1820, ang nasulat lamang nga porma sang Malagasy amo ang sorabe. Ini amo ang Malagasy nga mga tinaga nga ginsulat sa Arabe nga mga letra. Diutay lamang ang makabasa sini. Gani, sang nangayo sila sing permiso kay Hari Radama I nga ang Malagasy isulat sa Romano nga alpabeto kag amo ini ang gamiton sa baylo nga sorabe, nagpasugot ang hari.

 Nag-umpisa ang pagbadbad sang Septiembre 10, 1823. Ginbadbad ni Jones ang Genesis kag Mateo, kag si Griffiths naman ang nagbadbad sang Exodo kag Lucas. Ining duha ka lalaki daw wala gid ginakapoy. Luwas sa pagbadbad, nagatudlo pa sila sa eskwelahan sa aga kag sa hapon. Nagahanda kag nagadumala man sila sang mga serbisyo sa simbahan sa tatlo ka lenguahe. Pero, ang pagbadbad amo gid ang ila panguna nga hilikuton.

Sa bulig sang 12 ka estudyante, nabadbad sang duha ka misyonero ang bug-os nga Griegong Kasulatan kag madamo pa nga tulun-an sang Hebreong Kasulatan sa sulod lang sang 18 ka bulan. Sang masunod nga tuig, natapos nila ang pagbadbad sang bug-os nga Biblia. Siempre, kinahanglan ini usisaon kag tadlungon para mapauswag pa gid. Amo nga ang duha ka linguist nga sanday David Johns kag Joseph Freeman, ginpadala halin sa Inglaterra para magbulig.

Pagbatas sa mga Kabudlayan

Sang natapos ang pagbadbad sa Malagasy, ginpadala sang LMS si Charles Hovenden para magtukod sang pinakauna nga imprintahan. Nag-abot si Hovenden sang Nobiembre 21, 1826. Pero, wala pa mabulanan gin-malaria sia kag napatay, kag wala na sing mapadalagan sang imprintahan. Sang masunod nga tuig, ang isa ka eksperto nga trabahador halin sa Scotland nga si James Cameron, nag-asembol sang imprintahan sa bulig sang manual nga nakita niya sa makina. Pila ka beses nga gin-eksperimentuhan niya nga makaimprinta kag sang ulihi nakaimprinta gid man si Cameron sang bahin sang Genesis kapitulo 1 sang Disiembre 4, 1827. *

May kabudlayan pa nga nag-abot sang Hulyo 27, 1828, sang napatay si Radama I. Daku gid ang nabulig ni Hari Radama sa pagbadbad nga proyekto. Si David Jones nagsiling anay: “Si Hari Radama tuman kabuot kag mainabyanon. Ginasakdag gid niya ang edukasyon, kag mas importante sa iya nga matudluan ang iya katawhan nga mangin sibilisado sangsa magtigayon sang Bulawan kag Pilak.” Apang, ang asawa sang hari nga si Ranavalona I nga amo ang nagbulos sa iya, indi masinakdagon sa hilikuton kaangay sang iya bana.

Wala madugay, sang nagsugod sa paggahom ang reyna, ang isa ka bisita halin sa Inglaterra nangabay nga makig-istorya sa reyna tuhoy sa pagbadbad nga hilikuton. Apang wala nagpasugot ang reyna. Isa pa ka bes, sang ginsilingan sang mga misyonero ang reyna nga madamo pa sila sing dapat itudlo sa mga tawo, lakip ang Griego kag Hebreo nga lenguahe, nagsiling sia: “Wala ako sing labot sa Griego kag Hebreo, pero gusto ko mahibaluan kon bala matudluan ninyo ang mga tawo ko sang mas mapuslanon nga mga butang, pareho sang paghimo sang habon.” Bangod nabalaka si Cameron nga basi pahalinon na sila antes pa nila matapos ang Malagasy nga Biblia, nangabay sia nga hatagan sia sing isa ka semana para mahunahuna ang ginsiling sang reyna.

Pagkadason nga semana, ginpresentar ni Cameron sa mga mensahero sang reyna ang duha ka bareta nga habon nga human sa lokal nga mga materyal. Ini kag ang iban pa nga hilikuton nga ginahimo sang mga misyonero para sa publiko nakapahamuot sa reyna kag nakahatag sing tion sa mga misyonero nga matapos ang pag-imprinta sang nabilin nga mga tulun-an sang Hebreong Kasulatan nga wala pa naimprinta.

Ang Mando nga Wala Nagdugay

Bisan pa gindis-ayrihan sang reyna ang mga misyonero, nakibot sila nga sang Mayo 1831, nagpagua sia sing makapakibot nga mando. Tugutan na niya ang iya mga sakop nga magpabawtismo subong mga Cristiano! Apang ini nga mando wala nagdugay. Suno sa A History of Madagascar, “ang mga opisyal sa palasyo nabalaka sa kadamuon sang nabawtismuhan amo nga ginkumbinsi nila ang reyna nga ang pagtambong sa misa kaangay lang sa pagpanumpa sing katutom sa Britanya.” Gani pagligad lang sang anom ka bulan, sang katapusan nga bahin sang 1831, ginbawi ang pahanugot nga bawtismuhan ang mga tawo subong Cristiano.

 Bangod nagabag-obag-o ang desisyon sang reyna, kag sa impluwensia sang mga opisyal nga nagapamatok sa pagbag-o, gintinguhaan sang mga misyonero nga tapuson na ang pag-imprinta sang Biblia. Ang Cristianong Griegong Kasulatan natapos na, kag linibo na ka kopya ang napanagtag. Apang, sang Marso 1, 1835, nag-abot ang isa pa ka balagbag. Gindeklarar ni Reyna Ranavalona I nga ilegal ang Cristianismo kag nagmando sia nga ang tanan nga libro sang mga Cristiano dapat nila i-surender sa mga awtoridad.

Nalakip sa mando sang reyna nga pauntaton sa pag-obra sa imprintahan ang tanan nga lokal nga trabahador. Gani, bangod pila na lang ka misyonero ang nabilin, adlaw kag gab-i sila nga nagtrabaho. Sang Hunyo 1835, natapos nila ang pag-imprinta sang bug-os nga Biblia. Natapos gid man ang Malagasy nga Biblia!

Bisan pa may pagdumili, madasig nga ginpanagtag ang mga Biblia, kag 70 ka Biblia ang ginlubong para matipigan. Maayo gid ini nga desisyon bangod wala gani matuigan, duha na lang ka misyonero ang nabilin sa Madagascar. Apang ang pulong sang Dios naglapnag na sa Big Red Island.

Ang Gugma sang mga Taga-Madagascar sa Biblia

Daw ano gid ka malipayon ang mga taga-Madagascar nga mabasa nila ang Pulong sang Dios sa ila lenguahe! Bisan pa may pila ka sayop ang pagbadbad sini kag dinumaan na ang lenguahe, malaka ka lang makakita sang balay nga wala sing Biblia. Madamo nga taga-Madagascar ang nagabasa sini sing regular. Sa sini nga badbad, madamo nga beses nga makita ang ngalan sang Dios nga Jehova sa bug-os nga Hebreong Kasulatan. Sa orihinal nga mga kopya, ang ngalan sang Dios makita man sa Griegong Kasulatan. Gani, indi katingalahan nga madamo nga taga-Madagascar ang nakakilala sa ngalan sang Dios.

Sa pagkamatuod, sang naimprinta ang una nga kopya sang Griegong Kasulatan, nakahinakop ang opereytor sang imprintahan nga si Mr. Baker nga malipay gid ang mga taga-Madagascar sa sini kag nagsiling sia: “Wala ako nagatagna, pero indi ako magpati nga madula pa ang pulong sang Dios sa sini nga pungsod!” Nangin matuod gid ang iya ginsiling. Ang paglapnag sang Pulong sang Dios sa Madagascar wala mapunggan sang malaria, ukon sang kabudlayan sang pagtuon sang bag-o nga lenguahe, ukon sang pagdumili sang manuggahom.

Sa karon, mas maayo na ang kahimtangan. Ngaa? Sang 2008, ginpagua ang kompleto nga New World Translation of the Holy Scriptures sa Malagasy nga lenguahe. Daku gid nga pag-uswag ang makita sa sini nga badbad bangod ang mga tinaga sini moderno kag mahapos hangpon. Gani ang Pulong sang Dios labi nga nagpanggamot sa Big Red Island.—Isa. 40:8.

[Nota]

[Retrato sa pahina 31]

Ang “New World Translation” sa Malagasy nagapadungog sa ngalan sang Dios, nga Jehova