Ang mga Cristiano sang Una kag ang mga Dios sang Roma

SA IYA sulat sa emperador sang Roma nga si Trajan, ang gobernador sang Bitinia nga si Pliny nga Bataon nagsiling: “Amo ini ang akon ginahimo sa mga ginaakusahan nga Cristiano nga ginadala sa akon. Ginapamangkot ko kon bala matuod sila nga mga Cristiano, kag kon mag-ako gani sila, ginapasikto ko sila tubtob sa ikatlo nga tion kag ginapahog nga silutan. Kon indi magbag-o ang ila sabat, nagamando ako nga ipapatay sila.” Apang, para sa mga nagpanghiwala sa Cristianismo paagi sa pagpakamalaut kay Cristo kag sa pagsimba sa estatwa sang emperador kag sa mga imahen sang mga dios nga gindala ni Pliny sa korte, nagsulat sia: “Para sa akon dapat sila buy-an.”

Ang mga Cristiano sang una ginhingabot bangod wala sila nagsimba sa emperador kag sa mga imahen sang nanuhaytuhay nga dios. Kamusta naman ang iban nga relihion sa bug-os nga Emperyo sang Roma? Sin-o nga mga dios ang ila ginsimba, kag paano sila gintamod sang mga Romano? Ngaa ang mga Cristiano ginhingabot bangod wala sila naghalad sa mga dios sang Roma? Ang sabat sa sini nga mga pamangkot makabulig sa aton kon makaatubang kita sang kaanggid nga mga kahimtangan nga nagadalahig sang aton pagkamainunungon kay Jehova.

Mga Relihion sa Emperyo

Kon ano kadamo ang lenguahe kag kultura sa bug-os nga Emperyo sang Roma, amo man sini kadamo ang mga diosdios nga ginasimba diri. Bisan pa ang Judaismo wala nahangpan sing maayo sang mga Romano, ginkabig nila ini nga isa ka religio licita, ukon ginakilala nga relihion, kag ila ini gin-amligan. Duha ka beses kada adlaw, may ginahalad nga duha ka kordero kag isa ka oso sa templo sa Jerusalem para kay Cesar kag para sa pungsod sang Roma. Indi importante sa mga Romano kon bala ini nga mga halad makapahamuot sa isa ka dios ukon sa madamo nga dios. Ang importante sa ila nga ini nga paghalad tanda sang pagkamainunungon sang mga Judiyo sa Roma.

Lapnag gid ang nanuhaytuhay nga porma sang paganismo sa lokal nga mga kulto. Madamo ang nagbaton sang Griegong mitolohiya, kag nangin kinaandan na ang pagpamakot. May misteryoso man nga mga relihion gikan sa Sidlangan nga nagatudlo sang pagkadimamalatyon sang kalag, direkta nga pagpakigsugilanon sa dios, kag pagpakig-angot sa dios paagi sa mga ritwal. Ini nga mga relihion lapnag sa bug-os nga emperyo. Lapnag man sang unang siglo C.E. ang mga kulto nga nagasimba sa dios sang Egipto nga si Serapis kag diosa nga si Isis, sa isda nga diosa sang Siria nga si Atargatis, kag sa dios sang adlaw sang Persia nga si Mithra.

 Ginapakita sa tulun-an sang Biblia nga Binuhatan kon daw ano ka lapnag ang paganismo sa panahon sang una nga mga Cristiano. Halimbawa, ang Romano nga proconsul sang Cipre may kaupod nga salamangkero nga Judiyo. (Binu. 13:6, 7) Sa Listra, sanday Pablo kag Bernabe nasal-an nga amo ang Griegong mga dios nga si Hermes kag si Zeus. (Binu. 14:11-13) Sang didto si Pablo sa Filipos, nasugata niya ang isa ka alagad nga babayi nga nagapamakot. (Binu. 16:16-18) Sa Atenas, nagsiling si Pablo nga ang pumuluyo ‘mas mahinadlukon sa mga dios sangsa iban.’ Nakita man niya sa sina nga siudad ang isa ka altar nga nasulatan, “Sa Isa ka Dios nga Wala Makilala.” (Binu. 17:22, 23) Ang mga pumuluyo sa Efeso nagasimba sa diosa nga si Artemis. (Binu. 19:1, 23, 24, 34) Sa isla sang Malta, nagsiling ang mga tawo nga si Pablo isa ka dios bangod wala sia mapatay sang ginkagat sia sang man-ug. (Binu. 28:3-6) Ginapakita sina nga mga kahimtangan nga ang mga Cristiano dapat gid magbantay batok sa mga impluwensia nga mahimo makadagta sa ila putli nga pagsimba.

Ang Relihion sang Roma

Samtang nagasangkad ang ila emperyo, ginabaton sang mga Romano ang mga dios sang ila bag-o nga mga sakop kag ginakabig ini nga pareho lang sa ila mga dios. Sa baylo nga dulaon ang mga kulto sang mga pungsod nga ila ginsakop, ginabaton ini sang mga Romano. Bangod sini, nanuhaytuhay ang relihion sa Roma subong nga nanuhaytuhay man ang ila kultura. Indi estrikto ang Roma sa relihion. Ang mga tawo mahimo makasimba sa nanuhaytuhay nga mga diosdios.

Ang pinakagamhanan nga dios sang Roma amo si Jupiter nga gintawag nila nga Optimus Maximus, ang pinakamaayo kag pinakadaku. Nagapati sila nga nagapadayag sia paagi sa hangin, ulan, kilat, kag daguob. Ang utod kag asawa ni Jupiter nga si Juno, nga diosa sang bulan, amo ang ginapatihan nga nagabantay sa tanan nga aspekto sang kabuhi sang mga babayi. Ang iya anak nga si Minerva amo ang diosa sang mga handicraft, arts, propesyon, kag inaway.

Ang mga Romano nagapati sa tuman kadamo nga dios. Si Lares kag si Penates amo ang mga dios sang pamilya. Si Vesta ang diosa sang dabok. Ang duha sing nawong nga si Janus amo ang dios sang tanan nga ginsuguran. Ang kada trabaho may kaugalingon nga patron. Nagapati pa gani sila nga may mga dios para sa mga ideya, konsepto ukon mga kinaiya. Si Pax ang nagatipig sang paghidait, si Salus ang diosa sang kapagros, si Pudicitia ang diosa sang kaugdang kag katinlo, si Fides ang diosa  sang katutom sa pag-asawahay, si Virtus ang dios sang kaisog, kag si Voluptas ang diosa sang kalipay. Nagapati ang mga Romano nga ang tanan nga bahin sang ila pagkabuhi ginadiktahan sang mga dios. Gani, agod mangin madinalag-on ang ila mga panikasog, nagadulot sila sing mga pangamuyo, halad, kag kapiestahan sa espesipiko nga dios.

Ang isa ka paagi nga mahibaluan nila ang kabubut-on sang mga diosdios amo ang pagpangita sang mga tanda. Ang isa sini amo ang pag-usisa sa kasudlan sang ginahalad nga mga sapat. Nagapati sila nga ang kahimtangan kag hitsura sining mga kasudlan amo ang magapakita kon bala ang ila mga dios pabor ukon indi pabor sa ila mga plano.

Sa ulihi nga bahin sang ikaduha nga siglo B.C.E., ginbaton sang Roma ang panguna nga mga diosdios sang Gresya kag ginkilala ini nga katumbas sang ila mga dios. Si Jupiter katumbas ni Zeus, si Juno katumbas ni Hera, kag iban pa. Ginbaton man sang mga Romano ang mitolohiya sang mga Griego. Ining mga mito wala gid nagapadungog sa ila mga dios, kay ginapakita sini nga ang ila mga dios may mga kaluyahon kag limitasyon kaangay sa mga tawo. Halimbawa, ginapakita sini nga si Zeus isa ka manuglugos kag pedopilya nga nagapakigsekso sa mga tawo kag sa iban nga mga dios. Ang makahuluya nga mga buhat sang ila mga dios nga masami ginapasalida sa dumaan nga mga teatro ginahugyawan sang mga tawo. Bangod sini, naghunahuna ang ila mga sumilimba nga puede man nila ini ilugon.

Ayhan diutay lamang ang edukado nga tawo nga nagapati sa sining mga sugilanon. Ginakabig ini sang iban nga simbuliko lamang kag may nanuhaytuhay nga interpretasyon. Mahimo amo sini ang rason kon ngaa namangkot si Poncio Pilato, “Ano ang kamatuoran?” (Juan 18:38) Ginapakita sini nga ang edukado nga mga tawo sadto nagahunahuna nga ang kamatuoran nagadepende lamang sa kada tawo.

Pagsimba sa Emperador

Ang pagsimba sa emperador nagsugod sang paggahom ni Augusto (27 B.C.E. tubtob 14 C.E.). Madamo ang nagpasalamat kay Augusto, ilabi na sa mga probinsia sa Sidlangan nga nagahambal sing Griego, bangod sa kahamungayaan kag paghidait nga gindala niya pagkatapos sang malawig nga inaway. Luyag sang mga tawo nga padayon sila nga proteksionan sang isa ka kitaon nga gumalahom. Ginahandum nila ang isa ka institusyon nga magapahiusa sang tanan nga relihion, magapasanyog sang patriotismo, kag magapahiusa sa kalibutan sa idalom sang “manluluwas” sini. Amo sini ang rason kon ngaa ginkabig nila ang emperador subong dios.

Bisan pa wala gintugutan ni Augusto nga tawgon sia nga dios sang buhi pa sia, ginpilit niya nga simbahon sang mga tawo ang diosa nga personipikasyon sang Roma—si Roma Dea. Si Augusto ginkabig nga dios sang napatay na sia. Ang pagsimba kag pagkamainunungon sang mga tawo nasentro na sa emperyo kag sa ila mga gumalahom. Ang bag-o nga pagsimba sa emperador nga naglapnag sang ulihi sa bug-os nga Roma amo na ang paagi agod ipakita ang pagtahod kag pagkamainunungon sa Estado.

Si Domitian nga nangin emperador sugod sang 81 tubtob 96 C.E., amo ang una nga gumalahom sang Roma nga nagmando nga simbahon sia subong dios. Sang panahon niya, ginkabig sang mga Romano nga tuhay ang mga Cristiano sa mga Judiyo. Ginpamatukan nila ang Cristianismo kag gintamod subong bag-o nga kulto. Mahimo nga sang tion nga nagagahom si Domitian, gintapok si apostol Juan sa isla sang Patmos bangod sang iya “pagpanaksi tuhoy kay Jesus.”—Bug. 1:9.

Ang tulun-an sang Bugna ginsulat ni Juan sang tion nga gintapok sia. Sa iya sulat, ginsambit niya ang Cristiano nga si Antipas nga ginpatay sa Pergamo, ang sentro sang pagsimba sa mga emperador. (Bug. 2:12, 13) Mahimo nga sa sini nga tion nagmando ang emperyo nga dapat himuon sang  mga Cristiano ang mga ritwal sang relihion sang Estado. Matuod man ini ukon indi, sang 112 C.E., ginpakita sang sulat ni Pliny kay Trajan, nga ginsambit sa umpisa sini nga artikulo, nga nagmando sia nga dapat himuon sang mga Cristiano sa Bitinia ina nga mga ritwal.

Gindayaw gid ni Trajan ang paagi ni Pliny sa pagsolbar sang mga kaso nga ginadala sa iya kag sa pagmando nga ipapatay ang mga Cristiano nga indi magsimba sa mga dios sang Roma. “Apang,” sulat ni Trajan, “kon ipanghiwala sang isa ang iya pagka-Cristiano, kag pamatud-an niya ini paagi sa pagsimba sa aton mga dios, patawara sia (indi sia pagpangduhaduhai).”

Indi mabaton sang mga Romano ang isa ka relihion nga nagapatuman sang eksklusibo nga debosyon sa ila mga sumilimba. Kon wala ini ginapatuman sang mga dios sang Roma, ngaa abi ipatuman ini sang Dios sang mga Cristiano? Para sa ila ang pagsimba sa mga dios sang Estado nagapakita lang nga ginabaton nila ang pulitikal nga sistema sini. Gani, ang pagpangindi sa pagsimba sa mga dios, ginakabig nga pagluib sa Estado. Napamatud-an sang ulihi ni Pliny nga indi niya mapilit ang kalabanan nga Cristiano nga magsunod. Para sa mga Cristiano, ina nga buhat nagakahulugan sang pagsikway nila kay Jehova, amo nga ginpili sang madamo sa ila ang kamatayon sa baylo nga maghimo sang idolatroso nga pagsimba sa emperador.

Ngaa dapat kita mangin interesado sa sini? Sa pila ka kadutaan, ginapaabot nga ang mga pumuluyo dapat magtahod sa mga simbulo sang pungsod. Subong mga Cristiano, ginatahod naton ang awtoridad sang gobierno. (Roma 13:1) Apang, may kaangtanan sa mga seremonya nga nagagamit sang bandera, ginadumdom naton nga ginapatuman ni Jehova nga Dios ang eksklusibo nga debosyon kag ginalaygayan kita sang Biblia nga ‘magpalagyo gikan sa idolatriya’ kag ‘magbantay batok sa mga idolo.’ (1 Cor. 10:14; 1 Juan 5:21; Nah. 1:2) Si Jesus nagsiling: “Si Jehova nga imo Dios ang dapat mo simbahon, kag sa iya ka lamang dapat maghimo sang sagrado nga pag-alagad.” (Luc. 4:8) Gani, kabay nga magpabilin kita nga mainunungon sa Dios nga aton ginasimba.

[Blurb sa pahina 5]

Ang matuod nga mga Cristiano nagahatag sang eksklusibo nga debosyon kay Jehova

[Mga Retrato sa pahina 3]

Ang mga Cristiano sang una wala nagsimba sa emperador ukon sa imahen sang mga dios

Si Emperador Domitian

Si Zeus

[Gubuayan]

Emperor Domitian: Todd Bolen/Bible Places.com; Zeus: Photograph by Todd Bolen/Bible Places.com, taken at Archaeological Museum of Istanbul

[Retrato sa pahina 4]

Ang mga Cristiano sa Efeso wala nagsimba sa bantog nga diosa nga si Artemis.—Binu. 19:23-41