NATAWO ako sa Queensland, Australia, sang 1955. Wala madugay, nagtuon sa Biblia ang akon iloy nga si Estelle upod sa mga Saksi ni Jehova. Nabawtismuhan sia pagkasunod nga tuig, kag 13 ka tuig sang ulihi nagsulod man sa kamatuoran ang akon amay nga si Ron. Ginbawtismuhan ako sa uma sa Queensland sang 1968.

Halin sang bata ako, mahilig ako magbasa kag nanamian ako magtuon sang mga lenguahe. Kon mamasyar kami sang akon pamilya, mahimo nagalain ang buot sang akon mga ginikanan nga makita nila ako nga nagabasa sang libro sa likod sang salakyan sa baylo nga maglantaw sang matahom nga talan-awon. Pero nakabulig sa akon pag-eskwela ang akon huyog nga magbasa. Sa hayskul sa Glenorchy, sa isla nga estado sang Tasmania, nakabaton ako sing pila ka pagpadungog.

Pero nag-abot ang tion nga magdesisyon. Batunon ko bala ang scholarship sa kolehiyo? Bisan pa nga nanamian gid ako sa mga libro kag magtuon, nalipay ako nga ginbuligan ako ni Nanay nga makatigayon sing mas mabakod nga gugma kay Jehova. (1 Cor. 3:18, 19) Gani sa pagpahanugot sang akon mga ginikanan, nag-untat ako eskwela kag nagpayunir sang Enero 1971 sa edad nga 15, kay natapos ko naman ang kinahanglanon nga edukasyon.

 Sa sulod sang walo ka tuig, nakapribilehiyo ako nga magpayunir sa Tasmania. Sina nga tion, napangasawa ko ang isa ka matahom nga taga-Tasmania, si Jenny Alcock, kag sa sulod sang apat ka tuig nangin espesyal payunir kami sa nabaw-ing nga lugar sa Smithton kag Queenstown.

Sang 1978 nagkadto kami sa iban nga pungsod sa nahauna nga tion para magtambong sang internasyonal nga kombension sa Port Moresby, Papua New Guinea. Nadumduman ko pa nga namati ako sa isa ka misyonero nga nagpamulongpulong sa Hiri Motu. Bisan wala ko mahangpan ang iya ginahambal, napahulag ako sang iya pamulongpulong nga mangin misyonero, magtuon sang iban nga lenguahe, kag magpamulongpulong pareho sadto. Sa katapusan, nakakita gid man ako sing paagi nga maupod ang akon gugma kay Jehova sa lenguahe.

Nakibot kami sang pagbalik namon sa Australia kay gin-agda kami nga mangin misyonero sa isla sang Funafuti, sa Tuvalu, nga ginatawag sadto nga Ellice Islands. Nagkadto kami sa amon bag-o nga asaynment sang Enero 1979. Tatlo lang ang bawtismado nga manugbantala sa bug-os nga Tuvalu.

Indi mahapos magtuon sang Tuvaluan. Ang libro sa sini nga lenguahe amo lang ang “Bag-ong Katipan.” Wala sing diksionaryo ukon kurso sa pagtuon sang lenguahe, gani nagdesisyon kami nga magtuon sang 10 tubtob 20 ka tinaga kada adlaw. Sang ulihi, narealisar namon nga wala namon nahangpan ang kahulugan sang kalabanan nga tinaga nga amon gintun-an. Sa baylo nga tudluan ang mga tawo nga sala ang pagpamakot, gintudluan gali namon sila nga likawan ang paggamit sang timbangan kag baston! Pero kinahanglan gid namon nga tun-an ang lenguahe agod mapadayon ang mga pagtuon sa Biblia nga amon nasugdan, gani nanikasog pa gid kami. Pagligad sang pila ka tuig, nagsiling ang isa sa mga ginatudluan namon: “Nalipay gid kami kay makahambal na kamo sang amon lenguahe. Sang primero, wala gid kami sing mahangpan sa inyo ginahambal!”

Siling sang iban, pabor gid sa amon ang sitwasyon agod magtuon sang bag-o nga lenguahe. Bangod wala kami sang maarkilahan nga balay, nag-istar kami sa balay sang isa ka pamilya nga Saksi didto gid sa banwa. Gani, nakakonsentrar gid kami sa pagtuon sang lenguahe kag sang ila pagkabuhi. Nangin lenguahe na namon ang Tuvaluan pagkatapos sang pila ka tuig nga wala kami nakahambal sang Ingles.

Wala magdugay, madamo ang nagpakita sang interes sa kamatuoran. Apang, ano ang amon gamiton sa pagtuon upod sa ila? Wala kami sing mga publikasyon sa ila lenguahe. Paano sila makatuon?  Kon magtambong na sila sa miting, ano ang ila kantahon, ano nga mga publikasyon ang ila gamiton, kag paano sila makahanda sa mga miting? Paano sila mag-uswag padulong sa bawtismo? Kinahanglan sini nga mga tawo ang espirituwal nga pagkaon sa ila lenguahe! (1 Cor. 14:9) Naghunahuna kami, ‘Makabalhag ayhan sang mga publikasyon sa Tuvaluan nga ginagamit sang 15,000 lang ka tawo?’ Ginsabat ni Jehova ini nga mga pamangkot, amo nga napamatud-an namon ang duha ka butang: (1) Luyag niya ang mga tawo “sa mga isla sa malayo” nga makatuon sang iya Pulong, kag (2) luyag niya nga ang mga tawo nga ginakabig sang kalibutan nga “mapainubuson kag mahagop” nga magdangop sa iya ngalan.—Jer. 31:10; Sof. 3:12.

Sang 1980, gintangdo kami sang sanga talatapan nga mag-alagad subong mga translator bisan pa nagbatyag kami nga indi kalipikado. (1 Cor. 1:28, 29) Sang primero, nakabakal kami sang daan nga mimeograph sa gobierno kag gingamit ini sa pag-imprinta sang mga publikasyon sa miting. Amon ini gingamit sa pag-imprinta sang libro nga Ang Kamatuoran nga Nagadul-ong sa Kabuhi nga Dayon pagkatapos namon ini ma-translate sa Tuvaluan. Nadumduman ko pa ang baho sang tinta kag ang amon tuman nga panikasog bisan mainit ang panahon agod maimprinta ang mga publikasyon. Sina nga tion, wala kami sang kuryente!

Makahalangkat ang pag-translate sa Tuvaluan bangod diutay lang ang amon mga reperensia. Apang, nag-abot ang wala ginapaabot nga bulig. Isa ka aga, samtang nagapamalaybalay kami, indi hungod ko nga nakadtuan ang balay sang isa nga nagapamatok sa kamatuoran. Maabtik ako nga ginsilingan sang tigulang nga lalaki sa balay nga isa ka manunudlo sadto nga indi na magbalik liwat. Dayon nagsiling sia: “May gusto lang ako ihambal. Sa inyo translation, pirme ninyo ginagamit ang passive nga porma sang mga tinaga. Wala ina masyado ginagamit sa Tuvaluan.” Ginpamangkot ko ang iban, kag husto gid sia. Gani naghimo kami sang mga pagbag-o. Sa pihak nga bahin, nagdayaw gid ako bangod ang bulig ni Jehova nag-abot paagi sa  isa ka manugpamatok nga nagabasa gali sang aton mga publikasyon!

Ang una nga publikasyon nga ginbalhag kag ginpanagtag sa Tuvalu amo ang imbitasyon sa Memoryal. Ginsundan ini sang Kingdom News Num. 30 nga dungan ginpagua sa Ingles. Daku nga kalipay nga mahatag mo ini sa mga tawo sa ila lenguahe! Sing amat-amat, ang pila ka brosyur kag mga libro matigayon na sa Tuvaluan. Sang 1983, ang sanga sa Australia nagsugod sa pag-imprinta kada tatlo ka bulan sang 24 ka pahina nga Lalantawan gani may matun-an kami nga sa aberids, pito ka parapo sa kada semana. Ano ang reaksion sang mga tawo? Bangod nanamian magbasa ang mga tawo sa Tuvalu, nangin bantog ang aton mga literatura. Ginapahibalo sa radyo sang gobierno ang pag-abot sang bag-o nga mga publikasyon, kag ang pila sa sini nangin ulo sang mga balita! *

Sang umpisa, bolpen kag papel lang ang ginagamit namon. Pero sang ulihi, naggamit kami sang typewriter kag pila ka beses namon ini ginarepaso antes ipadala sa sanga sa Australia nga naga-imprinta sini. Dayon, duha ka sister sa sanga ang nagapasulod sang mga manuskrito sa kompyuter, bisan pa wala sila makahangop sang Tuvaluan. Ini nga paagi sang pagpasulod sang mga tinaga sang duha ka beses sa kompyuter kag ikomparar ini nagresulta sa mas diutay nga sala. Ang gin-compose nga mga pahina ginabalik sa amon agod lantawon kon may sala antes ibalik sa sanga para imprintahon.

Daku gid nga pagbag-o! Ang mga grupo sang translator subong direkta na nga nagapasulod sang mga tinaga sa kompyuter. Sa masami, ang mga ginbag-o nga pahina gina-compose kon diin ini gina-translate, kag nagahimo sila sing mga file nga mapadala sa mga naga-imprinta nga sanga paagi sa Internet. Indi na kinahanglan magdalidali kadto sa post office agod ipadala ang mga manuskrito.

Pagligad sang mga tinuig, nakabaton kami ni Jenny sang nanuhaytuhay nga mga asaynment sa pila ka lugar sa Pasipiko. Sang 1985, ginsaylo kami halin sa Tuvalu pakadto sa sanga sa Samoa. Nagbulig kami didto sa pag-translate sa Samoan, Tongan, kag Tokelauan nga mga lenguahe lakip sa amon obra sa Tuvaluan. * Dayon sang 1996 ginhatagan kami sang pareho man nga asaynment sa sanga sa Fiji, diin nakabulig kami sa pag-translate sa mga lenguahe pareho sang Fijian, Kiribati, Nauruan, Rotuman, kag Tuvaluan.

Nagdayaw gid ako sa kakugi nga ginapakita sang mga naga-translate sang aton literatura. Mahimo mangin makatalaka kag makakalapoy ini. Pero, ini nga mga matutom nagapabanaag sang handum ni Jehova nga mabantala ang maayong balita “sa tagsa ka pungsod kag tribo kag hambal kag katawhan.” (Bug. 14:6) Halimbawa, sang gin-organisar ang pag-translate sang una nga Lalantawan sa Tongan, namangkot ako sa tanan nga gulang sa Tonga kon sin-o ang puede hanason nga mangin translator. Ang isa sa ila nga isa ka mekaniko nagsiling nga mahalin sia gilayon sa iya obra agod mangin translator. Makapalig-on ini, kay wala sia sing isakdag sa iya pamilya.  Pero gin-atipan sila ni Jehova, kag sa sulod sang mga tinuig nagpadayon sia sa translation.

Ang kakugi sini nga mga translator nagapakita sang panimuot sang Nagadumala nga Hubon, nga nagaulikid gid sa espirituwal nga mga kinahanglanon sang mga tawo sa lenguahe nga diutay lang ang nagahambal. Halimbawa, may nag-utwas nga pamangkot kon bala nagakaigo nga magbalhag sang mga literatura sa Tuvaluan. Napalig-on gid ako sa sabat sang Nagadumala nga Hubon: “Wala kami sing nakita nga rason agod untatan ninyo ang pag-translate sa Tuvaluan nga lenguahe. Bisan pa nga diutay lang ang mga tawo nga mabantalaan sa Tuvaluan kon ipaanggid sa iban nga lenguahe, kinahanglan gid mabantalaan sang maayong balita ang mga tawo sa kaugalingon nila nga lenguahe.”

Sang 2003, ginsaylo kami ni Jenny sa Translation Services sa Patterson, New York halin sa Translation Department sa sanga sa Fiji. Natuman gid man ang amon madugay na nga handum! Nangin bahin kami sang grupo nga nagabulig sa pagpauswag sa translation sang aton mga literatura sa dugang pa nga lenguahe. Sa sunod nga duha ka tuig, nangin pribilehiyo namon nga magbisita sa pila ka pungsod agod magbulig sa paghanas sa mga translator.

Padayunon ko ang ginsiling ko sa inyo sa umpisa sini nga artikulo. Sang 2000, nakita sang Nagadumala nga Hubon nga kinahanglan hanason ang mga translator sa bug-os nga kalibutan. Sa sina nga tion, diutay lang nga paghanas ang nabaton sang kalabanan sa ila. Pagkatapos kami makapresentar sa Writing Committee, gin-aprobahan sang Nagadumala nga Hubon ang bug-os kalibutan nga programa sa paghanas sa mga translator. Kaupod sa programa ang paghanas sa English comprehension, translation techniques, kag ang cooperative team approach.

Ano ang nangin resulta sa paghatag sing igtalupangod sa translation? Ang isa amo nga napauswag ang kalidad sini. Nagdamo man ang lenguahe sa diin ginabalhag ang aton literatura. Sang nag-abot kami sa una namon nga asaynment subong misyonero sang 1979, ang Lalantawan nga magasin nabalhag sa 82 lang ka lenguahe. Ang kalabanan sa sini ginapagua mga binulan pa pagkatapos mabalhag ang Ingles nga edisyon. Pero karon, Ang Lalantawan mabasa na sa sobra sa 240 ka lenguahe, kag ang kalabanan sini dungan nga ginapagua sa Ingles. Ang espirituwal nga pagkaon matigayon na karon sa nanuhaytuhay nga paagi sa sobra sa 700 ka lenguahe. Sang nagligad nga tinuig, ini nga mga butang ginahandum lang namon.

Sang 2004, ang Nagadumala nga Hubon naghimo sang isa pa gid ka importante nga desisyon, ang pagpadasig sang pag-translate sa Biblia. Pila ka bulan pagkatapos sini, ang pag-translate sa Biblia nangin bahin sang hilikuton sa translation, amo nga nagbukas ini sang kahigayunan nga matigayon ang Bag-ong Kalibutan nga Badbad sa mas madamo nga lenguahe. Kag sang 2014, ini nga Biblia naimprinta na sing bug-os ukon sing bahin sa 128 ka lenguahe—lakip sa pila ka lenguahe sa South Pacific.

 Ang isa sa mga importante nga hitabo sa akon kabuhi amo ang makatambong sa kombension sa Tuvalu sang 2011. Pila ka bulan nga grabe ang tig-ilinit sa bilog nga pungsod amo nga daw indi madayon ang kombension. Apang sang nag-abot kami sang gab-i, nauntat ang tig-ilinit bangod nag-ulan kag nadayon ang kombension. Daku gid nga pribilehiyo nga ipagua ang Bag-ong Kalibutan nga Badbad Sang Cristianong Griegong Kasulatan sa Tuvaluan—ang pinakagamay nga lenguahe nga nakabaton sini nga regalo. Sang matapos ang kombension, nag-ulan liwat. Amo nga natapos ang programa nga may bugana nga espirituwal kag literal nga tubig!

Makapasubo nga wala makita ni Jenny, ang akon matutom nga asawa sa sulod sang 35 ka tuig, ini nga importante nga hitabo. Napatay sia pagkatapos sang napulo ka tuig nga pagpakigbato sa breast cancer sang 2009. Kon mabanhaw na sia, walay duhaduha nga malipay gid sia nga mahibaluan nga ang Biblia ginpagua na sa Tuvaluan.

Pagkatapos sadto, ginpakamaayo ako ni Jehova paagi sa isa pa gid ka matahom kag matutom nga asawa, si Loraini Sikivou. Sanday Loraini kag Jenny magkaupod nga nag-alagad sa Bethel sa Fiji, kag si Loraini nag-alagad man subong translator sa Fijian. Magkaupod kami sa pag-alagad kay Jehova kag sa amon gugma sa lenguahe!

Samtang ginahanduraw ko ang nagligad nga tinuig, napalig-on gid ako nga makita nga ang aton mahigugmaon nga Amay sa langit, si Jehova, padayon nga nagaatipan sa mga kinahanglanon sang mga tawo, sa dalagku man ukon sa gagmay nga mga lenguahe. (Sal. 49:1-3) Mabatyagan ko ang iya gugma kon makita ko ang kalipay sa hitsura sang mga tawo sang una nila mabasa ang mga literatura sa ila lenguahe kag makakanta sing pagdayaw kay Jehova sa lenguahe sang ila tagipusuon. (Binu. 2:8, 11) Mabatian ko gihapon sa akon hunahuna ang mga ginhambal ni Saulo Teasi, isa ka tigulang nga utod nga taga-Tuvalu. Sa tapos niya makanta ang ambahanon sang Ginharian sa una nga higayon sa iya lenguahe, nagsiling sia: “Sa banta ko dapat mo hambalan ang Nagadumala nga Hubon nga ini nga mga ambahanon mas maayo pamatian sa Tuvaluan sangsa Ingles.”

Sugod sang Septiembre 2005, wala ko ginapaabot nga mag-alagad bilang miembro sang Nagadumala nga Hubon sang mga Saksi ni Jehova. Bisan pa wala na ako nagaalagad subong translator, nagapasalamat ako kay Jehova nga gintugutan niya ako nga makigbahin sa pagsakdag sa bug-os kalibutan nga hilikuton sa translation. Nalipay gid ako nga mahibaluan nga si Jehova nagaatipan sa mga kinahanglanon sang iya katawhan—bisan pa sa naligwin nga mga isla sa tunga sang Dagat Pasipiko! Huo, subong sang ginsiling sang salmista, “Si Jehova nangin Hari! Magkalipay ang duta. Magkasadya ang madamo nga isla.”—Sal. 97:1.