1-3. (a) Ngaa labaw gid ang lenguahe kag pagpakigkomunikar sang Dios sangsa mga tawo? (b) Ano ang binagbinagon naton sa sini nga artikulo?

ANG Dios nga wala sing katapusan nagtuga sang mga anghel kag tawo para mabuhi kag mangin malipayon. (Sal. 36:9; 1 Tim. 1:11) Gintawag ni apostol Juan ang una nga kaupod sang Dios nga “ang Pulong” kag “ang nahauna sa mga tinuga sang Dios.” (Juan 1:1; Bug. 3:14) Ginpabutyag ni Jehova nga Dios ang iya panghunahuna kag balatyagon sa sining panganay nga Anak. (Juan 1:14, 17; Col. 1:15) May ginsambit si apostol Pablo nga ‘mga lenguahe sang mga anghel,’ isa ka komunikasyon sa langit nga labaw gid sa lenguahe sang mga tawo.—1 Cor. 13:1.

² Kilala gid ni Jehova ang binilyon ka maalam nga mga tinuga sa duta kag sa langit. Indi maisip ang dungan nga nagapangamuyo sa iya sa lainlain nga lenguahe. Samtang ginapamatian niya ini, nagasugo man sia kag nagapakigkomunikar sa iya mga anghel. Para mahimo ini, dapat labaw gid ang iya panghunahuna, lenguahe, kag pagpakigkomunikar sangsa mga tawo. (Basaha ang Isaias 55:8, 9.) Maathag nga kon nagapakigkomunikar si Jehova sa mga tawo, ginapasimple niya ini para mahangpan nila.

³ Binagbinagon naton kon ano ang ginhimo sang labing maalam nga Dios para mangin maathag ang iya pagpakigkomunikar sa mga tawo. Binagbinagon man naton kon paano niya ginpasibu  ini suno sa ila kinahanglanon kag mga kahimtangan.

4. (a) Ano nga lenguahe ang gingamit ni Jehova sa pagpakigkomunikar kanday Moises, Samuel, kag David? (b) Ano ang unod sang Biblia?

⁴ Nakigkomunikar si Jehova kay Adan sa hardin sang Eden, sa lenguahe sang tawo. Mahimo sa dumaan ini nga Hebreo. Ginpahibalo man niya sang ulihi ang iya panghunahuna sa nagahambal sang Hebreo nga mga manunulat sang Biblia, pareho nanday Moises, Samuel, kag David, kag ginsulat nila ini suno sa ila pamaagi sa paghambal kag estilo. Magluwas nga ginsulat nila ang ginsiling mismo sang Dios, ginsugid man nila ang iya pagpakig-angot sa iya katawhan, lakip ang ila pagtuo kag gugma subong man ang ila mga kaluyahon kag sala. Ining tanan nga impormasyon makabulig gid sa aton.—Roma 15:4.

5. Nagpamilit bala si Jehova nga Hebreo lamang ang gamiton sang iya katawhan? Ipaathag.

⁵ Sang nagbag-o ang mga kahimtangan, indi lamang Hebreo ang gingamit sang Dios sa pagpakigkomunikar sa mga tawo. Sa tapos mahilway ang katawhan sang Dios sa Babilonia, gingamit sang pila sa ila ang Aramaiko nga lenguahe. Mahimo para ipahibalo ang matabo sa palaabuton, gintuytuyan ni Jehova ang mga manalagna nga sanday Daniel kag Jeremias kag ang saserdote nga si Esdras nga isulat sa Aramaiko ang pila ka bahin sang ila mga libro sa Biblia.—Tan-awa ang footnote sang Esdras 4:8; 7:12; Jeremias 10:11; kag Daniel 2:4.

6. Paano natigayon ang Pulong sang Dios sa iban nga lenguahe magluwas sa Hebreo?

⁶ Sang ulihi, nasakop ni Alejandro nga Daku ang halos tanan sa dumaan nga kalibutan, kag nangin internasyonal nga lenguahe ang kinaandan, ukon Koine, nga Griego. Madamo nga Judiyo ang naggamit sini nga lenguahe, amo nga ginbadbad ang Hebreong Kasulatan sa Griego. Gintawag ining badbad nga Septuagint kay ginapatihan nga ginhimo ini sang 72 ka manugbadbad. Amo ini ang una kag isa sa pinakaimportante nga badbad sang Biblia. * Bangod madamo ang nagbadbad, nangin lainlain ang estilo sini, may literal kag indi literal. Pero para sa mga nagahambal sing Griego nga mga Judiyo kag sang ulihi sa mga Cristiano, ang Septuagint Pulong sang Dios.

7. Ano nga lenguahe ang mahimo gingamit ni Jesus sa pagtudlo sa iya mga disipulo?

⁷ Sang diri sa duta ang panganay sang Dios, mahimo nga Hebreo ang ginagamit niya nga lenguahe. (Juan 19:20; 20:16; Binu. 26:14) Ang Hebreo sang unang siglo mahimo nasamuan sang Aramaiko, gani mahimo naggamit si Jesus sang pila ka ekspresyon sini. Pero, nahibaluan man niya ang ginagamit nga Hebreo sadto ni Moises kag sang iban nga manalagna sa ila mga sinulatan, nga ginabasa sa mga sinagoga kada semana. (Luc. 4:17-19; 24:44, 45; Binu. 15:21) Dugang pa, ginagamit man sa Israel ang Griego kag Latin. Wala sing may ginsiling ang Kasulatan kon bala naggamit man sini si Jesus.

8, 9. Samtang nagalapnag ang Cristianismo, ngaa Griego ang lenguahe sang kalabanan nga katawhan sang Dios, kag ano ang ginapakita sini parte kay Jehova?

⁸ Nahibaluan sang mga sumulunod sadto ni Jesus ang Hebreo, pero pagkatapos sia mapatay, iban nga lenguahe ang gingamit sang iya mga disipulo. (Basaha ang Binuhatan 6:1.) Samtang nagalapnag ang Cristianismo, Griego ang ginagamit sang madamo nga Cristiano. Ang mga Ebanghelyo  nanday Mateo, Marcos, Lucas, kag Juan, diin narekord ang mga panudlo kag buluhaton ni Jesus, ginpanagtag sing lapnag sa Griego nga lenguahe. Gani ang lenguahe sang madamo nga disipulo Griego, indi Hebreo. * Ang mga sulat ni apostol Pablo kag ang iban pa nga mga libro nga ginpasulat sang Dios ginpanagtag man sa Griego nga lenguahe.

⁹ Talalupangdon nga kon magkutlo ang mga manunulat sang Cristianong Griegong Kasulatan halin sa Hebreong Kasulatan, masami nga halin ini sa Septuagint. Ini nga mga kinutlo, nga kon kaisa indi pareho sa Hebreo, nangin bahin na sang Kasulatan nga ginpasulat sang Dios. Gani ang hinimuan sang indi himpit nga mga manugbadbad nangin bahin sang Pulong sang Dios, ang Dios nga wala sing ginapasulabi nga kultura ukon lenguahe.—Basaha ang Binuhatan 10:34.

10. Ano ang masiling naton sa pagpahapos ni Jehova sang iya Pulong para mabasa sang mga tawo?

¹⁰ Ginapakita sang aton malip-ot nga pagbinagbinag nga nagapakigkomunikar si Jehova sa mga tawo suno sa ila kinahanglanon kag mga kahimtangan. Wala sia nagapamilit nga tun-an naton ang isa ka lenguahe para makilala naton sia ukon mahibaluan ang iya mga katuyuan. (Basaha ang Zacarias 8:23; Bugna 7:9, 10.) Gintuytuyan ni Jehova ang mga manunulat sang Biblia, pero gintugutan niya ang nanuhaytuhay nga estilo sa pagsulat sini.

11. Ngaa wala nabalabagan ang pagpakigkomunikar sang Dios sa mga tawo bisan lainlain ang ila lenguahe?

¹¹ Nabalabagan bala ang pagpakigkomunikar sang Dios sa mga tawo kay lainlain ang mga lenguahe kag may pila ka kinatuhayan ang mga badbad? Wala. Halimbawa, mahimo nga nahibaluan naton ang pila lang ka tinaga sa orihinal nga lenguahe nga gingamit ni Jesus. (Mat. 27:46; Mar. 5:41; 7:34; 14:36) Pero ginpat-od ni Jehova nga ang mensahe ni Jesus masulat sa Griego kag, sang ulihi, sa iban pa nga lenguahe. Sang ulihi, ang mga manuskrito sang Biblia sulitsulit nga ginkopya sang mga Judiyo kag mga Cristiano, amo nga natipigan ang balaan nga mga sinulatan. Ginbadbad pa gid ini sa madamo nga lenguahe. Si John Chrysostom sang ikap-at/ikalima nga siglo C.E. nagsiling nga sang iya tion, ang mga panudlo ni Jesus ginbadbad na sa mga lenguahe sang mga Sirianhon, Egiptohanon, Indian, Persianhon, Etiopianhon, kag sang iban pa gid nga katawhan.

12. Paano ginpamatukan ang pagpanagtag sang Biblia?

¹² Wala mabalabagan ang pagbadbad sang Biblia sa madamo nga lenguahe sang mga pagpanikasog pareho ni Diocletian nga Romanong Emperador, nga nagmando sang 303 C.E. nga sunugon ang tanan nga Kasulatan.  Tuman kadamo ang paghingabot sa Pulong sang Dios kag sa mga nagbadbad kag nagpanagtag sini. Sang ika-16 nga siglo, ginsugdan ni William Tyndale ang pagbadbad sang Biblia halin sa Hebreo kag Griego pakadto sa Ingles. Nagsiling sia sa edukado nga tawo: “Kon tugutan sang Dios nga mabuhi ako sing madamo nga tinuig, panikasugan ko nga mas madamo ang mahibaluan sa Kasulatan sang isa ka bata nga nagaarado sangsa nahibaluan mo.” Kinahanglan pa malagyo ni Tyndale sa England pakadto sa Europa para makabadbad kag makaimprinta sini. Bisan pa nga ginsunog sang mga klero ang tanan nga Biblia nga ila makita, naglapnag pa gid ini. Sang ulihi, gintraidoran si Tyndale. Ginbitay sia kag ginsunog sa usok, pero nagpadayon ang iya badbad sang Biblia. Gingamit ini sing maayo sa paghanda sang lapnag nga bersion sang Biblia nga King James.—Basaha ang 2 Timoteo 2:9.

13. Ano ang ginapakita sang pagtuon sa dumaan nga mga manuskrito?

¹³ Matuod, may pila gid man ka gagmay nga sala kag kinatuhayan sa dumaan nga mga kopya sang Biblia. Pero, linibo ka manuskrito, mga bahin sini, kag dumaan nga mga badbad ang ginpaanggid kag gintun-an sing maayo sang mga iskolar sa Biblia. Ini nga pagtuon nagpamatuod nga masaligan ang mga kaundan sang halos tanan nga teksto sang Biblia. Ang pila ka bersikulo nga may diutay nga diperensia wala magpabag-o sang kabilugan nga mensahe. Ang pagtuon sa dumaan nga mga manuskrito nagpakumbinsi sa sinsero nga mga estudyante sa Biblia nga natigayon nila ang orihinal nga ginpasulat ni Jehova sa Biblia.—Isa. 40:8. *

14. Daw ano kalapnag ang mensahe sang Biblia?

¹⁴ Bisan pa sang mapintas nga pagpamatok sang mga kaaway, ginpat-od ni Jehova nga ang iya Pulong amo ang pinakamadamo nga nabadbad nga libro sa kasaysayan sang tawo. Bisan sa mga tinion nga madamo ang wala sing pagtuo sa Dios, ang Biblia amo gihapon ang pinakamabakal, kag matigayon subong ang kompleto ukon ang bahin sini sa sobra 2,800 ka lenguahe. Wala sing iban nga libro ang pareho kalapnag sa Biblia. Ang pila ka badbad sang Biblia indi maathag ukon masaligan pareho sang iban. Pero mahibaluan gihapon ang panguna nga mensahe sang Biblia parte sa paglaum kag kaluwasan sa halos tanan nga badbad.

15. (a) Paano nalandas ang problema subong parte sa lenguahe? (b) Ngaa praktikal nga Ingles ang gamiton sa paghanda sang espirituwal nga pagkaon?

¹⁵ Sang 1919, sang ang diutay nga grupo sang mapisan nga mga estudyante sa Biblia gintangdo bilang “matutom kag mainandamon nga ulipon,” Ingles ang kalabanan nga ginagamit nila sa pagpakigkomunikar  sa “panimalay.” (Mat. 24:45) Ina nga “ulipon” nanikasog gid nga magpatubas sang espirituwal nga pagkaon sa mas madamo nga lenguahe; ang kadamuon sini naglab-ot na sa sobra 700. Pareho sang Koine nga Griego sang unang siglo, nangin praktikal nga Ingles ang basihan sa pagbadbad kay lapnag ini nga ginagamit sa komersio kag edukasyon.

16, 17. (a) Ano ang kinahanglanon sang katawhan sang Dios? (b) Paano ini natigayon? (c) Ano ang ginalauman sang 1950 nga himuon sang New World Translation?

¹⁶ Ang basihan sang espirituwal nga pagkaon amo ang Biblia. Sang tungatunga sang ika-20 nga siglo, ang King James Version sang 1611 amo ang pinakalapnag nga ginagamit nga Biblia sa Ingles. Pero nagdaan na ang Ingles nga gingamit sa sini. Kag pila lang ka beses ginbutang sa sini ang ngalan sang Dios, pero sa dumaan nga mga manuskrito sang Biblia linibo ka beses ini nga makita. Ini nga bersion may pila ka sala sa pagbadbad kag may gindugang nga mga bersikulo nga wala sa pinakadumaan nga mga manuskrito. Ang pila ka badbad sang Biblia sa Ingles may mga sala man.

¹⁷ Kinahanglan sadto ang Biblia nga sibu nga makapaalinton sang kahulugan sang orihinal nga mga sinulatan sa moderno nga lenguahe. Gani nahuman ang New World Bible Translation Committee, kag sa sulod sang napulo ka tuig sugod sang 1950 asta 1960, ginpagua ang ila badbad sa anom ka volume. Sang ginpagua ang una nga volume sang Agosto 2, 1950, si Utod N. H. Knorr nagsiling sa iya mga tagpalamati sa isa ka kombension: “Kinahanglanon na gid ang badbad sa moderno nga lenguahe, suno sa ginpahayag nga kamatuoran, kag magahatag sa aton sing dugang nga rason sa pagtuon sang kamatuoran paagi sa sibu nga pagbadbad sang ideya sang orihinal nga mga sinulatan; isa ka badbad nga mahapos mahangpan sang moderno nga mga bumalasa pareho sa orihinal nga mga sinulatan sang mga disipulo sang Cristo nga mahapos mahangpan sang mapainubuson, ordinaryo, kag kubos nga mga bumalasa sadto.” Nagalaum sia nga ini nga badbad makabulig sa minilyon ka tawo sa espirituwal.

18. Ano nga mga desisyon ang nagpadasig sa pagbadbad sang Biblia?

¹⁸ Nangin matuod ini sang 1963, sang ginpagua ang New World Translation of the Christian Greek Scriptures sa anom pa ka lenguahe—Dutch, Espanyol, German, Italian, Portuges, kag Pranses. Sang 1989, ginsugdan sang Nagadumala nga Hubon sang mga Saksi ni Jehova ang isa ka departamento sa ulong talatapan para mapadasig ang pagbadbad sang Biblia. Sang 2005, nangin prioridad ang pagbadbad sang Biblia sa mga lenguahe nga ginabalhag ini nga magasin. Gani, matigayon subong ang kompleto nga New World Translation ukon ang bahin sini sa sobra 130 ka lenguahe.

19. Ano ang importante nga hitabo sang 2013, kag ano ang binagbinagon sa masunod nga artikulo?

¹⁹ Pagligad sang tinion, dapat bag-uhon ang edisyon sang New World Translation para mangin moderno ang Ingles nga lenguahe nga gingamit sa sini. Sang Oktubre 5 kag 6, 2013, may 1,413,676 sa 31 ka pungsod nga nagtambong ukon nakakita sang ika-129 nga annual meeting sang Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Nalipay ang tanan sang mabatian ang pahibalo sang isa ka miembro sang Nagadumala nga Hubon nga ginpagua ang ginrebisar nga New World Translation. Madamo ang naghibi sang ginpanagtag sang mga attendant ining ginrebisar nga Biblia. Samtang ginasundan sang mga tumalambong ang pagbasa sa sini, nakita nila nga mas mahapos ini hangpon. Binagbinagon sa masunod nga artikulo ang parte sa sini nga rebisyon, subong man ang pagbadbad sini sa iban nga lenguahe.