“Ang Kasuguan Nangin Manunudlo Naton”

INDI luyag sang kalabanan nga mga kabataan karon nga disiplinahon ukon hatagan sila sing mga pagsulundan kay para sa ila makaulugot ini. Apang, importante gid ini para sa mga ginikanan ukon sa may responsibilidad sa paghatag sing giya sa ila. Mahimo nga kon mangin hamtong na sila pasalamatan gid nila ang mga bulig kag laygay nga ila nabaton. Ginlaragway ni apostol Pablo kon paano ginadisiplina ni Jehova nga Dios ang iya katawhan paagi sa pagpaanggid sini sa isa ka tawo nga nagaamlig sa mga kabataan.

Sang unang siglo, ang iban nga mga Cristiano sa Galacia, nga probinsia sang Roma, nag-insister  nga ang ginapakamaayo lamang sang Dios amo ang mga tawo nga nagatuman sa Kasuguan nga ginhatag niya sa mga Israelinhon paagi kay Moises. Apang, nahibaluan ni apostol Pablo nga sayop ini bangod ginhatag man sang Dios ang iya balaan nga espiritu sa mga wala nagatuman sa Judiyo nga kasuguan. (Binuhatan 15:12) Gani, paagi sa isa ka ilustrasyon gintadlong ni Pablo ang ila sayop nga pagtamod. Sa iya sulat sa mga Cristiano sa Galacia, sia nagsiling: “Ang kasuguan nangin manunudlo naton nga nagadul-ong sa aton kay Cristo.” (Galacia 3:24) Suno sa isa ka iskolar, ang isa ka manunudlo nakilal-an nga “may yara importante nga papel sang una.” Ang pagkilala sa iya, makabulig sa aton nga mahangpan kon ano ang buot silingon ni apostol Pablo.

Ang Responsibilidad sang Manunudlo

Ang mga manggaranon nga Griego, Romano, kag bisan pa gani ang mga Judiyo nga panimalay may mga manunudlo nga nagatatap sa bata halin sa pagkalapsag tubtob nga magtin-edyer ini. Sa masami ang manunudlo isa ka salaligan kag may edad na. Ginabantayan niya kag ginaamligan ang bata, kag ginapatuman man niya ang luyag sang amay para sa bata. Bug-os adlaw niya nga ginaupdan ang bata bisan diin magkadto. Ginasiguro man niya nga matinlo ang bata. Sia man ang nagadul-ong sa eskwelahan, nagabitbit sang libro kag iban nga mga gamit, kag nagagiya sa pagtuon sang bata.

Ang manunudlo amo ang nagapatuman sang luyag sang amay para sa bata, apang indi sia isa ka manunudlo sa eskwelahan. Responsibilidad man niya nga disiplinahon ang bata. Nagalakip ini sang pagtudlo sa iya sing maayong pamatasan, pagsabdong, kag bisan pa gani ang pagsilot sa bata kon nagapasaway ini. Siempre pa, ang ginikanan gihapon amo ang may panguna nga responsibilidad sa pagtudlo sa bata. Samtang nagadaku ang bata, ginatudluan sia sang manunudlo kon ano ang husto nga paagi sa paglakat, pagpungko, pagkaon kag pagsuksok sing kunop. Kag ginatudluan man sia nga magtindog kon  may tigulang nga magsulod, higugmaon ang iya ginikanan, kag iban pa.

Nagapati gid ang Griegong pilosopo nga si Plato (428-348 B.C.E.) nga dapat dulaon sang bata ang iya pagkabatabata. Sia nagsulat: “Subong nga ang karnero ukon nagahalab nga sapat indi mabuhi nga wala sing manugbantay, ang mga bata indi man mabuhi kon wala sing manunudlo, amo man ang ulipon nga wala sing agalon.” Daw pagpasobra ini, apang amo ini ang pagtamod ni Plato.

Bangod pirme ginabantayan sang mga manunudlo ang kabataan, ginakabig sila sang mga kabataan nga mapintas, tuman ka estrikto, makatalaka, kag palasaway nga mga manugbantay. Walay sapayan sini nga reputasyon, ginaamligan niya ang bata nga indi mahalitan sa moral kag pisikal. Ang Griego nga istoryador sang ikaduhang siglo C.E. nga si Appian, nagsiling nga sang gindul-ong sang isa ka manunudlo ang bata sa eskwelahan, may nagbangga sa ila kag luyag nga patyon ang bata. Ginhakos niya ang bata, kag bangod indi niya ini pagbuy-an, ginpatay sila nga duha.

Lapnag gid ang imoralidad sang Hellenistiko nga panahon. Kinahanglan nga amligan ang mga kabataan, ilabi na gid ang mga lalaki, gikan sa seksuwal nga pag-abuso. Amo nga ginaupdan gid sang manunudlo ang bata kon mag-eskwela, kay madamo sang mga manunudlo sa eskwelahan ang indi masaligan. Ang Griegong orador sang ikap-at nga siglo C.E. nga si Libanius nagsiling pa gani nga kinahanglan nila ‘bantayan ang mga pamatan-on, tabugon ang di-maayo nga nagapangaluyag kag indi sila pagtugutan nga makigsuod sa iban nga mga estudyante, kag makig-upod sa mga lalaki.’ Madamo sa mga manunudlo ang ginarespeto gid sang naghamtong na nga mga kabataan nga ginabantayan nila sang una. Makita sa lapida sang mga hinigugma nila nga mga manunudlo ang ila mga pagpasalamat.

Ang Kasuguan Subong Isa ka Manunudlo

Ngaa ginpaanggid ni apostol Pablo ang Kasuguan nga ginhatag kay Moises sa isa ka manunudlo? Ngaa nagakaigo gid gamiton ini nga ilustrasyon?

Una, kaangay sang manunudlo ang Kasuguan isa ka proteksion. Si Pablo nagpaathag nga ang mga Judiyo ‘ginabantayan sa idalom sang kasuguan.’ Daw subong nga ginaamligan sila sang isa ka manunudlo. (Galacia 3:23) Daku ang impluwensia sang Kasuguan sa ila pagkabuhi. Ginakontrol sini ang ila imoral nga mga handum kag unudnon nga mga huyog. Ginatadlong man ang ila pamatasan, ginasabdong ang ila mga sala, kag ginapatalupangod sa mga Israelinhon nga di-himpit sila.

Nangin proteksion man ang Kasuguan batok sa malain nga mga impluwensia, subong sang nagnubo nga talaksan sa moral kag mga relihioso nga buhat sang mga pungsod sa palibot sang Israel. Halimbawa, agod kahamut-an sang Dios ang bug-os nga pungsod, gindumilian sila nga magminyo sa mga pagano. (Deuteronomio 7:3, 4) Ini nga kasuguan nagbulig sa katawhan sang Dios nga mahuptan ang matinlo nga pagsimba kag mangin handa sila sa pagkilala sa Mesias. Pagpakamaayo gid ini bangod sa gugma sang Dios. Si Moises nagpahanumdom sa mga Israelinhon: “Ang GINOO nga inyo Dios nagasabdong kag nagasilot sa inyo kaangay sang pagdisiplina sang isa ka amay sa iya kabataan.”—Deuteronomio 8:5, Maayong Balita.

Apang, ang importante nga punto sa ilustrasyon nga ginhatag ni apostol Pablo amo nga temporaryo lamang ang manunudlo. Kon hamtong na ang bata, wala na sia sing manunudlo. Ang Griegong istoryador nga si Xenophon (431-352 B.C.E.) nagsulat: “Kon soltero na ang bata, wala na sia sing manunudlo kag mahimo na niya ang iya luyag.”

Sing kaanggid, ang Kasuguan nga ginhatag kay Moises temporaryo man kag ang katuyuan amo “agod mapadayag ang mga paglapas, tubtob mag-abot ang binhi [si Jesucristo].” Ginpaathag ni apostol Pablo nga para sa mga Judiyo ang Kasuguan nangin ‘manunudlo nga nagadul-ong kay Cristo.’ Agod mapahamut-an sang mga Judiyo sang panahon ni Pablo ang Dios, dapat nila kilalahon ang papel ni Jesus sa katuyuan sang Dios. Kon himuon nila ini, ang katuyuan sang manunudlo natuman.—Galacia 3:19, 24, 25.

 Himpit ang Kasuguan nga ginhatag sang Dios sa mga Israelinhon. Natuman ang katuyuan sini nga mangin proteksion para sa iya katawhan kag mahibaluan ang mataas nga talaksan sang Dios. (Roma 7:7-14) Epektibo gid nga manunudlo ang Kasuguan. Apang, para sa iban nangin pabug-at lamang ini. Gani, si Pablo nagsulat nga sa pag-abot sang gintalana nga tion sang Dios, “paagi sa pagbakal ginhilway kita ni Cristo gikan sa pagpakamalaut sang Kasuguan.” Nangin “pagpakamalaut” lamang ang Kasuguan bangod obligado ang di-himpit nga mga Judiyo nga tumanon ang tanan nga kasuguan bisan pa indi nila ini masarangan. Dapat nila sundon sing maid-id ang mga ritwal. Apang, kon batunon na sang mga Judiyo ang halad gawad ni Jesus, nga labaw pa sa bisan ano nga pagtinlo sang Kasuguan, indi na nila kinahanglan nga tumanon ang pagdumili sang manunudlo.—Galacia 3:13; 4:9, 10.

Gani, ginpaanggid ni Pablo ang Kasuguan nga ginhatag kay Moises sa isa ka manunudlo, ginpadaku niya nga temporaryo lamang ini kag katuyuan sini nga giyahan lamang ang mga Judiyo. Mapahamut-an naton si Jehova indi paagi sa pagtuman sang Kasuguan kundi sa pagkilala kag pagtuo kay Jesus.—Galacia 2:16; 3:11.

[Kahon/Piktyur sa pahina 21]

“MGA MANUG-ATIPAN” KAG “MGA TULUGYANAN”

Magluwas nga nagsulat si apostol Pablo tuhoy sa manunudlo, naggamit man sia sing ilustrasyon tuhoy sa “mga manug-atipan” kag “mga tulugyanan.” Sa Galacia 4:1, 2 aton mabasa: “Samtang gamay pa nga bata ang manunubli wala gid sia sing kinatuhayan sa isa ka ulipon, bisan pa ginuo sia sang tanan nga butang, yara sia sa idalom sang manug-atipan kag mga tulugyanan tubtob sa adlaw nga ginpat-od na nga daan sang iya amay.” Ang obra sang “mga manug-atipan” kag “mga tulugyanan” lain gid sangsa manunudlo, apang pareho lang ang luyag ipahangop ni Pablo.

Suno sa kasuguan sang Roma, ang “manug-atipan” amo ang legal nga nagabantay kag nagabulig sa pagdumala sang kuwarta sang nailo nga bata tubtob mangin hamtong na sia. Amo kon ngaa si Pablo nagsiling nga bisan ang bata amo ang “ginuo” sang iya pinanubli, apang samtang bata pa sia, kaangay lang sia sang isa ka ulipon nga wala sing kinamatarong sa sini.

Sa pihak nga bahin ang ‘tulugyanan,’ amo naman ang nagadumala sa kuwarta sang pamilya. Ang Judiyo nga istoryador nga si Flavius Josephus nagsugid tuhoy sa bata nga si Hyrcanus. Ginhangyo niya ang iya amay nga sulatan ang iya ‘tulugyanan’ nga hatagan sia sing kuwarta agod mabakal niya ang iya mga kinahanglanon.

Gani, samtang minor de-edad pa ang bata kon may yara sia manunudlo, ‘manug-atipan’ ukon ‘tulugyanan,’ indi pa niya mahimo ang iya gusto. Dapat siya magpasakop sa ila tubtob nga tugutan na sia sang iya amay nga himuon kon ano ang iya luyag.

[Piktyur sa pahina 19]

Ang debuho sa isa ka plorera gikan sa dumaan nga Griego nga nagapakita sing isa ka manunudlo nga may sungkod

[Credit Line]

National Archaeological Museum, Athens

[Piktyur sa pahina 19]

Ini nga tasa nga halos 2,500 na ka tuig nagapakita nga samtang ginatudluan ang bata sa musika kag binalaybay ginabantayan sia sang manunudlo (nga may sungkod)

[Credit Line]

Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz/Art Resource, NY