Nahibaluan Mo Bala?

Ano ang lenguahe ni Jesus?

Wala gid nagahiliugyon ang mga iskolar tuhoy sa kon ano ang lenguahe ni Jesus. Apang, sang nagkabuhi si Jesus sa duta, mahimo nga naggamit sia sing Hebreo kag dialekto nga Aramaiko. Sang nagkadto si Jesus sa Nazaret sa Galilea kag nagsulod sa sinagoga, ginbasa niya ang mga tagna ni Isaias nga nasulat sa Hebreo nga lenguahe. Wala man ginsiling sa Biblia nga ginbadbad ini ni Jesus sa Aramaiko.​—Lucas 4:16-21.

Tuhoy sa lenguahe nga ginagamit sa Palestina sang yari pa si Jesus sa duta, si Propesor G. Ernest Wright nagsiling: “Ang ginagamit nga pinulungan sang kalabanan amo ang Griego kag Aramaiko . . . Ang Romano nga mga hangaway mahimo mabatian nga nagaistoryahanay sa lenguahe nga Latin, samtang ang kalabanan nga mga Judiyo naman nagagamit sing Hebreo.” Gani, indi katingalahan nga tatlo ka lenguahe ang ginpasulat ni Pilato sa usok sang pag-antos ni Jesus. Amo ini ang Hebreo, Latin, kag Griego.​—Juan 19:20.

Ang libro nga Discoveries From the Time of Jesus, ni Alan Millard, nagsiling: “Griego nga lenguahe ang ginagamit sang Romano nga gobernador kon yara sia sa palangakuan. Gani, mahimo nga sang ginbista ni Pilato si Jesus, nagsabat si Jesus sa Griego nga lenguahe.” Bisan pa wala ini ginasakdag sang Biblia, talalupangdon nga wala man ini nagsiling nga may yara sing manugbadbad sa ila pag-istoryahanay.​—Juan 18:28-40.

Suno kay Propesor Wright, “indi naton mapat-od kon bala Griego gid man ukon Latin ang lenguahe ni [Jesus], apang sa iya mga pagpanudlo pirme niya ginagamit ang Aramaiko ukon ang Hebreo nga naimpluwensiahan sang Aramaiko nga amo ang ginagamit sang kalabanan.”​—Biblical Archaeology, 1962, pahina 243.

Daw ano kadaku ang mga bato sa templo sang Jerusalem?

Sang nag-istorya ang mga disipulo kay Jesus tuhoy sa templo sa Jerusalem, sila nagsiling: “Manunudlo, tan-awa! ini nga mga bato kag ini nga mga tinukod!” (Marcos 13:1) Daw ano kadaku yadto nga mga bato?

Sang yari si Jesus sa duta, ginpadoble ni Hari Herodes ang kalaparon sang pundasyon sang templo kon ipaanggid sa templo sang panahon ni Solomon. Amo ini ang pinakamalapad nga pundasyon sang una sa dumaan nga kalibutan. Nagasangkad ini sang 480 metros por 280 metros. Ang pila ka bato nga gingamit sa pagtukod ginapatihan nga 11 ka metros ang kalabaon, 5 ka metros ang kasangkaron, kag 3 ka metros ang kadamulon. May pila man ka mga bato nga sobra sa 50 ka tonelada ang kabug-aton. Ang isa gani nagabug-at sing halos 400 ka tonelada kag amo ini “ang pinakadaku sadto sa dumaan nga kalibutan,” siling sang isa ka iskolar.

Subong sabat, nagsiling si Jesus sa iya mga disipulo: “Nakita mo bala ining dalagku nga mga tinukod? Wala gid sing isa ka bato nga mabilin diri sa ibabaw sang isa ka bato nga indi marumpag.” (Marcos 13:2) Madamo sining mga bato ang makita karon sa mga lugar diin ini nagtupa sa tapos ini ginpangluk-ad kag ginpaligid sang mga Romanong hangaway sang 70 C.E.

[Piktyur sa pahina 26]

Mga bato sa templo nga ginpaligid pagua sa templo sa Jerusalem