Daw Ano ka Masaligan ang mga Ebanghelyo?

“Ang mga ebanghelyo dapat na karon tamdon nga himuhimo lang sang mga Cristiano sang una.”​—Burton L. Mack, retirado nga propesor sang mga pagtuon tuhoy sa Bag-o nga Testamento.

INDI lamang ini nga propesor ang may opinyon nga subong sini. Madamo nga iskolar sa Biblia ang nagaduhaduha sa pagkamasaligan sang mga Ebanghelyo nanday Mateo, Marcos, Lucas, kag Juan​—ang mga tulun-an sa Biblia nga nagasaysay sang kabuhi kag ministeryo ni Jesus. Ngaa ginatamod sang iban nga himuhimo lang ang mga Ebanghelyo? Duhaduhaan mo man bala ang pagkamasaligan sang mga Ebanghelyo bangod sa ila opinyon? Usisaon naton ang pila ka ebidensia.

Ginduhaduhaan ang Pagkamasaligan sang mga Ebanghelyo

Antes sang ika-17 nga siglo, ang pagkamasaligan sang mga Ebanghelyo wala pa tanto ginaduhaduhaan. Apang, suno sa madamo nga iskolar nga nagtuon sini, ilabi na gid sang mga ika-19 nga siglo, ang mga Ebanghelyo wala kuno naghalin sa Dios, kundi gin-imbento lang sang mga tawo. Subong man, wala sila nagapati nga ang mga manunulat sang Ebanghelyo may masaligan nga impormasyon tuhoy kay Jesus, kag nagainsister sila nga indi makasulat sing husto nga impormasyon ini nga mga tawo. Dugang pa, pareho kuno ang pagkasulat kag mga detalye sang una nga tatlo ka Ebanghelyo, nga kon kaisa ginatawag nga synoptic, buot silingon “pareho sing pagtamod.” Amo nga nagsiling sila nga nagkinopyahanay ang mga manunulat sang mga Ebanghelyo. Nakumbinsi man ang mga kritiko nga indi kuno matuod ang mga milagro kag pagkabanhaw ni Jesus nga ginlaragway sa mga Ebanghelyo. Kag ang pila nagsiling pa gani nga si Jesus wala nagkabuhi subong tawo!

Ini man nga mga tawo ang nagsiling nga ang Ebanghelyo ni Marcos una nga ginsulat, kay daw indi man kuno ini makahatag sing dugang nga impormasyon sa Mateo kag Lucas. Ginhaumhaum man sang mga kritiko nga gingamit ni Mateo kag ni Lucas ang tulun-an sang Marcos agod mahuman ang ila Ebanghelyo, kag dayon nagkuha sila sing dugang nga impormasyon sa isa ka dokumento nga ginatawag sang mga iskolar nga Q (halin sa Aleman nga tinaga nga Quelle, ukon “ginhalinan”). Suno sa iskolar sa Biblia nga si A.F.J. Klijn, ining bantog nga teoriya “nagapakanubo sa mga manunulat sang Ebanghelyo, bangod ginapahangop sini nga indi sila manunulat kundi mga manugtipon lamang sang mga istorya.” Ini nga mga ideya nagapahangop nga ang mga manunulat sang Ebanghelyo nagkopya lamang sa iban kag gin-angkon nga ila ang sinulatan. Ginapahangop man sini nga naghimuhimo lang sila sang istorya. Ini nga teoriya nagabalewala sa pagpati nga ginpasulat sang Dios ang Biblia.​—2 Timoteo 3:16.

Nangopya Lang Bala ang mga Manunulat sang Ebanghelyo?

Matuod bala nga nagkinopyahanay ang mga manunulat bangod magkaanggid ang mga istorya sa ila Ebanghelyo? Indi. Ngaa? Bangod nagsaad si Jesus sa iya mga disipulo nga ang balaan nga espiritu sang Dios ‘magapahanumdom sa ila sang tanan nga butang nga ginsiling niya sa ila.’ (Juan 14:26) Gani, indi na kita matingala kon ngaa nadumduman kag nasulat sang mga manunulat sang Ebanghelyo ang pila ka magkaanggid nga hitabo. Matuod, mahimo nga ginbasa kag ginpatuhuyan sang pila ka manunulat sang Biblia ang mga sinulatan sang iban nga manunulat, apang ginapahangop sini nga nagpanalawsaw sila sing maayo, indi nga nangopya sila. (2 Pedro 3:15) Dugang pa, ang The Anchor Bible Dictionary nagsiling: “Bangod ang mga impormasyon  sadto ginapasapasa lamang paagi sa hambal, natural lang nga ang talalupangdon nga mga pinamulong ni Jesus ginsulat nga makaanggid.”

Si Lucas nagsiling nga nakigsugilanon sia sa madamo nga saksi kag ‘nausisa niya sing sibu ang tanan nga butang halin sa ginsuguran.’ (Lucas 1:1-4) Ginasiling bala diri nga nangopya ukon naghimuhimo lang sang istorya si Lucas? Wala gid! Sa tapos sang maid-id nga pagtuon sang sinulatan ni Lucas, ang arkeologo nga si William Ramsay nagsiling: “Si Lucas isa ka de-kalidad nga istoryador: magluwas nga masaligan ang iya sinulatan, kahibalo sia kon paano isulat ang mga impormasyon sa husto nga paagi . . . Ini nga manunulat dapat gid malakip sa pinakamasaligan nga mga istoryador.”

Ang mga ginsiling sang mga Amay sang Simbahan sang una, lakip ang ginsiling sang teologo sang ikatlo nga siglo nga si Origen, nagapamatuod man nga ang apostol nga si Mateo amo ang una nga nagsulat sang Ebanghelyo. Si Origen nagsulat: “Ang una ginsulat ni Mateo, nga isa anay ka manugsukot sing buhis, apang sang ulihi nangin apostol ni Jesucristo. Ginsulat niya ini sa lenguahe nga Hebreo para sa kumbertido nga mga Judiyo.” Si Mateo isa ka apostol kag nakasaksi mismo sa mga hitabo tuhoy kay Jesucristo, amo nga indi na kinahanglan nga kopyahon niya ang sinulatan ni Marcos, kay wala gani ini makasaksi sa mga hitabo. Nian, ano ang mga pamatuod nga ginkopya kuno ni Mateo kag ni Lucas ang sinulatan ni Marcos kag ang dokumento nga ginatawag Q?

Una Bala nga Ginsulat ang Ebanghelyo ni Marcos?

Ang teoriya nga ang Ebanghelyo ni Marcos amo ang una nga ginsulat kag ginkuhaan sang  impormasyon sang Mateo kag Lucas “indi makapakumbinsi nga argumento,” siling sang The Anchor Bible Dictionary. Apang, madamo nga iskolar sa Biblia ang nagapati nga una nga ginsulat ni Marcos ang iya Ebanghelyo sangsa kay Mateo kag Lucas, bangod daw indi man kuno ini makahatag sing dugang nga impormasyon sa iban nga mga Ebanghelyo. Halimbawa, ang iskolar sa Biblia sang ika-19 nga siglo nga si Johannes Kuhn nag-insister gid nga una nga ginsulat ang Ebanghelyo ni Marcos. Kay kon indi, siling ni Kuhn, “mahimo tamdon nga nagkuha lang si Marcos sing gamay nga mga detalye sa tulun-an ni Mateo kag ni Lucas kag naghimo sang iya kaugalingon nga Ebanghelyo.”

Bangod ang Ebanghelyo ni Marcos amo ang pinakamalip-ot, dapat lang nga paabuton naton nga nagaunod ini sing diutay apang pinasahi nga mga detalye. Apang, wala ini gihapon nagapamatuod nga una nga ginsulat ang Marcos. Subong man, indi gid matuod nga indi makahatag ang Marcos sing dugang nga impormasyon sa Mateo kag Lucas. Ang tulun-an sang Marcos may mapagsik nga pagsaysay sang ministeryo ni Jesus, kag makita diri ang kapin sa 180 ka matahom nga mga detalye nga indi makita sa Mateo kag Lucas, amo nga may pinasahi gid ini nga pagsaysay sang kabuhi ni Jesus.​—Tan-awa ang kahon sa  pahina 13.

Kamusta Naman ang Dokumento nga Q?

Kamusta naman ang dokumento nga Q, nga ginkuhaan kuno sang impormasyon sang Mateo kag Lucas suno sa pila ka iskolar? Ang propesor sa relihion nga si James M. Robinson, nagsiling: “Ang dokumento nga Q amo ang pinakaimportante nga Cristianong sinulatan nga aton natigayon.” Ini nga pinamulong indi mapatihan kay ang dokumento nga Q wala nagaluntad subong, kag sa pagkamatuod, wala sing bisan sin-o ang makahatag sing ebidensia nga nagluntad ini! Mas makatilingala pa gid kay nagsiling ang mga iskolar nga madamo nga kopya sini ang napanagtag sadto. Dugang pa, ang dokumento nga Q wala ginsambit sang mga Amay sang Simbahan.

Hunahunaa ini. Ang dokumento nga Q nagluntad kuno kag amo ang nagapamatuod sa teoriya nga una nga ginsulat ang Ebanghelyo ni Marcos. Apang, indi bala isa ini ka teoriya nga ginbase lamang sa isa pa ka teoriya? Kon makabati kita sing mga teoriya nga pareho sini, maalamon nga hunahunaon naton ini nga hulubaton: “Ang buangboang nagapati sang bisan ano, pero ang maalam nga tawo nagaandam sang iya kaugalingon nga tikang.”​—Hulobaton 14:15, Maayong Balita nga Biblia.

Ang mga Ebanghelyo​—Matuod kag Masaligan

Bangod sa ila espikulasyon kag wala sing basihan nga mga teoriya, gingamo lang sang mga kritiko ang hunahuna sang madamo nga tawo tuhoy sa masaligan nga hitabo sa kabuhi kag ministeryo ni Jesus nga ginsulat sa mga Ebanghelyo. Maathag nga ginapakita sang mga Ebanghelyo nga para sa mga Cristiano sang una, ang mga hitabo tuhoy sa kabuhi, ministeryo, kamatayon, kag pagkabanhaw ni Jesus wala lamang ginhimuhimo. Ginpamatud-an ini sang ginatos ka nakasaksi sang amo nga mga hitabo. Ining mga Cristiano sang una, nga handa mag-atubang sa paghingabot kag kamatayon sa pagsunod kay Jesus, nakahangop sing maayo nga wala sing pulos ang ila pagka-Cristiano kon ginhimuhimo lang nga istorya ang ministeryo kag pagkabanhaw ni Jesus.​—1 Corinto 15:3-8, 17, 19; 2 Timoteo 2:2.

May kaangtanan sa mga teoriya nga una nga ginsulat ang Ebanghelyo ni Marcos, kag tuhoy sa wala masapwan nga dokumento nga Q, ang propesor sa teolohiya nga si George W. Buchanan, nagsiling: “Ang pag-usisa sa mga teoriya tuhoy sa ginhalinan sang mga Ebanghelyo nagapagamo lang sa hunahuna sang mga nagatuon sang Biblia.” Kaangay man sini ang laygay ni apostol Pablo kay Timoteo nga “indi magtalupangod sa butig nga mga sugilanon kag sa mga listahan sang mga kaliwatan, nga wala sing madangatan, kundi nagapautwas sang mga pamangkot para sa pagpanalawsaw sa baylo sang pagpanagtag sing bisan anong butang gikan sa Dios may kaangtanan sa pagtuo.”​—1 Timoteo 1:4.

Ang mga Ebanghelyo masaligan. Nagaunod ini sing matuod nga mga panugiron sang mga nakasaksi. Nahuman ini paagi sa maid-id nga pagpanalawsaw. Ginasugid sini sa aton ang makapainteres nga mga kamatuoran tuhoy sa kabuhi ni Jesucristo. Gani, kaangay ni Timoteo sang una, maayo gid kon pamatian naton ang ginsiling ni apostol Pablo: “Magpadayon ka sa mga butang nga imo natun-an kag nabuyok ka nga patihan.” May mapag-on kita nga rason sa pagpati nga “ang pagsulat sa bug-os nga Kasulatan gintuytuyan sang Dios”​—lakip sa sini ang apat ka Ebanghelyo.​—2 Timoteo 3:14-17.

[Kahon sa pahina 13]

 Kon Wala Masulat ang Marcos, Wala Naton Kuntani Mahibaluan nga . . .

si Jesus nagtulok nga may kaakig, nga nasubuan gid sa katig-a sang ila tagipusuon (Marcos 3:5)

si Juan kag si Santiago gintawag nga Boanerges (Marcos 3:17)

ang babayi nga ginatagasan sang dugo nag-ubos sang tanan niya nga manggad (Marcos 5:26)

si Herodias naghupot sang dumot kay Juan nga manugbawtismo kag si Herodes hinadlukan may kaangtanan kay Juan kag gin-amligan sia (Marcos 6:19, 20)

gin-agda ni Jesus ang iya mga disipulo nga magpahuwayhuway (Marcos 6:31)

ginhinawan sang mga Fariseo ang ila mga kamot tubtob sa siko (Marcos 7:2-4)

ginhakos ni Jesus ang mga bata (Marcos 10:16)

si Jesus nagbatyag sang gugma sa pamatan-on nga manuggahom (Marcos 10:21)

si Pedro, si Santiago, si Juan, kag si Andres nagpamangkot kay Jesus nga sila lang (Marcos 13:3)

ginbayaan sang isa ka pamatan-on nga lalaki ang iya panapton nga lino (Marcos 14:51, 52)

Dugang pa, may isa ka ilustrasyon kag duha ka milagro si Jesus nga makita lamang sa tulun-an sang Marcos.​—Marcos 4:26-29; 7:32-37; 8:22-26.

Ang Ebanghelyo ni Marcos may madamo pa nga detalye nga indi makita sa iban nga mga Ebanghelyo. Labi pa gid naton ini nga maapresyar kon pamalandungan naton sing bug-os ang importansia sining talalupangdon nga mga detalye.