Daw Ano Kalayo sa Sidlangan ang Nalab-utan sang mga Misyonero?

WALA pa 30 ka tuig nga napatay si Jesus, nagsulat si apostol Pablo nga ang maayong balita nabantala na sa “tanan nga tinuga” sa idalom sang langit. (Colosas 1:23) Wala ini nagapahangop nga ang tanan gid nga tawo nga nagakabuhi sadto nabantalaan na sang maayong balita. Kundi ginapadaku ni Pablo nga maid-id gid ang pagbantala sang Cristiano nga mga misyonero sa mga duog nga nahibaluan na sadto.

Diin gid ayhan sila nakalab-ot? Ginasaysay sang Kasulatan nga bangod may nagabiyahe na nga mga sakayan sadto, nakabantala si Pablo sa malayo nga mga duog sa katundan tubtob sa Italya. Luyag man sining maisog nga misyonero nga magbantala sa Espanya.—Binuhatan 27:1; 28:30, 31; Roma 15:28.

Kamusta naman ang mga duog sa sidlangan? Tubtob diin nakalab-ot ang Cristiano nga mga manugbantala sang una? Indi naton mapat-od kay wala sing ginsambit ang Biblia tuhoy sa sini. Apang, talalupangdon ang nalab-utan sang mga ruta sa negosyo sa tunga sang mga taga-Mediteraneo kag mga taga-Sidlangan sang unang siglo C.E. Ini nga mga ruta nagapakita nga posible ang paglakbay pa-Sidlangan.

Ang mga Hinimuan ni Alejandro

Ang pagpangdaug ni Alejandro nga Daku nagdalasa sang Babilonia kag Persia sa sidlangan tubtob sa Punjab, sa naaminhan sang India. Bangod sini nga mga pagpangdaug, sunado sang mga Griego ang mga baybayon halin sa gibwangan sa Eufrates sa Persian Gulf tubtob sa gibwangan sa Indus.

Bangod sini nakalab-ot sa mga duog nga ginagamhan sang Gresya ang mga rekado kag incienso  paagi sa ruta sa Indian Ocean kag sa Pula nga Dagat. Ang una nga nagnegosyo sini nga mga produkto amo ang mga taga-India kag taga-Arabia. Apang sa tion sang paggahom sang mga Ptolemy, ang mga taga-Egipto nag-entra man sa pagnegosyo paagi sa ruta sa Indian Ocean sang nadiskobrehan nila kon paano panginpuslan ang direksion sang hangin.

Sa Indian Ocean, nagahuyop ang habagat sugod Mayo tubtob Septiembre amo nga ang mga sakayan makalayag halin sa gibwangan sang Dagat nga Pula, ayhan magaagi sa bagatnan nga baybayon sang Arabia ukon direkta sa bagatnan nga India. Sa mga bulan naman sang Nobiembre kag Marso, nagabalos ang aminhan nga hangin amo nga makabalik ini nga mga sakayan. Ining direksion sang hangin ginatos ka tuig na nga ginapanginpuslan sang mga negosyante nga taga-India kag taga-Arabia. Nagapakadto-pakari sila sa India kag Pula nga Dagat nga may karga nga mga cassia, kanela, nardo, kag rekado.

Mga Ruta sa Dagat Pakadto sa Alejandria kag Roma

Sang nasakop sang mga Romano ang mga duog nga gingamhan sang mga nagbulos kay Alejandro, ang Roma nangin sentro sang negosyo. Diri ginabaligya ang mga produkto gikan sa Sidlangan kaangay sang tiposo gikan sa Aprika, incienso kag mira gikan sa Arabia, mga panakot kag mga hiyas gikan sa India, kag pati gani ang seda gikan sa China. Ang mga sakayan nga nagakarga sini nga mga produkto nagadungka sa dalagku nga mga pantalan sang Berenice kag Myos Hormos sa baybayon sang Pula nga Dagat sa Egipto. Halin sa sini nga mga pantalan may mga alagyan pakadto sa Coptos sa Nilo.

Halin sa Coptos, ang mga produkto nagapailawod paagi sa Nilo, ang pinakaimportante nga ruta sa Egipto, pakadto sa Alejandria. Diri ang mga produkto ginakarga sa mga sakayan nga magapadulong sa Italya kag sa iban pa nga mga duog. Ang isa pa ka alagyan pakadto sa Alejandria amo ang kanal nga nagaangot sang Pula nga Dagat—malapit sa Suez karon—kag sang Nilo. Talalupangdon nga ang Egipto kag ang mga pantalan sini malapit lang kag mahapos kadtuan halin sa mga lugar nga ginbantalaan ni Jesus.

Suno sa Griegong geograpo nga si Strabo sang unang siglo, 120 ka sakayan sang Alejandria ang nagalayag sadto halin sa Myos Hormos kada tuig agod magnegosyo sa India. May isa ka libro sang unang siglo tuhoy sa paglayag sa sini nga ruta nga buhi gihapon tubtob karon. Mahimo nga ginsulat ini sang isa ka Egiptohanon nga makahibalo sang Griego para sa iya mga masigkanegosyante. Ano ang matun-an naton sa sini nga libro?

Ini nga libro nga kilala sa Latin nga tig-ulo nga Periplus Maris Erythraei (Paglakbay sa Erythraean  Sea) nagalaragway sang ruta sang mga sakayan nga nagalawig sing linibo ka kilometro sa bagatnan sang Egipto tubtob sa Zanzibar. Kon pasidlangan naman, ginsambit sang libro ang kalayuon, mga dulungkaan, tindahan, mga produkto nga ginabaligya, kag mga panimuot sang mga tawo nga nagapuyo sa bagatnan nga baybayon sang Arabia, pakadto sa katundan nga baybayon sang India tubtob sa Sri Lanka kag nian pabalik sa sidlangan nga baybayon sang India tubtob sa Ganges. Sibu kag maathag gid ang paglaragway sang awtor amo nga makahinakop kita nga nakadtuan niya ini nga mga lugar.

Mga Taga-nakatundan sa India

Sa India, ang mga negosyante nga halin sa nakatundan ginatawag nga mga Yavana. Suno sa Periplus, ang pirme nila ginakadtuan sang unang siglo C.E. amo ang Muziris, nga nahamtang malapit sa punta nga bahin sang bagatnan sang India. * Ang Tamil nga mga binalaybay, nga ginsulat sang mga una nga siglo C. E., masunson nga nagapatuhoy sa sini nga mga negosyante. “Ang matahom nga mga sakayan sang mga Yavana nag-abot nga may mga bulawan kag nagpauli nga may mga rekado, kag daw ano nga kinasadya para sa mga taga-Muziris,” suno sa isa ka binalaybay. Sa isa pa ka binalaybay, ang isa ka prinsipe sang bagatnan nga India ginakumbinsi nga mag-inom sing mahumot nga alak nga dala sang mga Yavana. Ang pila sa mga produkto gikan sa nakatundan nga madahog sa India amo ang mga tela kag kagamitan nga human sa kristal, metal, kag korales.

Madamo sing mga kagamitan nga nakutkutan sa India nga halin sa nakatundan. Halimbawa, sa Arikamedu sa bagatnan-sidlangan nga baybayon sang India, nakutkutan ang mga pidaso sang mga banga sang alak halin sa Roma kag mga pinggan nga may tatak sang naghimo sini sa Arezzo, sa Italya. “Daw ano ang kalipay sang isa ka manugdiskobre sa karon kon masapwan niya sa gibwangan sang Bay of Bengal ang mga pidaso nga may tatak sang mga maninihon nga ang ila mga pugon nahamtang sa kaumhan sang Arezzo,” siling sang isa ka manunulat. Napamatud-an pa gid nga may pagnegosyohanay sa tunga sang Mediteraneo kag India sang masapwan sa bagatnan nga India ang tuman kadamo nga bulawan kag pilak nga sensilyo nga halin sa Roma. Ang kalabanan sini nga mga sensilyo ginhimo pa sang unang siglo C.E. kag may hitsura sang mga emperador sang Roma nga sanday Augusto, Tiberio, kag Nero.

Mahimo nga ang mga Romano nagpatindog sing permanente nga mga kolonya sang negosyo sa bagatnan nga India. Nasiling ini bangod sang tuman na ka daan nga mapa nga ginatawag Peutinger Table, kag ang kopya sini nga ginhimo sa tion sang Edad Media buhi gihapon tubtob karon. Ginapakita kuno sa sini nga mapa ang mga  duog nga gingamhan sang Roma sang unang siglo C.E. Makita man sa sini ang templo ni Augusto sa Muziris. Suno sa Rome’s Eastern Trade: International Commerce and Imperial Policy, 31 BC–AD 305, “ini nga tinukod mahimo ginpatindog sang mga sakop sang Romanong Emperyo nga mahimo nagapuyo sa Muziris ukon nakatener sa sini nga duog.

Suno sa rekord sang mga Romano, may tatlo ka grupo sang mga embahador halin sa India nga nagduaw sa Roma sa tion sang paggahom ni Augusto sugod sang 27 B.C.E. tubtob 14 C.E. “Ini nga mga embahador may importante nga katuyuan,” suno sa isa ka pagtuon tuhoy sa sini nga topiko. Katuyuan nila nga magsugtanay kon diin himuon ang mga transaksion sa negosyo sa tunga sang mga dumuluong, kon paano ang pagsuktanay sang buhis, kon diin maistar ang mga dumuluong, kag iban pa.

Kon amo, sang unang siglo C.E., ang pagpakadto-pakari sa Mediteraneo kag India indi mabudlay. Bangod sining nagabiyahe nga mga sakayan, masiling naton nga mahapos lang para sa isa ka Cristianong misyonero halin sa aminhan sang Pula nga Dagat nga magkadto sa India.

Lapaw Pa sa India?

Mabudlay pat-uron kon san-o kag kon daw ano kalayo sa Sidlangan ang nalab-ot sining mga negosyante. Apang, ginapatihan nga sang unang siglo C.E., nakalab-ot na ang mga taga-katundan sa Thailand, Cambodia, Sumatra, kag Java.

Ang Hou Han-Shou (Mga Rekord sang Ulihi nga Bahin sang Dinastiya sang Han), nga nagakobre sang tion sugod sang 23 C.E. tubtob 220 C.E., may ginsambit nga petsa sang isa ka paglakbay. Sang 166 C.E., si Antun nga embahador sang Daqin nagdala sing mga regalo para kay Emperador Huan-ti sang China. Ang Daqin amo ang Inintsik sang Romano nga Emperyo, samtang ang An-tun naman mahimo nga Inintsik sang Antoninus, nga amo ang apelyido sang emperador sang Roma sadto nga si Marcus Aurelius. Apang ginapatihan sang mga istoryador nga indi sia opisyal nga embahador kundi ginpadala lang sang mga negosyante sa katundan kay luyag nila magtransaksion sing seda nga direkta sa China sa baylo nga mag-agi sa mga ahente.

Balikan naton ang aton pamangkot sa umpisa, Daw ano kalayo ang nalab-utan sang Cristianong mga misyonero sang unang siglo sa Sidlangan sa bulig sang nagabiyahe nga mga sakayan? Sa India bala ukon lapaw pa? Siguro. Pero mapat-od naton nga malayo gid ang nalab-utan sang Cristianong mensahe amo nga nakasiling si apostol Pablo nga ‘nagapamunga ini kag nagalambo sa bug-os nga kalibutan.’ Buot silingon, nabantala ini sa tanan nga duog nga malab-utan nila sadto.—Colosas 1:6.

[Nota]

[Kahon/Retrato sa pahina 22]

Ang Reklamo sang Isa Ka Emperador

Sang 22 C.E., ang Romanong Emperador nga si Tiberio nagreklamo tuhoy sa pagwaldas sang iya mga sakop. Ang ila garbuso nga pangabuhi kag ang sobra nga handum sang Romano nga mga babayi sa alahas amo ang nagpahubas sang manggad sang iya emperyo, kay nagkadto ini sa ginakabig niya nga “tuhay ukon mapintas nga mga pungsod.” Ang Romanong istoryador nga si Pliny the Elder (23-79 C.E.) nagreklamo man tuhoy sa sini nga pagwaldas. Nagsulat sia: “Sa pinakanubo nga kalkulasyon, mga isa ka gatos ka milyon ka sesterse gikan sa amon emperyo ang nagakadto sa India, Seres, kag Arabian Peninsula kada tuig. Amo sini ka daku ang amon ginagasto bangod sa amon garbuso nga pangabuhi kag sa amon mga babayi.” *

[Nota]

[Credit Line]

Museo della Civiltà Romana, Roma; Todd Bolen/Bible Places.com

[Kahon/Retrato sa pahina 23]

Kon Diin Nagapangumpra ang mga Negosyante

Si Jesus naghinambit tuhoy sa “isa ka nagalakbay nga manugpatikang nga nagapangita sang maayo nga mga perlas.” (Mateo 13:45) Mabasa man sa tulun-an sang Bugna ang tuhoy sa “nagalakbay nga mga manugpatikang” nga nagabaligya sing malahalon nga bato, seda, mahumot nga kahoy, tiposo, kanela, incienso, kag pangpahumot halin sa India. (Bugna 18:11-13) Ini nga mga baligya ginakumpra nila sa mga ruta sang negosyo sa sidlangan sang Palestina. Ang mahumot nga mga kahoy kaangay sang sandalwood naghalin sa India. Makita naman sa Persian Gulf, sa Pula nga Dagat, ang malahalon nga mga perlas, kag suno sa awtor sang Periplus Maris Erythraei, makita man ini sa Muziris kag sa Sri Lanka. Ang mga perlas halin sa Indian Ocean mahimo nga amo ang pinakamaayo sing kalidad kag

pinakamahal.

[Mapa sa pahina 20, 21]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Ang pila sang mga ruta sang negosyo sa tunga sang Roma kag Asia sang unang siglo

Arezzo

Roma

DAGAT MEDITERANEO

APRIKA

Alejandria

EGIPTO

Coptos

Suba Nilo

Myos Hormos

Berenice

Zanzibar

Pula nga Dagat

Jerusalem

ARABIA

Suba Eufrates

BABILONIA

Persian Gulf

PERSIA

↓ Aminhan

↑ Habagat

Suba Indus

PUNJAB

Suba Ganges

Bay of Bengal

INDIA

Arikamedu

Muziris

SRI LANKA

INDIAN OCEAN (ERYTHRAEAN SEA)

CHINA

EMPERYO SANG HAN

THAILAND

CAMBODIA

VIETNAM

Sumatra

Java

[Retrato sa pahina 21]

Modelo sang ginakargahan nga sakayan sang Roma

[Credit Line]

Ship: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.