Ang Siudad sang Corinto—“Hari sang Duha ka Pantalan”

KON tan-awon mo ang mapa sang Gresya, matalupangdan mo nga ang panguna nga bahin sang pungsod amo ang isa ka peninsula sa aminhan kag sa bagatnan naman amo ang daku nga isla sang Peloponnese. Ining duha ka isla ginaangot sang makitid nga duta nga ginatawag isthmus, nga mga seis kilometros kalapad sa pinakamakitid nga bahin sini. Amo ini ang ginatawag nga Isthmus sang Corinto.

Ini nga isthmus amo ang nagaangot sa Peloponnese sa bagatnan kag sa panguna nga bahin sang pungsod sa aminhan. Pero may importante pa gid ini nga papel. Ginatawag ini nga taytay kay dagat ang magtimbang sini nga kilid. Sa nasidlangan nga kilid sini amo ang Saronic Gulf nga nagalab-ot sa Aegean Sea, kag sa sidlangan nga Mediteraneo. Sa nakatundan naman ara ang Gulpo sang Corinto nga nagalab-ot sa Ionian Sea, Adriatic Sea, kag sa katundan nga Mediteraneo. Sa tunga sini ara ang Corinto, ang siudad nga ginahapitan anay ni apostol Pablo sa iya paglakbay subong misyonero. Ini nga siudad kilala nga manggaranon kag maluho. Lapnag man diri ang imoralidad.

Maayo Gid nga Lokasyon

Ang siudad sang Corinto nahamtang malapit sa punta sang isthmus sa katundan. Ini nga siudad may duha ka pantalan sa magtimbang nga bahin sang isthmus—ang Lechaeum sa katundan kag Cencrea naman sa sidlangan. Bangod sini, ang Corinto ginlaragway sang Griegong geograpo nga si Strabo nga “hari  sang duha ka pantalan.” Maayo gid ang lokasyon sini, gani ang Corinto nangin sentro sang negosyo. Diri man nagadungka kag nagatabuay ang mga negosyante halin sa bug-os nga kalibutan nga nagalakbay sa takas kag sa dagat.

Halin pa sadto, ang mga sakayan halin sa sidlangan (Asia Minor, Siria, Fenicia, kag Egipto) kag sa katundan (Italya kag Espanya) diri nagadungka. Ginadiskarga nila ang ila mga kargamento sa isa sa mga pantalan kag ginasaylo ini sa pihak nga bahin sang isthmus nga mga pila ka kilometro ang distansia. Sa pihak nga pantalan, ikarga naman ini sa lain nga mga sakayan pakadto sa iban naman nga lugar. Ang magagmay nga mga sakayan naman ginaguyod patabok sa isthmus paagi sa mga alagyan nga ginatawag diolkos.—Tan-awa ang kahon sa pahina 27.

Ngaa mas gusto sang mga marinero nga diri mag-agi sa isthmus? Para indi na sila magbiyahe sing 320 kilometros sa bagatnan nga bahin sang Peloponnese nga tuman kabalod kag puno sang kabatuhan. Ginalikawan man sang mga marinero ang Cape Malea nga pirme lang ginabagyuhan kay may hambalanon anay: “Kon mag-agi ka sa Cape Malea, indi ka na makapauli.”

Cencrea—Nadiskobrehan ang Ginlapawan nga Pantalan

Ang pantalan sang Cencrea nga mga 11 kilometros sa sidlangan sang Corinto, amo ang katapusan nga pantalan para sa mga sakayan nga nagabiyahe sa Asia. Sa karon, ang katunga sini nalapawan na sang tubig bangod sang mabaskog nga mga linog sang katapusan nga bahin sang ikap-at nga siglo C.E. Ginlaragway ni Strabo ang Cencrea subong masako kag manggaranon nga pantalan. Gintawag man ini sang Romano nga pilosopo nga si Lucius Apuleius nga “isa ka daku kag gamhanan nga duog nga pirme ginadungkaan sang mga sakayan sang lainlain nga pungsod.”

Sang panahon sang mga Romano, ang korte sang pantalan diri daw sapatos sang kabayo, nga mga 150 asta 200 metros ang kalaparon sang entrada. Puede diri kadungka ang mga sakayan nga asta 40 metros ang kalabaon. Nakutkutan man sa bagatnan-katundan nayon sini nga pantalan ang mga bahin sang templo nga ginapatihan nga santuaryo sang diosa nga si Isis. Ang mga bilding naman sa pihak nga bahin sang pantalan mahimo nga santuaryo sang diosa nga si Aphrodite. Ining duha ka diosa ginapatihan nga manugbantay sang mga marinero.

 Ang masako nga negosyo sa sini nga pantalan mahimo amo ang rason kon ngaa pagpanghimo sing tolda ang obra ni Pablo sa Corinto. (Binuhatan 18:1-3) Ang libro nga In the Steps of St. Paul nagsiling: “Samtang nagahilapit ang tigtulugnaw, ang mga manughimo sing mga tolda sa Corinto, nga amo man ang manughimo sing mga layag indi makaarapal sang trabaho. Ining duha ka pantalan puno sang mga sakayan nga ginbaradero agod mapakay-o kag makargahan sang bag-o nga mga suplay, samtang indi pa makabiyahe tungod sa tigtulugnaw. Gani, ang mga balaklan sang suplay para sa mga sakayan sa Lechæum kag Cenchreæ may ipaobra gid sa kay bisan sin-o nga kahibalo magtahi sing layag.”

Sa tapos magtener sing sobra 18 ka bulan sa Corinto, naglayag si Pablo halin sa Cencrea pa Efeso sang mga 52 C.E. (Binuhatan 18:18, 19) Pagligad sang apat ka tuig, may kongregasyon na sa Cencrea. Ginasugid sa aton sang Biblia nga ginpangabay ni Pablo ang mga Cristiano sa Roma nga buligan ang Cristiano nga si Febe “sa kongregasyon sa Cencrea.”—Roma 16:1, 2.

Sa karon, ang mga nagakadto sa baybayon sang Cencrea nagapaligo sa matin-aw nga mga tubig nga sa idalom kitaon ang mga nabilin sang nalapawan nga pantalan. Ang kalabanan sa ila wala makahibalo nga ginatos ka tuig sadto, isa ini ka masako nga lugar para sa negosyo kag sa hilikuton sang mga Cristiano. Amo man sini sa Lechaeum, ang isa pa ka pantalan sang Corinto sa katundan sang isthmus.

Lechaeum—Alagyan Pa Katundan

May kongkreto nga alagyan nga ginatawag Dalan sang Lechaeum nga mga dos kilometros ang kalawigon sugod sa agora ukon tiendahan sang Corinto asta sa pantalan sang Lechaeum sa katundan. Ginkutkutan sang mga enhinyero ang isa ka bahin sang baybayon kag ginhimuan sing pantalan. Ang ila mga ginkutkot gintumpok nila sa baybayon para palipdan sang mga sakayan bangod sang mabaskog nga hangin halin sa gulpo. May panahon nga amo ini ang pinakadaku nga pantalan sa Mediteraneo. May nakutkutan man ang mga arkeologo nga mga bahin sang parola, isa ka estatwa ni Poseidon nga nagauyat sang sulo.

Ang Dalan sang Lechaeum may doble nga pader, kag sa panghigaron sini may mga sidewalk, bilding, templo kag mga haligi nga may mga balaligyaan. Mahimo nga nabantalaan diri ni Pablo ang mga nagapamalaklon, istambay, manugbaligya, ulipon, mga negosyante, kag iban pa.

Ang Lechaeum indi lamang duog sang negosyo kundi panguna man nga dulungkaan sang mga sakayan para sa inaway. Ang iban nagasiling nga ang trireme, nga isa sa pinakamakusog nga sakayan sa inaway sang una, sa Lechaeum kuno ginhimo sang taga-Corinto nga si Ameinocles sang mga 700 B.C.E. Ang trireme amo ang gingamit sang  mga taga-Atenas amo kon ngaa nadaug nila ang mga soldado sang Persia sa Salamis sang 480 B.C.E.

Ang masako nga pantalan sadto isa na lang karon ka “lumuton kag madamo sing tanom nga linaw.” Daw indi mapatihan nga ginatos ka tuig sang una amo ini ang isa sa pinakadaku nga pantalan sa Mediteraneo.

Ang Hangkat Para sa mga Cristiano sa Corinto

Magluwas nga ang Corinto pantalan para sa negosyo, alagyan man ini sang mga butang nga may daku nga impluwensia sa mga tawo sa siudad. Halimbawa, matin-ad ang negosyo kag daku ang kita sa sini nga mga pantalan. Nagmanggaranon ang Corinto bangod mahal ang ginabayad para makadungka sa pantalan sini kag para mapatabok ang mga kargamento kag mga sakayan pakadto sa pihak nga pantalan. Ginabuhisan man sang siudad ang mga nagaalagi sa takas. Sang ulihi nga bahin sang ikapito nga siglo B.C.E., wala na ginapabayad sing buhis ang mga pumuluyo bangod tuman kadaku ang kita sang Siudad sa mga merkado kag mga pantalan sini.

May dugang pa nga kita ang siudad halin sa mga negosyante nga nagatener diri. Ang kalabanan sa ila nagapinagusto sa luho kag imoralidad. Nagadagsa man ang mga marinero amo nga nagmanggaranon na gid ang siudad. Kay man suno kay Strabo, ginawaldas lang nila ang ila kuarta. Madamo gid sing palangitan-an ang mga pumuluyo sang siudad lakip na ang pagpangay-o sang mga sakayan.

Sang panahon ni Pablo, ginreport nga mga 400,000 ang populasyon sang siudad, nga nalabawan lamang sang Roma, Alexandria, kag Antioquia sa Siria. Nagaistar man diri ang mga Griego, Romano, Sirianhon, Egiptohanon, kag ang mga Judiyo. Wala nagakahubas diri ang mga manuglakbay, nagalantaw sing mga hampang, artist, edukado nga mga tawo, mga negosyante, kag iban pa. Tanan ini sila nagahalad sa templo kag sa mga dios. Bangod sa ila, nag-uswag kag nangin masako ang siudad pero may malain man ini nga resulta.

Ang libro nga In the Steps of St. Paul nagsiling: “Ang Corinto nga natung-an sining duha ka pantalan, naimpluwensiahan sang imoral nga mga buhat nga dala sang mga sakayan nga nagadungka diri halin sa iban nga lugar.” Ang mga tawo halin sa sidlangan kag katundan nagsamo diri dala ang ila malain nga mga bisyo. Subong resulta, nagnubo gid ang moral kag sobra kaluho ang Corinto gani amo ini ang pinakaimoral nga siudad sa Gresya sadto. Kon magkabuhi ang isa kaangay sang taga-Corinto, nagakahulugan ini sing pagpinagusto kag imoral nga pagkabuhi.

Ang mga Cristiano mahimo maimpluwensiahan sang materyalismo kag imoralidad sa palibot. Gani ang mga sumulunod ni Jesus sa Corinto dapat laygayan nga magtinguha gid nga magpabilin nga matinlo sa pagtamod sang Dios. Nagakaigo nga ginpakamalaut gid ni Pablo ang mga sakon, manugkilkil, kag mga imoral sa iya mga sulat sa taga-Corinto. Samtang ginabasa mo ining inspirado nga mga sulat, mabatyagan mo gid ang malain nga impluwensia nga dapat pakigbatuan sang mga Cristiano didto.—1 Corinto 5:9, 10; 6:9-11, 18; 2 Corinto 7:1.

Sa pihak nga bahin, may maayo man nga resulta ang pagsamo sang lainlain nga tawo sa Corinto. Naanad na ang mga tawo diri nga may bag-o pirme nga mga ideya halin sa iban nga mga lugar. Ang mga pumuluyo mas bukas sang panghunahuna sangsa iban nga mga siudad nga ginkadtuan ni Pablo. “Ang mga tawo halin sa sidlangan kag katundan nagatabuay sa sining pantalan,” siling sang isa ka komentarista sa Biblia, “gani nahibaluan sang mga pumuluyo ang halos tanan nga bag-o nga ideya, pilosopiya, kag relihion sa kalibutan.” Subong resulta, ginatugutan diri ang bisan ano nga relihion, gani mas mahapos para kay Pablo ang magbantala diri.

Ang duha ka pantalan sang Corinto—ang Cencrea kag Lechaeum—amo ang nagdala sing kabuganaan kag kabantugan sa siudad. Pero amo man ini ang rason kon ngaa mabudlay para sa mga Cristiano nga mag-istar sa Corinto. Amo man ang kalibutan naton sa karon. Ang malain nga mga impluwensia subong sang materyalismo kag imoralidad, mahimo man magguba sang aton kaangtanan kay Jehova. Gani, dapat man naton pamatian ang inspirado nga laygay ni Pablo sa mga Cristiano sa Corinto.

[Kahon/Retrato sa pahina 27]

 ANG DIOLKOS—PAGPANAKAYON SA TAKAS

Sa ulihi nga bahin sang ikapito nga siglo B.C.E., sang wala madayon ang paghimo sang kanal, ang gumalahom sang Corinto nga si Periander naghimo sang alagyan agod makatabok sa isthmus ang mga sakayan. * Ginatawag ini nga diolkos nga buot silingon “pagguyod patabok.” Alagyan ini nga human sa mga bato nga ginbutangan sing riles nga kahoy nga ginbulit sing sebo. Ginadiskarga ang mga kargamento halin sa nagdungka nga mga sakayan, ginakarga ini sa kariton, kag ginapaguyod diri sa mga ulipon patabok sa pihak nga pantalan. Ang magagmay nga mga sakayan nga kon kaisa may mga kargamento pa, ginaguyod man diri.

[Nota]

[Mapa sa pahina 25]

(Para sa aktual nga format, tan-awa ang publikasyon)

GRESYA

Gulpo sang Corinto

Pantalan sang Lechaeum

Dumaan nga Corinto

Cencrea

Isthmus sang Corinto

Saronic Gulf

Peloponnese

IONIAN SEA

Cape Malea

AEGEAN SEA

[Retrato sa pahina 25]

Ang mga dekarga nga sakayan nagaagi sa Kanal sang Corinto karon

[Retrato sa pahina 26]

Pantalan sang Lechaeum

[Retrato sa pahina 26]

Pantalan sang Cencrea

[Picture Credit Line sa pahina 25]

Todd Bolen/Bible Places.com