Eufrates—Ano ang Nahibaluan Mo sa Sini nga Suba?

AMO ini ang pinakamalaba kag pinakaimportante nga suba sa bagatnan-katundan sang Asia. Ginatawag ini nga Firat Nehri sa Turko, ang ngalan nga halos pareho sa Hebreo nga tinaga nga Perathʹ kag sa Persiano nga tinaga sadto nga Ufratu. Una ini nga ginsambit sa Genesis 2:14 subong isa sa apat ka suba nga naghalin sa Eden.

Dulunan sang Teritoryo sang Israel

Sang naghimo sing kasugtanan ang Dios kay Abraham, nagsiling sia nga ihatag niya sa binhi ni Abraham ang duta “kutub sa suba sang Egipto tubtub sa suba nga daku, ang suba nga Eufrates.” (Genesis 15:18) Ginsulit niya ini nga saad sa pungsod sang Israel. (Exodo 23:31; Deuteronomio 1:7,8; 11:24; Josue 1:4) Ang 1 Cronica 5:9 nagsiling nga antes sang paghari ni David, ang mga kaliwatan ni Ruben nag-istar “tubtub gid sa salamputan sang kamingawan kutub sa suba nga Eufrates.” Pero, ang Eufrates mga 800 kilometros kon lakbayon “sa sidlangan sang Galaad (Gilead).” (1 Cronica 5:10) Buot silingon ang teritoryo sang mga kaliwat ni Ruben naglab-ot sa Sidlangan sang Gilead asta sa kilid sang Desyerto sang Siria. Ini nga desyerto asta sa Eufrates. (Ang Biblia nga Ang Pulong sang Dios nagasiling, “sa higad sang desierto pakadto sa suba sang Eufrates”; sa Maayong Balita nga Biblia, “tubtob sa sidlangan nga malambutan sang desierto pakadto sa suba sang Eufrates.”) Masiling nga ang saad ni Jehova una nga natuman sang paghari nanday David kag Solomon, sang ang sakop sang Israel naglab-ot sa ginharian sang mga Arameanhon sa Soba, asta sa mga pangpang sang Eufrates kag mahimo patabok sa aminhan nga Siria. (2 Samuel 8:3; 1 Hari 4:21; 1 Cronica 18:3-8; 2 Cronica 9:26) Bangod importante gid ini, ginatawag ini pirme nga ang “Suba.”—Josue 24:2,15; Salmo 72:8.

Ginahalinan kag Ginaagihan

Ang Eufrates mga 2,700 kilometros kalaba, kag naghalin ini sa duha ka suba. Ang isa amo ang Kara Su, sa aminhan-sidlangan sang Turkey, nga mga 100 kilometros halin sa bagatnan-sidlangan sang Itom nga Dagat. Ang isa naman amo ang Murat Nehri nga halin sa tungatunga sang Lake Van kag Bukid Ararat. Ginabulubanta nga sa tunga sining duha ka suba, nahamtang ang nalupyakan sang Suba Araks, nga sa pagpati sang iban amo ang Suba Gihon sa Genesis 2:13. Ang Kara Su kag Murat Nehri pareho nga pakatundan ang direksion kag nagatabuay ini malapit sa siudad sang Keban, nga mga 610 metros sa ibabaw sang nibel sang dagat.

Halin diri, ang nagtabuay nga mga tubig amo na ang ginatawag nga Eufrates. Ini nga mga tubig nga nag-ilig na sing mga 640 kilometros sa mga kabukiran halin sa ulo sang Murat Nehri, mapabagatnan naman kag magailig sing mga 480 kilometros. Kon kaisa, nagaagi man ini sa mga busay kag mga sulog, asta nga makalab-ot ini sa kapatagan sang Siria sa aminhan sang Carquemis (Jerablus na subong).

Manabaw nga mga Bahin sa Carquemis

Ang Carquemis amo pirme ang talabukan sang mga soldado ukon mga nagalakbay halin sa aminhan nga Mesopotamia pakadto sa aminhan nga Siria. Isa ini anay ka mabakod nga siudad nga nasakop sang ulihi sang Asiria. (Isaias 10:5-9) Naagaw ini ni Paraon Neco sang mga 629 B.C.E., sa mga hangaway ni Josias sang mag-away sila sa Megido. Pero napatay si Josias samtang nagapakadto didto. (2 Hari 23:29; 2 Cronica 35:20-24) Mga tatlo ukon apat ka tuig sang ulihi (625 B.C.E.), ang mga soldado ni Nabocodonosor nagtabok sa Eufrates kag ginpierde ang mga Egiptohanon sa Carquemis kag gin-agaw ang tanan nga sakop sang Egipto sa Siria-Palestina.—Jeremias 46:2,6,10; 2 Hari 24:7.

Halin sa Carquemis Pakadto sa Gulpo sang Persia

Kon halin sa Carquemis, ang Eufrates mga 160 kilometros na lang pakadto sa Dagat sang Mediteraneo. Pero nagliko ini pabagatnan-sidlangan pakadto sa Gulpo sang Persia nga mga 1,100 kilometros ang kalayuon. Ang “tungatunga” sang Eufrates amo ang halin sa Carquemis pakadto sa siudad sang Hit, sa lugar nga madamo sang aspalto. Nagatabo man diri dayon ang mga suba sang Balikh kag Khabur. Halin sa Hit, ang suba nagailig sa matambok nga kapatagan sang Mesopotamia, kag mga 80 kilometros paubos malapit sa Baghdad nagliko ini, gani mga 40 kilometros na lang ang distansia sini sa Suba Tigris. Diri nayon, ang Eufrates nagsanga sanga sa mga katunggan kag mga kanal, kag naghinay ang ilig sini.

Ang Eufrates kag ang Tigris nagtabuay malapit sa Basra, kag halin diri asta sa Gulpo sang Persia, ginatawag na ini nga Shatt-al-Arab. Suno kay Pliny kag sa iban pa nga istoryador sadto, ang Eufrates kag Tigris may lainlain nga gibwangan sang primero. (Natural History, VI, XXVI, 128-131) Ginapatihan sang kalabanan nga ang mga labnang sining duha ka suba amo ang nagporma nga delta sa uluhan sang Gulpo sang Persia kag ang baybayon kuno sini sadto lab-ot pa sa aminhan, ayhan asta sa siudad sang Ur sang mga Caldeanhon, ang ginaistaran anay ni Abraham.

Ang Eufrates manabaw gid kon Septiembre kag amat-amat nga magadalom asta nga makalab-ot sa kinaandan nga kadalumon sini sa Mayo. Bangod sa nagakatunaw nga yelo, may mga baha kon tigpamulak. Ang pagbaha sang Eufrates kag Tigris kada tuig amo ang rason kon ngaa ginlaragway ni Isaias ang Babilonia nga “kamingawan sang dagat.” (Isaias 21:1,2) Ang mga baha sang una ginakontrol sang mga dike kag mga buhangan kag ang tubig ginapatalang sa mga irigasyon kag mga punong. Ini nga kanal amo ang nagasuplay sang tubig sa mga irigasyon sa tunga sang Eufrates kag Tigris para mangin bugana ang ani sa ubos sang Babilonia. Sa pagligad sang ginatos ka tuig ining mga kanal nagpunong, gani napierde ang patubas. Ang maparat nga tubig halin sa mga irigasyon nagpabat-os man sang duta sa sini nga mga lugar.

Dalagku nga mga Siudad

Sa pangpang sang Eufrates nahamtang ang mga siudad sadto subong sang Ur, Erec, Kis, kag Babilonia. Nagpakatundan sang ulihi ang ilig sini, amo nga ang kalabanan nga siudad sang una makita karon mga pila ka kilometro na sa sidlangan sini.

Sang gintukod ang daku nga siudad sang Babilonia, ang Eufrates nagaagi sa tunga sini. Sa sini nga suba nagahalin ang tubig sa madalom kag dalagku nga mga kanal nga nagalibot kag nagalusotlusot sa sulod sang mga pader sang siudad. Sang mapierde ang Babilonia sang 539 B.C.E., ginpalikaw ni Ciro ang tubig sang Eufrates para magnabaw ini kag makaubog ang iya mga soldado pakadto sa wala makapanginlaman nga siudad. Gani, ang mga tubig sang Eufrates ‘ginpamala.’ (Isaias 44:27, 28; 45:1) Bilang simbulo, amo man sini ang gintagna nga matabo kon ibubo na sang ikan-om nga anghel ang “yahong” sa “daku nga suba sang Eufrates,” suno sa Bugna 16:12. Ang masunod nga kapitulo nagasugid man sang kalaglagan sang simbuliko nga “Babilonia nga Daku,” nga ‘nagalingkod sa madamo nga tubig,’ nga nagakahulugan sang “mga katawhan kag mga kadam-an kag mga pungsod kag mga hambal.”—Bugna 17:1, 5,15-18.

Isa ka Dulunan kag Ginkadtuan ni Jeremias

Ang Suba Eufrates nangin dulunan sa aminhan sang Palestina kag Siria, ang mga lugar nga ginaagawan sang Egipto kag Babilonia. Gani, sang naggahom ang Emperyo sang Persia, amo ini ang dulunan sang Sidlangan kag Katundan, kag amo ang ginatumod kon magsiling nga “sa Tabok sang Suba.” (Esdras 4:10, 11; 5:3; 6:6; Nehemias 2:7) Sang ulihi, ang Eufrates nangin dulunan man sa sidlangan sang Emperyo sang Roma.

Halin sang una, pirme gid ginabaisan ang teksto sa Jeremias 13:1-7 parte sa paglakbay ni Jeremias halin sa Jerusalem pa Eufrates. Sa pinakamalapit nga bahin sang suba sa bagatnan sang Carquemis, mga 500 kilometros gihapon ang lalakbayon ni Jeremias pakadto pa lang. Ginapakita sang teksto nga kaduha pa sia nagbalik (wala ginsugid kon ano kalawig ang lang-at). Ang Jewish Publication Society nagbadbad sang Hebreo nga tinaga nga gingamit diri subong “Perath,” kag suno sa iban wala indi nagapatuhoy sa Eufrates kundi sa banwa sang Para (Josue 18:23), malapit sa Anatot nga mga pila ka kilometro halin sa Jerusalem. Pero, ang pagsulit sa ngalan nga Perathʹ (Eufrates) sing apat ka beses nagapakita nga ini nga lugar may importante nga papel sa tagna nga ginapahimo kay Jeremias, samtang ang Para wala sing labot sa sini nga hitabo. Bisan pa nga may nagasiling nga ang Hebreo nga tinaga nga na·harʹ (suba) wala diri gingamit upod sa Perathʹ, talalupangdon nga wala man ini gingamit sa Jeremias 51:63, pero maathag nga ang ginatumod sini amo ang Suba Eufrates. Gani, indi gid masiling nga ang Jeremias 13:1-7 may iban nga ginatumod magluwas sa Suba Eufrates.

Posible gid nga gintago ni Jeremias ang wagkus malapit sa Eufrates sa gintabukan sang mga soldado sang Babilonia nga ginpangunahan ni Nabocodonosor. Sang ulihi, napierde nila ang Juda kag Jerusalem. Kon ano gid man, ang paglakbay ukon pagbalikbalik ni Jeremias sa Eufrates mahimo naghatag sing serioso nga paandam sa malaut nga mga pumuluyo sang ginharian sang Juda.—Basaha ang Jeremias 2:18,19.