Nahibaluan Mo Bala?

Ngaa ang mga tawo nagasiling sing “amen” sa katapusan sang pangamuyo?

Ang tinaga nga “amen,” sa Ingles kag Griego, isa ka transliterasyon sang Hebreo nga ʼa·menʹ. Ini nga tinaga nga dungan nga ginahambal sang mga nagapamati sa isa ka pangamuyo, panumpa, pagbendisyon, ukon pagpakamalaut, nagakahulugan sing “kabay pa,” ukon “pat-od gid.” Ang paghambal sini nagapakita nga ang mga nagapamati nagaugyon sa ginasiling sa pangamuyo. Suno sa isa ka reperensia, “ini nga tinaga nagapakita sing kapat-uran, kamatuoran, katutom, kag wala sing pagpangduhaduha.” Sa panahon sang Biblia, ang nagahambal sini nga ekspresyon may salabton sa iya ginsumpa ukon ginkasugtan lakip sa mga resulta sini.—Deuteronomio 27:15-26.

Sa iya pagbantala kag pagpanudlo, ginsugdan ni Jesus ang pila sang iya mga ginsiling sa tinaga nga “amen.” Paagi sini, ginpadaku niya nga masaligan gid ang iya isiling. Sa sini nga mga kahimtangan, ang Griego nga tinaga nga a·menʹ gin-translate nga “sa pagkamatuod.” (Mateo 5:18; 6:2, 5) Kon duha ka beses nga ginsambit ni Jesus ini nga tinaga, pareho sang mabasa sa bug-os nga Ebanghelyo ni Juan, gin-translate ini nga “sa pagkamatuud, sa pagkamatuud.” (Juan 1:51, PBS) Ang paggamit ni Jesus sang amen sa sini nga paagi pinasahi gid sa balaan nga Biblia.

Sa Cristianong Griegong Kasulatan, ang titulo nga “Amen” nagapatuhoy kay Jesus para ipakita nga ang iya pagpanaksi “matutom kag matuod.”—Bugna 3:14.

Ano ang Urim kag Tumim?

Ang Urim kag Tumim mahimo gingamit sa dumaan nga Israel para hibaluon kon ano gid ang gusto ni Jehova nga matabo sa pungsod kag sa iya mga lider. Ang Urim kag Tumim gintugyan sa mataas nga saserdote kag ginabutang ini sa bulubulsa sang iya “hapin sang paghukom sa dughan.” (Exodo 28:15, 16, 30) Bisan pa wala ginasiling sang Kasulatan kon ano ini nga mga butang kag kon paano ini ginagamit, ang iban nga bersikulo nagapakita nga gingamit ini sa paggabutgabot para mahibaluan kon bala ang sabat sang Dios “huo,” “indi,” ukon wala sia sing sabat.

Ang isa ka halimbawa sang paggamit sini amo sang tion nga ginsugo ni David si Abiatar nga dal-on sa iya ang efod sang mataas nga saserdote nga may Urim kag Tumim. Namangkot si David kay Jehova: ‘Lagson bala ako ni Saul?’ kag ‘Itugyan bala ako sang mga tawo sang Ceila sa iya mga kamut?’ Sa sining duha ka pamangkot, huo ang ginsabat ni Jehova. Gani, nakahimo si David sing husto nga desisyon.—1 Samuel 23:6-12.

Antes pa sini, gingamit na ni Hari Saul ang Urim kag Tumim para mahibal-an una, kon bala ang mga tawo ukon sila ni Jonatan ang nakasala kag ikaduha, kon sin-o naman sa ila ni Jonatan ang nakasala. (1 Samuel 14:40-42) Sang nadula sang ulihi ni Saul ang pabor sang Dios, wala na sia gingiyahan sang Dios “bisan sa mga damgo, ukon sa Urim, bisan paagi sa mga manalagna.”—1 Samuel 28:6.

Suno sa maragtas sang mga Judiyo, wala na gingamit ang Urim kag Tumim sang ginguba ang templo ni Jehova sang 607 B.C.E.

[Retrato sa pahina 27]

“Amen,” sa Bugna 3:14. Ang Codex Alexandrinus, sang ikalima nga siglo C.E.