Pagpangisda sa Dagat sang Galilea

ANO ang kabuhi sang mga mangingisda sa Dagat sang Galilea sang unang siglo? Ang sabat sa sini makabulig sa aton nga mahangpan ang mga istorya sa Ebanghelyo, pareho sa ginbinagbinag naton sang nagligad nga artikulo.

Ang Dagat sang Galilea isa ka tab-ang nga linaw nga mga 21 por 12 kilometros. Halin sang una, ginakuhaan ini sing madamo nga isda. Sa Jerusalem, ang Gawang sang Isda amo mismo ang palapala. (Nehemias 3:3) Diri ginabaligya ang mga isda nga naghalin sa Dagat sang Galilea.

 Si apostol Pedro nagdaku sa isa ka banwa sa pangilid sang Dagat sang Galilea nga ginatawag Betsaida, nga mahimo ang buot silingon, “Puluy-an sang Mangingisda.” Ang isa pa ka banwa sa Dagat sang Galilea amo ang Magadan. Diri gindala ni Jesus ang iya mga disipulo sa tapos nga maglakat sia sa tubig. (Mateo 15:39) Suno sa isa ka manunulat, ang ngalan sini sa Griego mahimo nagakahulugan nga “Pabrika sang mga Isda.” Kilala ini sa madamo kag dalagku nga mga pabrikahan sang isda. Diri gina-uga ukon ginaburo ang mga isda para makahimo sing patis ukon fish sauce nga ginasulod sa mga banga nga ginatawag amphoras. Ginapadala ini sa iban nga bahin sang Israel kag mahimo sa iban pa nga lugar.

Ang pagkuha, pagproseso, kag pagbaligya sing mga isda isa gid ka daku nga negosyo sa Galilea sang panahon ni Jesus. Gani, daw makasiling kita nga maayo ang pangabuhi sang kalabanan didto, subong sang ginahunahuna man sang mga nagabasa sang Bag-ong Testamento. Pero indi amo sini ang matuod nga kahimtangan. Suno sa isa ka iskolar, wala sing kontrol ang mga mangingisda sa pagbaligyaanay kag pagbaklanay kay “ginakontrol ini sang gobierno, kag ang daku nga ganansia sini nagakadto sa mga manggaranon.”

Si Herodes Antipas amo ang ginbutang sang Roma nga magdumala sa distrito sang Galilea. Gani kontrolado niya ang mga dalan, pantalan, minahan, kagulangan, agrikultura, kag palangisdaan. Diri nagahalin ang daku nga buhis nga ginahatag kay Herodes. Wala kita makahibalo kon ano ang mga patakaran sa pagkolekta sing buhis sa Galilea sang unang siglo. Pero, indi ini maglayo sa paagi sang Griego nga mga gumalahom ukon sa mga Romano sa sidlangan nga mga probinsia. Gani ang daku nga ganansia sining mga negosyo kag sa iban pa nga produkto nagakadto sa mga manggaranon sa baylo nga sa mga kubos nga amo ang nagabakabaka obra.

Daku nga Buhis

Sang panahon ni Jesus, ang pamilya sang hari ang tag-iya sang pinakamaayo nga mga duta. Ang malapad nga kadutaan ginaregalo ni Herodes Antipas sa mga manggaranon kag sa iya mga benepisyaryo. Para masuportahan ang maluho niya nga pagkabuhi kag administrasyon, dalagku nga mga proyekto, regalo sa iya mga abyan kag donasyon sa iban nga siudad, ang mga sinakpan ni Herodes nagabayad sing dalagku nga buhis. Bangod sini, ang mga pumuluyo nagaantos gid kag ginabug-atan.

Kontrolado man ni Herodes ang tanan nga negosyo sa Dagat sang Galilea. Gani, mahimo nga ang mga palangisdaan ginapanag-iyahan niya ukon sang iya mga benepisyaryo. Sa mga lugar nga sakop sang hari, ang nagahimo sang patakaran kag kontrata sang mga mangingisda amo ang pangulo nga mga  manugsukot sang buhis. Sila amo ang mga manggaranon nga nagbakal sing kinamatarong sa pagkolekta sing buhis. Nagsiling ang pila ka komentarista nga bangod si Mateo nagaobra sa tax office sa Capernaum—sentro sang pangisdaan sa Dagat sang Galilea—mahimo nga sia ang “nagapanukot sing buhis” sa mga mangingisda para sa sining pangulo nga mga manugsukot sing buhis. *

Ginapakita sang mga ebidensia sang una kag ikaduha nga siglo B.C.E. nga indi pirme kuarta ang ginabayad subong buhis sa Palestina. Agod makakuha sing lisensia sa pagpangisda, ang iban nagabayad sing mga 25 asta 40 porsiento sang ila nakuha. Ginapakita sang mga dokumento sadto nga sa pila ka lugar nga sakop sang Roma, kontrolado gihapon sang gobierno ang pagpangisda kay may mga inspektor sila nga nagabantay. Halimbawa, sa Pisidia, may ginpabantay sila nga mga “pulis” para masiguro nga ang tanan nga mangingisda may lisensia. Ginapat-od man nila nga ang nakuha sang mga mangingisda ibaligya lang sa mga ahente kag wholesaler nga ginakontrol kag ginabuhisan man sang gobierno.

Suno sa isa ka analyst, “ang hari kag ang mga manggaranon lang ang nagaganar sing daku, samtang ang mga mangingisda naman nagaantos.” Gamay lang gid ang maganansia sang iban pa nga negosyo kay kadaku man sang ginabuhin nga buhis. Nabug-atan gid ang mga tawo sa pagbayad sing buhis. Pero, ang kaakig sang mga tawo sa mga manugsukot sing buhis nga mabasa naton sa Ebanghelyo nadugangan pa gid bangod sa pagdinaya kag kakagod sang mga manggaranon nga nagapangilkil sa mga imol.— Lucas 3:13; 19:2, 8.

Ang mga Mangingisda sa Ebanghelyo

Suno sa Ebanghelyo, may mga kaupod si Simon Pedro sa pagpangisda. Sang naghimo si Jesus sing milagro, ang nagbulig kay Pedro sa pagbatak sang pukot “mga kaupod” niya sa pihak nga sakayan. (Lucas 5:3-7) Nagsiling ang mga iskolar nga “mahimo magporma sing ‘kooperatiba’ ang mga mangingisda . . . para makakuha sing kontrata sa pagpangisda.” Mahimo nga sanday Pedro, Andres, kag ang mga anak ni Zebedeo nagporma man sing kooperatiba para makakuha sing lisensia sa pagpangisda.

Wala man ginasiling sang Kasulatan kon bala ang mga mangingisda sa Galilea may kaugalingon nga mga sakayan kag gamit sa pagpangisda. Pero amo sini ang ginapatihan sang iban. Suno sa Lucas 5:3, si Jesus nagsakay “sa isa sa mga sakayan, nga iya ni Simon.” Pero suno sa isa ka artikulo, “posible man nga ang sakayan iya sang mga ahente kag ginagamit lang sang kooperatiba.” Matuod man ini ukon indi, ang Kasulatan nagsiling nga nagapamuna sang ila mga pukot sanday Santiago kag Juan. Ang isda nga ila nakuha mahimo nga ibaligya nila sa mga ahente kag kon kinahanglanon, may ginasuhulan sila sa pagbaligya sini.

Gani, indi lang simple ang hilikuton sang mga mangingisda sa Galilea sang unang siglo. Ang pagpangisda bahin sang isa ka komplikado nga sistema sang pagbaligyaanay kag pagbaklanay. Nagabulig ini sa aton nga maintiendihan sing maayo ang Ebanghelyo kag ang mga ginsiling ni Jesus tuhoy sa pagpangisda kag mga mangingisda. Kag paagi sini, maapresyar pa gid naton ang pagtuo nanday Pedro, Andres, Santiago, kag Juan. Wala kita makahibalo kon ano ang estado nila sa pangabuhi. Pero sang gintawag sila ni Jesus, ginbayaan nila dayon ang pagpangisda—ang ila mismo palangabuhian—agod mangin “mga mangingisda sing mga tawo.”—Mateo 4:19.

[Nota]

[Mapa sa pahina 25]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Lake Hula

Betsaida

Capernaum

Magadan

Dagat sang Galilea

Jerusalem

Patay nga Dagat

[Credit Line]

Todd Bolen/Bible Places.com

[Picture Credit Line sa pahina 26]

Todd Bolen/Bible Places.com