Ang Pagpanakayon sang Una

Ordinaryo na lang subong sa mga tawo ang pagbiyahe sa malayo nga mga lugar. Kabalo ka bala nga ang mga tawo sang panahon sang Biblia nagalakbay man sa malayo nga mga lugar?

MGA isa ka libo ka tuig antes sang panahon ni Cristo, nagpahimo si Hari Solomon sang mga barko. Nagpanakayon ini upod sa mga barko sang hari sang Tiro nga may karga nga malahalon nga mga pagkabutang halin sa malayo nga mga lugar pakadto sa Israel. (1 Hari 9:26-28; 10:22) Sang ikasiam nga siglo B.C.E., makadto si propeta Jonas sa Tarsis. * Nagsakay sia sa pantalan sang Joppa sa Israel nga sakop sang Mediteraneo. (Jonas 1:3) Sang unang siglo C.E., nagpanakayon si apostol Pablo halin sa Cesarea sa Israel pakadto sa Puteoli. Ginatawag ini subong nga Pozzuoli, kag ara nayon sa baybayon sang Naples, Italy.—Binuhatan 27:1; 28:13.

Nahibaluan sang mga historian nga sang panahon ni Pablo, pirme nagapanakayon ang mga negosyante nga taga-Mediteraneo. Nagaagi sila sa Pula nga Dagat pakadto sa India. Sang tungatunga sang ikaduha nga siglo, ang iban nakalab-ot pa gani sa  China. * Pero ano ang aton nahibaluan sa mga pagpanakayon sang una pakadto sa katundan sang Mediteraneo? Asta diin nakalab-ot ang mga marinero?

Ang mga Pagpanakayon sang mga Fenicianhon

Pila ka siglo antes sang panahon ni Pablo, ang mga marinero nakatukod sing mga kolonya sa Katundan bangod sa ila negosyo. Ginapatihan nga ang mga Fenicianhon, nga ang ila lugar ginatawag subong nga Lebanon, nakalab-ot sa Atlantiko sang 1200 B.C.E. Sang mga 1100 B.C.E., nadiskobrehan nila ang Gadir sa uluunhan sang kanal sang Gibraltar. Ginatawag ini subong nga Cádiz, ang pantalan nga siudad sang Espanya. Ginabaligya diri ang silver, nga ginamina sa sini nga lugar, kag ang tin nga naghalin pa sa mga negosyante sa Atlantiko.

Suno sa Griego nga historian nga si Herodotus, nagpahimo si Paraon Neco sang Egipto sing mga sakayan sa mga Fenicianhon sang ikapito nga siglo B.C.E. Ang mga tripulante sini, mga Fenicianhon man. Ini nga mga sakayan ara sa gibwangan sang Pula nga Dagat. Tuyo sini nga libuton ang Aprika halin sa sidlangan pa katundan.

Sadto nga tion, madugay na nga ginakadtuan sang mga Fenicianhon ang mga baybayon sang Aprika. Pero bangod sa mamadlos nga hangin kag sulog, nabudlayan magkadto ang mga marinero sa malayo nga bahin sang bagatnan nga baybayon sang Atlantiko. Suno kay Herodotus, ining bag-o nga mga sakayan ni Paraon Neco, naghalin sa Pula nga Dagat. Pakadto sila sa bagatnan amo nga nagpangalihid sila sa baybayon sang sidlangan nga Aprika sa Indian Ocean. Sang mga tungatunga sang tuig, nagpahigad sila kag nagtanom. Nagtener sila asta nga makaani kag nagpanakayon liwat. Suno kay Herodotus, sang ikatlo nga tuig, nalibot nila ang bug-os nga kontinente kag nag-agi sila sa Mediteraneo pabalik sa Egipto.

Sa katapusan nga bahin sang rekord ni Herodotus, nagsiling sia nga sang makabalik na ang mga Fenicianhon, may ginsugid sila nga indi niya mapatihan. Isa sa sini amo nga sang nakalab-ot sila sa pinakapunta nga bahin sang Aprika, nakita nila kuno ang adlaw sa ila tuo. Indi gid ini mapatihan sang mga Griego sang una kay ang mga tawo nga nagdaku sa aminhan sang ekuador naanad na nga makita ang adlaw sa bagatnan. Gani, kon nagapakadto sila sa katundan, ang adlaw ara sa ila wala. Pero sa Cape of Good Hope, nga ara sa bagatnan sang ekwador, ang adlaw kon udto makita sa aminhan ukon sa tuo sang mga nagapakadto sa katundan.

Sa sulod sang mga siglo, ang sinulatan ni Herodotus masami nga ginabaisan sang mga historian. Madamo ang indi magpati nga masarangan sang mga marinero sang una nga malibot ang Aprika. Pero nagapati ang mga iskolar nga ginsugo ni Paraon Neco ini nga pagpanakayon. Nagapati man sila nga posible gid ini bangod ang mga Fenicianhon eksperto nga mga marinero. Suno sa historian nga si Lionel Casson, “posible gid ini nga pagpanakayon.” Nagsiling pa sia nga “wala sing rason nga indi ini masarangan sang mga marinero sang Fenicia kon basihan ang kalawigon sang ila pagpanakayon kag ang mga pamaagi nila nga ginsiling ni Herodotus.” Indi naton masiguro nga husto ang tanan nga ginhambal ni Herodotus. Pero paagi sini, nahibaluan naton ang mga pagpangabudlay sang mga marinero para makadtuan ang mga lugar nga wala pa makilala sadto.

Si Pytheas Nagpaaminhan

Indi lamang ang mga Fenicianhon ang una nga mga tawo nga taga-Mediteraneo nga nakapanakayon sa katundan pakadto sa Atlantiko. Ang isa sa mga kolonya nga gintukod sang Griego nga mga marinero sa Mediteraneo amo ang Massalia. Isa ini karon ka Pranses nga siudad sang Marseilles. Nagtin-ad ini nga siudad bangod sa negosyo. Halin sa Massalia, ang mga negosyante nagadala sing alak, lana, kag bronse  nga kagamitan sa aminhan. Pagbalik nila, nagadala sila sing mga metal kag amber. Interesado gid ang mga taga-Massalia kon diin ini nagahalin. Amo nga sang 320 B.C.E., si Pytheas nga taga-Massalia nagpanakayon paaminhan.

Pagbalik ni Pytheas, nagsulat sia sing libro nga On the Ocean parte sa iya pagpanakayon. Bisan ang orihinal niya nga sinulatan sa Griego wala na, ginsambit ini sang mga 18 ka manunulat sang una. Suno sa ila, ginlaragway ni Pytheas sing maayo ang kadagatan, taub kag hunas, mga pumuluyo, kag mga lugar nga iya nakadtuan. Naggamit sia sing isa ka instrumento para mabal-an ang kataason sang adlaw. Paagi sini mabal-an man niya kon daw ano na sia kalapit sa aminhan.

Nagpanakayon si Pytheas kay gusto niya matun-an ang isa ka lugar. Pero mahimo nga indi lang amo sini ang iya rason. Ang mga iskolar nagsiling nga may taga-Massalia nga naggasto sa iya pagpanakayon kay interesado ini sa pagnegosyo. Gani nangita si Pytheas sing alagyan pakadto sa mga lugar nga may mga amber kag tin. Diin sia nakalab-ot?

Sa Brittany, Britanya, kag Lampas Pa

Mahimo nga naglibot si Pytheas sa Iberia kag nag-agi sa baybayon sang Gaul pakadto sa Brittany kag didto sila nagdungka. Nahibaluan naton nga nakalab-ot sia didto kay ang isa sang iya mga takus sa anggulo sang adlaw, nga mahimo ginkuha niya sa duta, eksakto sa lokasyon subong sang isa ka lugar sa aminhan nga Brittany. *

Eksperto nga marinero kag manughimo sing sakayan ang mga tawo sa Brittany kag naganegosyo sila sa Britanya. Ang Cornwall amo ang pinakapunta nga lugar sa bagatnan-katundan sang Britanya. Amo ini ang masunod nga ginkadtuan ni Pytheas kay madamo diri sing tin, nga amo ang importante nga elemento sang bronse. Sa iya report, ginsugid niya kon daw ano kadaku ang Britanya. Nagsiling man sia nga ang korte sini daw trianggulo. Ginapakita sini nga mahimo nalibot niya ang bilog nga isla.

Bisan indi kita makapat-od kon ano gid nga ruta ang gin-agyan ni Pytheas, mahimo nga nagpanakayon sia sa tunga sang Britanya kag Ireland, kag nagdungka sa Isle of Man. Ang latitud sini nga lugar, pareho sa iya ikaduha nga rekord sa takus sang anggulo sang adlaw. Ang ikatlo nga takus mahimo nga ginkuha niya sa Lewis, sa Outer Hebrides, sa katundan nga baybayon sang Scotland. Halin didto, mahimo nga  nagdiretso sia paaminhan sa Orkney Islands sa aminhan sang Scotland. Nahibaluan naton ini bangod suno kay Pliny the Elder, ginrekord ni Pytheas nga may 40 ini ka isla.

Suno kay Pytheas, kon magpanakayon ka sing anom ka adlaw paaminhan sang Britanya, makita mo ang Thule. Suno sa pila ka awtor, si Pytheas nagsiling nga wala diri nagatunod ang adlaw kon tig-ilinit. Halin diri, kon magbiyahe ka sing isa pa ka adlaw, makalab-ot ka sa dagat nga “nagayelo.” Ginabaisan pa kon diin gid ang ginatawag ni Pytheas nga Thule. May nagasiling nga sa Faeroe Islands, ang iban sa Norway, kag ang iban naman sa Iceland. Kon diin man ang Thule, nagapati ang mga manunulat sang una nga amo ini ang “pinakamalayo nga lugar sa aminhan nga ginngalanan.”

Pagbalik ni Pytheas sa Britanya mahimo nga nag-agi sia sa amo gihapon nga ruta dayon ginlibot niya ang bilog nga isla. Wala naton nahibaluan kon bala nagkadto pa sia sa baybayon sang naaminhan nga Europa antes sia magbalik sa Mediteraneo. Pero nagsiling si Pliny the Elder nga nahibaluan gid si Pytheas kon diin nga mga lugar ang madamo sing amber. Ang ginakuhaan sadto sining malahalon nga materyal amo ang Jutland, nga bahin sang Denmark subong, kag ang bagatnan nga baybayon sang Baltic Sea. Siempre, mahimo nga nahibaluan lang ini ni Pytheas sang nagkadto sia sa mga pantalan sang sidlangan nga Britanya kay wala man sia nagsiling nga nakakadto sia didto.

Ang isa pa ka kilala nga manuglakbay sa Mediteraneo nga nagsulat parte sa iya pagkadto sa Britanya amo si Julio Cesar. Nagdungka sia sa bagatnan nga bahin sini nga isla sang 55 B.C.E. Sang 6 C.E., ang iban nga manuglakbay nga Romano nakalab-ot pa sa aminhan nga Jutland.

Pagtukib sa Iban Pa nga Lugar

Bangod sa pagpanakayon sang mga Fenicianhon kag mga Griego, madamo sila sing natukiban nga mga lugar, indi lamang sa Mediteraneo kag Atlantiko, kundi asta pa sa pinakabagatnan nga bahin sang Aprika kag sa aminhan sa Arctic. Ang mga tawo sang una interesado sa pagpanakayon, pagnegosyo, kag paglakbay sa malayo nga mga lugar. Bangod sini, madamo sila sing natun-an.

Ang mga rekord parte sa paglakbay nga makita subong, bahin lamang sang madinalag-on nga pagpanakayon sang maisog nga mga marinero. Pila sa mga marinero sang una ang nakabalik lang sa ila ginhalinan pero wala nagsulat parte sa ila mga paglakbay? Kag pila ang nagpanakayon nga wala na makabalik? Indi gid naton ini masabat. Pero bangod sini nga mga paglakbay, may ideya kita kon paano naglapnag ang Cristianismo.—Tan-awa ang  kahon sa ibabaw.

[Mga Nota]

[Kahon sa pahina 29]

 Ang Maayong Balita “Ginbantala sa Tanan nga Tinuga”

Sang mga 60-61 C.E., nagsiling si apostol Pablo nga ang maayong balita “ginbantala sa tanan nga tinuga sa idalom sang langit.” (Colosas 1:23) Buot bala niya silingon nga ang mga Cristiano nakabantala na sa India, Far East, Aprika, Espanya, Gaul, Britanya, Baltics, kag sa lugar nga gintawag ni Pytheas nga Thule? Mahimo nga wala pa, pero indi man kita makasigurado.

Pero, makasigurado kita nga ang maayong balita nakalab-ot gid sa iban nga lugar. Halimbawa, may mga Judiyo kag mga proselita nga nangin Cristiano sang Pentecostes 33 C.E. Gindala nila ang ila mga ginapatihan sa Parthia, Elam, Media, Mesopotamia, Arabia, Asia Minor, sa pila ka bahin sang Libya pakadto sa Cirene, kag Roma. Gani, ang maayong balita nakalab-ot sa mga lugar nga kilala sadto sang panahon ni Pablo.—Binuhatan 2:5-11.

[Diagram/Mapa sa pahina 26, 27]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Si Herodotus nagsiling nga sang nagapanakayon ang mga marinero sa punta sang Aprika, nakita nila nga ang adlaw ara sa ila tuo

[Mapa]

APRIKA

DAGAT MEDITERANEO

ATLANTIC OCEAN

INDIAN OCEAN

[Diagram/Mapa sa pahina 28, 29]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Ang mga lugar nga ginkadtuan sang Griego nga marinero nga si Pytheas

[Mapa]

Marseilles

IBERIAN PENINSULA

IRELAND

ICELAND

NORWAY

North Sea

BRITANYA

BRITTANY

IBERIAN PENINSULA

AFRICAN NORTH COAST

DAGAT MEDITERANEO

Marseilles