Mga Apologist—Manugpangapin sang Cristianismo Ukon mga Pilosopo?

PAGPAKIGHILAWAS sa suod nga paryente, pagpatay sing mga bata, kag kanibalismo—amo ini ang pila sa mga panumbungon batok sa mga Cristiano sang ikaduha nga siglo C.E. Nagresulta ini sa mabaskog nga paghingabot amo nga nagbatyag ang nagapangangkon nga mga Cristianong manunulat nga dapat nila pangapinan ang ila pagtuo. Nakilala sila subong mga apologist, ukon manugpangapin sang ila pagtuo. Tuyo sini nga mga manunulat nga pamatud-an nga indi makahalalit ang ila relihion para paboran sila sang Romanong mga manuggahom kag mga tawo. Peligruso gid ini bangod mangin paborable lamang ang opinyon sang mga manuggahom kag sang mga tawo kon magpauyon ang mga apologist sa ila. Mahimo man ini bangdan sang dugang nga paghingabot ukon pagkompromiso sang Cristianong pagtuo. Paano ginpangapinan sang mga apologist ang ila pagtuo? Ano nga mga argumento ang ila gingamit? Kag ano ang mga resulta sang ila mga panikasog?

Mga Apologist kag Emperyo sang Roma

Ang mga apologist maalam nga mga lalaki sang ikaduha kag sang maaga nga bahin sang ikatlo nga siglo. Ang labing kilala sa ila amo sanday Justin Martyr, Clement sang Alexandria, kag Tertullian. * Ang ila mga sinulatan ginpatungod gid sa mga pagano kag sa Romanong mga manuggahom, sa tuyo nga ipaathag ang Cristianong pagtuo, kag may mga teksto man ini gikan sa Biblia. Labaw sa tanan, gin-atubang sang mga apologist ang mga manughingabot, ginpanghiwala ang ila mga akusasyon, kag ginpakilala nga maayo ang mga Cristiano.

Ang isa sa panguna nga katuyuan sang mga apologist amo ang pagkumbinsi sa mga manuggahom nga ang mga Cristiano indi mga kaaway sang emperador ukon sang emperyo. Nagsiling si Tertullian nga ang emperador “gintangdo sang aton Dios,” kag ginpangapinan ni Athenagoras nga ang trono sang emperyo dapat lamang ipapanubli sa pamilya sang emperador. Nagapakita ini nga nadalahig sila sa pulitika sa sina nga tion. Bangod sini, ginsikway nila ang ginsiling ni Jesucristo: “Ang akon ginharian indi bahin sini nga kalibutan.”—Juan 18:36.

 Nagsiling man ang mga apologist nga dapat may maayo nga relasyon ang Roma kag ang mga Cristiano. Suno kay Melito, ining duha ka organisasyon kinahanglan mag-ugyunay para makaamot sa kaayuhan sang emperyo. Ang wala nakilal-i nga manunulat sang The Epistle to Diognetus nagsulat nga importante ang mga Cristiano ‘para mahiusa ang kalibutan.’ Nagsulat man si Tertullian nga nagapangamuyo ang mga Cristiano para sa kahamungayaan sang emperyo kag para indi gilayon mag-abot ang katapusan sang malaut nga kalibutan. Bangod sini, daw indi na importante para sa ila ang pag-abot sang Ginharian sang Dios.—Mateo 6:9, 10.

“Ang Cristianismo” Nangin Pilosopiya

Ang pilosopo nga si Celsus mayagutaon nga naglaragway nga ang mga Cristiano “mga mamumugon, sapatero, mangunguma, wala tinun-an, kag kaladlawan nga mga tawo.” Ini nga pagyaguta indi mabatas sang mga apologist. Determinado sila nga makuha ang buot sang publiko paagi sa bag-o nga taktika. Ang ila anay ginsikway nga kaalam sa kalibutan pagagamiton na karon sang “mga Cristiano.” Halimbawa, si Clement sang Alexandria nagkabig sa pilosopiya nga “matuod nga teolohiya.” Si Justin, nga nagasikway sadto sa pagano nga mga pilosopiya, amo ang una nga naggamit sini para ipabutyag ang “Cristianong” mga ideya, nga nagakabig sini nga pilosopiya nga “mapuslanon kag indi makatalagam.”

Sugod sadto, wala na nila ginsikway ang pilosopiya, kundi ginhimo nila ang Cristianong panudlo nga isa ka pilosopiya nga mas labaw sa pilosopiya sang mga pagano. “Sa pila ka bahin, ginatudlo man namon ang mga butang nga ginatudlo sang ginarespeto ninyo nga mga mamalaybay kag mga pilosopo, kag sa iban nga bahin, mas mabaskog kag mas sagrado ang amon pagpanudlo,” sulat ni Justin. Bangod bag-o ini kag makagalanyat, ang “Cristianong” panudlo kuno sang mga apologist napresentar nga daw mabakod kag talahuron. Ginpadaku sang mga apologist nga ang Cristiano nga mga tulun-an mas nauna sangsa mga libro sang mga Griego kag ang mga manalagna sa Biblia nagkabuhi antes pa sang Griego nga mga pilosopo. Ang pila ka apologist naghinakop pa gani nga ang mga pilosopo nag-ilog lang sa mga manalagna. Ginkabig pa nila si Plato subong disipulo ni Moises!

Ginpatiko ang Cristianismo

Ining bag-o nga taktika nagresulta sa pagsamo sang Cristianismo kag pagano nga pilosopiya. Ginpaanggid ang Griego nga mga dios sa mga karakter sa Biblia. Si Jesus ginpaanggid kay Perseus; kag ang pagpanamkon ni Maria ginpaanggid sa pagpanamkon sang iloy ni Perseus nga si Danaë, nga isa man kuno ka birhen.

 Daku man ang ila ginbag-o sa pila ka panudlo. Halimbawa, sa Biblia, si Jesus gintawag nga “Logos,” buot silingon “Pulong” sang Dios, ukon Humalambal. (Juan 1:1-3, 14-18; Bugna 19:11-13) Amo ini ang panudlo nga una nga ginpatiko ni Justin, nga pareho sang isa ka pilosopo naggamit sing duha ka posible nga kahulugan sang Griegong tinaga nga logos: “pulong” kag “pangatarungan.” Nagsiling sia nga nabaton sang mga Cristiano ang pulong paagi mismo kay Cristo. Pero, ang logos, subong isa ka pangatarungan, yara kuno mismo sa kada tawo, lakip na sa mga pagano. Gani, naghinakop sia nga mga Cristiano ang mga nagakabuhi suno sa pangatarungan, bisan pa ang nagapangangkon ukon ginakabig nga mga ateista, pareho kay Socrates kag iban pa.

Dugang pa, gin-insister sang mga apologist, lakip kay Tertullian, nga may kaangtanan si Jesus sa logos ukon pangatarungan sang Griegong pilosopiya. Bangod si Jesus kag ang logos naangot sa Dios, amo ini ang ila ginbasihan sa ila pagpati nga nagresulta sa panudlo nga Trinidad sa Cristianismo. *

Ang tinaga nga “kalag” makita sa Biblia sing sobra sa 850 ka beses, lakip na ang sobra sa 100 sini sa Griegong tinaga. Panguna ini nga nagapatuhoy sa nagakabuhi nga mga tinuga, tawo man ukon sapat kag ini mahimo mapatay. (1 Corinto 15:45; Santiago 5:20; Bugna 16:3) Pero, ginpatiko sang mga apologist ini nga panudlo sa Biblia paagi sa pag-angot sini sa pilosopiya ni Plato nga ang kalag nagaseparar sa lawas, indi ini makita kag indi man mapatay. Nagapati pa gani si Minucius Felix nga ang pagpati sa pagkabanhaw nag-umpisa sa panudlo ni Pythagoras parte sa reinkarnasyon. Naimpluwensiahan gid sang mga Griego ang mga panudlo sa Biblia!

Sayop nga Desisyon

Nahibaluan sang pila ka apologist nga ang pilosopiya makatalagam sa pagtuo sang mga Cristiano. Pero, bisan ginapakalain nila ang mga pilosopo, nanamian gihapon sila sa maalamon nga pamaagi sang mga pilosopo. Halimbawa ginpakamalaut ni Tatian ang mga pilosopo bangod wala gid sila sing nahimo nga maayo, pero gintawag man niya ang relihion sang Cristiano subong “aton pilosopiya” kag nagpauyon sa mga panudlo sang mga pilosopo. Ginpakamalaut naman ni Tertullian ang impluwensia sang pagano nga pilosopiya sa panudlo sang mga Cristiano. Pero, nagsiling sia nga luyag niya sundon si “Justin, nga isa ka pilosopo kag martir; si Miltiades, nga isa ka pilosopo sang mga simbahan,” kag iban pa. Si Athenagoras gintawag man nga “isa ka Cristiano nga pilosopo sang Atenas.” Nagapati naman si Clement nga “mahimo gamiton sing makatarunganon sang mga Cristiano ang pilosopiya sa pagkuha sing kaalam kag sa pagpangapin sang ila pagtuo.”

Ano man nga kadalag-an ang natigayon sang mga apologist sa pagpangapin sang ila pagtuo, pat-od nga nakahimo gid sila sing mabug-at nga sala. Paano? Ginpahanumdom ni apostol Pablo ang mga Cristiano nga lakip sa espirituwal nga mga armas nga mahimo nila magamit, wala na sing mas epektibo pa sangsa “pulong sang Dios,” kay ‘buhi ini kag gamhanan.’ Nagsiling si Pablo nga paagi sa sini ‘ginapukan naton ang mga pangatarungan kag ang tagsa ka mataas nga butang nga supak sa ihibalo sang Dios.’—Hebreo 4:12; 2 Corinto 10:4, 5; Efeso 6:17.

 Sang gab-i antes sia ginpatay, ginsilingan ni Jesus ang iya mga disipulo: “Magpakabakod kamo! Nadaug ko ang kalibutan.” (Juan 16:33) Ang mga pagtilaw kag kabudlayan nga iya naeksperiensiahan wala nagpaluya sang iya pagtuo kag katutom sa iya Amay. Sing kaanggid, ang pinakaulihi nga napatay nga apostol nga si Juan nagsulat: “Amo ini ang pagdaug nga nagdaug sang kalibutan, ang aton pagtuo.” (1 Juan 5:4) Bisan pa gusto pangapinan sang mga apologist ang pagtuo sang mga Cristiano, sayop ang ila desisyon nga batunon ang mga ideya kag mga pilosopiya sang kalibutan. Bangod sini, gintugutan nila nga mapatalang sini nga mga pilosopiya, amo nga sila ang nadaug sang kalibutan, pati na ang ila pagka-Cristiano. Gani, imbes nga mangin madinalag-on sila nga manugpangapin sang pagtuo sang matuod nga Cristiano, wala nila natalupangdan nga nahulog na sila sa siod ni Satanas, nga “padayon nga nagahimo sang iya kaugalingon nga anghel sang kapawa.”—2 Corinto 11:14.

Amo man sini ang ginahimo karon sang mga lider kag teologo sang simbahan. Imbes nga pangapinan ang matuod nga Cristianismo paagi sa Pulong sang Dios, masami nila nga ginapakanubo ang Biblia kag nagatudlo sang pilosopiya sang kalibutan para makuha ang pabor sang mga tawo kag manuggahom. Imbes nga magpaandam sa katalagman sang pagsunod sa ginahimo sang kalibutan nga supak sa Biblia, nangin mga manunudlo sila nga ginahimo ang ila bug-os nga masarangan para ‘pakalamon ang mga dulunggan’ sang ila tagpalamati para magdamo ang ila mga sumalakdag. (2 Timoteo 4:3) Makapasubo nga pareho sang ginhimo sang mga apologist sang una, wala ginsapak sini nga mga manunudlo ang paandam sang apostol: “Mag-andam kamo: basi may isa nga magataban sa inyo subong iya natukob paagi sa pilosopiya kag wala pulos nga daya suno sa tradisyon sang mga tawo, suno sa nahauna nga mga butang sang kalibutan kag indi suno kay Cristo.” Kag ginapahanumdom kita nga “ang ila katapusan mangin suno sa ila mga binuhatan.”—Colosas 2:8; 2 Corinto 11:15.

[Mga Nota]

[Blurb sa pahina 31]

“Ginapukan namon ang mga pangatarungan kag ang tagsa ka mataas nga butang nga supak sa ihibalo sang Dios.” —2 CORINTO 10:5

[Retrato sa pahina 28]

Para kay Justin, ang pagsunod sa pilosopiya “mapuslanon kag indi makatalagam”

[Retrato sa pahina 29]

Ginkabig ni Clement ang pilosopiya nga “matuod nga teolohiya”

[Retrato sa pahina 29]

Ang pilosopiya ni Tertullian nakabulig sa pagtuhaw sang doktrina sang Trinidad

[Retrato sa pahina 29]

Gintawag ni Tatian ang Cristianismo nga “aton pilosopiya”

[Retrato sa pahina 30]

Ginasunod man sang mga lider kag mga teologo sang simbahan karon ang mga apologist

[Retrato sa pahina 31]

Nagpaandam si apostol Pablo batok sa mga pilosopiya kag pagpangdaya sang mga tawo

[Picture Credit Lines sa pahina 29]

Clement: Historical Pictures Service; Tertullian: © Bibliothèque nationale de France