Nahibaluan Mo Bala?

Ano ang gawang sang banwa nga pirme ginasiling sa mga kasaysayan sa Biblia?

▪ Sa tion sang Biblia, kalabanan sang mga banwa napalibutan sang mabakod nga mga pader. Sa sulod sang madamo nga gawang, may malapad kag mahawan nga lugar nga puede matipunan sang mga tawo para makigkita sa iban, magbaligya, kag mag-istoryahanay. Diri man ginaanunsio ang mga pahibalo para sa publiko, kag mahimo man mapahibalo sang mga manalagna ang ila mensahe diri. (Jeremias 17:19, 20) Ang balasahon nga The Land and the Book nagsiling nga “halos tanan nga transaksion ginahimo sa gawang sang banwa ukon malapit diri.” Sa dumaan nga Israel, ang mga gawang sang banwa mapaanggid sa mga merkado sang mga banwa subong.

Halimbawa, si Abraham nagbakal sing duta kay Efron para mangin lulubngan sang iya pamilya “sa atubangan sang mga anak ni Het, sa atubangan sang tanan nga nagsulud sa gawang sang banwa.” (Genesis 23:7-18) Kag ginpangabay ni Boaz ang napulo ka gulang sang Betlehem nga magpungko sa gawang sang banwa agod makahimo sing kahimusan sa atubangan nila para kay Rut kag sa palanublion sang iya napatay nga bana, may kaangtanan sa kasuguan parte sa pagminyo sang malapit nga himata. (Rut 4:1, 2) Kon manghikot subong mga hukom ang mga gulang sa isa ka banwa, nagapungko sila sa gawang para pamatian ang kaso, magdesisyon, kag magpatuman sini.—Deuteronomio 21:19.

Sa diin ang Ofir, nga ginsambit sang Biblia nga kuluhaan sing maayo nga klase sang bulawan?

▪ Ang tulun-an sang Job amo ang una nga nagsambit sang “bulawan sang Ofir” kag nagapatuhoy ini sa puro nga bulawan. (Job 28:15, 16) Pagligad sang mga 600 ka tuig halin sa adlaw ni Job, nagtipon si Hari David sing “bulawan sang Ofir” para gamiton sa pagtukod sang templo ni Jehova sa Jerusalem. Ang iya anak nga si Solomon nagkuha man sing bulawan sa Ofir.—1 Cronica 29:3, 4; 1 Hari 9:28.

Suno sa Biblia, may ginpahimo nga mga sakayan si Solomon sa Ezion-geber, sa Dagat nga Mapula, nga ginkargahan sang bulawan halin sa Ofir. (1 Hari 9:26) Nagapati ang mga iskolar nga nahamtang ang Ezion-geber sa punta sang Gulf of Aqaba, malapit sa nahamtangan subong sang Elat kag Aqaba. Halin diri, mahimo malab-ot sang sakayan ang bisan diin nga bahin sang Dagat nga Mapula ukon sa malayo nga mga merkado sa baybayon sang Aprika ukon sang India, nga mahimo amo ang nahamtangan sang Ofir. Pero, nagapati ang iban nga nahamtang sa Arabia ang Ofir, bangod nasapwan diri ang dumaan nga mga minahan sang bulawan nga ginamina gihapon tubtob sa moderno nga tion.

May pila nga nagapati nga indi matuod ang kuluhaan ni Solomon sing bulawan, pero ang nagatuon sa kasaysayan sang Egipto nga si Kenneth A. Kitchen nagsulat: “Matuod gid ang Ofir. Makita sa bika nga nasulatan sing Hebreo nga pinamulong, nga ayhan napetsahan sang ikawalo nga siglo [B.C.E.], ang malip-ot nga listahan: ‘Bulawan sang Ofir para sa Bet-Horon—30 ka siklo.’ Ginapakita sini nga ang Ofir matuod gid nga kuluhaan sing bulawan, pareho sang ‘Bulawan sang ‛Amau,’ ukon ‘Bulawan sang Punt’ ukon ‘Bulawan sang Kush’ sa mga sinulatan sa Egipto—ang ngalan sang kada bulawan ginsunod sa ngalan sang lugar ukon sa klase ukon kalidad sang duta sa sina nga lugar.”

[Retrato sa pahina 15]

Si Abraham nga yara sa gawang sang banwa para magbakal sing duta

[Retrato sa pahina 15]

Ang bika nga nasulatan sing Hebreo nga nagsambit sang Ofir

[Credit Line]

Collection of Israel Antiquities Authority, Photo © The Israel Museum, Jerusalem