Sala—Paano Ini Nagbag-o?

“ANG mga tawo karon wala gid nanamian sa ideya nga may sala sila bangod sa sala sang aton una nga mga ginikanan. Kag amo man sini ang ila pagtamod sa sala mismo. . . . Ang mga tawo pareho nanday Adolf Hitler kag Josef Stalin mahimo nga nakasala, pero luwas sa ila, kita tanan mga inosente.”—The Wall Street Journal.

Subong sang nasambit, ang husto nga pagtamod sa sala amat-amat na nga nadula. Pero ngaa? Paano ini nagbag-o? Ano nga pagpati sa sala ang wala nanamian sang mga tawo karon?

Ang sala nabahin sa duha—ang napanubli nga sala kag ang personal nga sala. Ang una yara na nga daan sa aton, batunon man naton ukon indi, kag ang ikaduha amo ang hungod nga paghimo sing sala. Binagbinagon naton ang kada isa sini.

Nakapanubli Gid Bala Kita sing Sala?

Nagsiling ang Biblia nga napanubli sang tanan nga tawo gikan sa aton una nga mga ginikanan ang sala. Gani, natawo kita tanan nga may sala. “Ang tanan nga pagkadimatarong sala,” siling sang Biblia.—1 Juan 5:17.

Pero, indi mahangpan kag indi mabaton sang madamo nga sumilimba ang ideya nga ang tanan natawo nga may sala bangod sa paglapas sang aton una nga mga ginikanan. Bangod indi sila ang nakahimo sini, para sa ila wala sila sing salabton. Kon mabatian ini nga doktrina, siling ni Edward Oakes, isa ka propesor sa teolohiya, “ang kalabanan nga tawo mahimo makibot, magpanghiwala, ukon magpakunokuno nga nagapati sila sa sala pero indi lang kuno nila mahibaluan kon ano ang papel sini sa ila kabuhi.”

Ang isa ka rason kon ngaa nabudlayan ang mga tawo nga batunon ang ideya nga nakapanubli sila sang sala amo ang ginatudlo sang mga simbahan. Halimbawa, sa Council of Trent (1545-1563), ginkondenar sang simbahan ang bisan sin-o nga nagadumili sa pagpabunyag sang lapsag kay amo kuno ini ang paagi agod patawaron sila sa ila mga sala. Kon ang lapsag mapatay nga wala mabunyagan, siling sang mga teologo, indi sia makasaka sa langit bangod wala napatawad ang iya sala. Mas sobra pa gid sa sini ang ginhimo ni Calvin kay gintudlo niya nga ‘nadala sang lapsag ang iya sala gikan sa taguangkan sang iya iloy.’ Gin-insister niya nga ang ila kahimtangan ‘malain kag makangilil-ad sa Dios.’

Nagapati ang kalabanan nga tawo nga inosente ang bag-ong bun-ag nga mga lapsag kag indi gid makatarunganon nga mag-antos sila bangod sang napanubli nga sala. Mahapos naton mahangpan kon ngaa ginsikway sang mga tawo ang doktrina parte sa napanubli nga sala bangod sini nga panudlo. Ang matuod, ang pila ka lider sang simbahan halos indi magtudlo nga makadto sa kalayuhon nga impierno ang wala nabunyagan nga lapsag. Ginapalibugan gihapon nila kon ano ang madangtan sini nga mga lapsag. Bisan pa wala nalakip sa doktrina sang simbahan, madugay na nga ginatudlo sang Katoliko nga ang kalag sang wala  nabunyagan nga mga lapsag magakadto sa Limbo. *

Ang isa pa ka rason kon ngaa naghuyang ang pagpati sa napanubli nga sala amo ang pagpangduhaduha sang mga pilosopo, sientipiko, kag mga teologo sang ika-19 nga siglo nga matuod ang mga kasaysayan sa Biblia. Para sa madamo nga tawo, ang teoriya ni Darwin parte sa ebolusyon nagapakita nga indi matuod ang kasaysayan parte kanday Adan kag Eva. Gani, madamo ang nagakabig sa Biblia subong panghunahuna kag pagpati lamang sang mga manunulat sini imbes nga naghalin ini sa Dios.

Ano ang epekto sini sa doktrina parte sa napanubli nga sala? Siempre pa, kon ang mga sumilimba makumbinsi nga wala nagluntad sanday Adan kag Eva, makatarunganon lamang maghinakop nga wala sing sala nga nahimo. Bisan pa ginabaton sang pila nga may sala ang mga tawo, ginapaathag nila nga indi ini bangod sa napanubli nga sala kundi sa kinaugali sang mga tawo nga makasasala.

Amo sini ang ila pagpati sa napanubli nga sala. Pero kamusta naman ang personal nga sala? Tuhay ini sa napanubli nga sala. Malain man bala ini sa pagtamod sang Dios?

Sala Gid Bala Ini?

Kon pamangkuton parte sa personal nga mga sala, madamo ang maghunahuna sa Napulo ka Sugo—indi magpatay, magpanglahi, magkaibog, makigsekso antes sang kasal, magpangawat, kag iban pa. Halin pa sang una, ginatudlo sang simbahan nga ang bisan sin-o nga mapatay nga indi maghinulsol sa sini nga mga sala magaantos sing walay katapusan sa kalayuhon nga impierno. *

Para makalikaw sa sini nga silot, ginpatuman sang Katoliko nga Simbahan ang pagkumpisar sa pari, nga amo kuno ang may gahom sa pagpatawad. Pero, para sa kalabanan nga mga Katoliko, indi na uso ang pagpangumpisar, pagpatawad, kag penitensia. Halimbawa, ginpakita sang isa ka surbe nga kapin sa 60 porsiento sang mga Italyano nga Katoliko ang wala na nagapangumpisar.

Maathag nga ang pagpati sadto parte sa personal nga sala kag sa malain nga mga resulta sini—subong sang ginapaathag sang mga simbahan—wala nakapugong sa mga tawo sa pagpakasala. Madamo nga sumilimba ang wala na nagapati nga sayop gihapon ang mga butang nga ginakabig nga sayop sang una. Halimbawa, nagarason ang pila nga indi malain kon ang duha nga yara na sa husto nga edad mag-sex suno sa ila luyag kon wala sing iban nga masakitan.

 Ang isa ka posible nga rason sa sini nga pangatarungan amo nga indi sila kumbinsido sa gintudlo sa ila parte sa sala. Ang matuod, madamo ang indi gid magpati nga paantuson sing walay katapusan sang mahigugmaon nga Dios sa kalayuhon nga impierno ang mga makasasala. Kag ayhan, mahimo nga amo ini ang rason kon ngaa indi na serioso ang ila pagtamod sa “sala.” Pero may iban pa nga rason kon ngaa wala na ginasapak ang sala.

Pagsikway sa Maayo nga mga Pamatasan

Ang mga hitabo sang nagligad nga mga siglo amo ang rason sang daku nga pagbag-o sa aton katilingban kag sa hunahuna sang mga tawo. Ang duha ka inaway sa bug-os nga kalibutan, ang indi maisip nga mga inaway sa lainlain nga lugar, kag ang mga pagpamapas sang rasa amo ang rason kon ngaa madamo ang nagaduhaduha sa kapuslanan sang maayo nga pamatasan. Mahimo nga may mamangkot, ‘Makatarunganon pa bala nga sundon sa sining moderno nga kalibutan ang mga kasuguan nga ginpahamtang sang nagligad nga mga siglo kay ini nga mga kasuguan wala gid sing ideya sa mga nagakatabo sa aton panahon?’ Madamong rasonable nga tawo kag nagatuon sa moral ang naghinakop nga indi na nagakabagay nga sundon ang mga kasuguan sadto. Nagapati sila nga kinahanglan na isikway sang mga tawo ang pila ka kasuguan sa moral kag tradisyon, kag tinguhaan nga mapakita ang ila bug-os nga ikasarang paagi sa edukasyon.

Ini nga pangatarungan nagapahilayo pa gid sa mga tawo gikan sa Dios. Sa madamo nga pungsod sa Europa, pila na lang ka tawo ang nagasimba. Nagadamo nga nagadamo ang wala sing may ginapatihan, kag madamo ang wala nagaugyon sa mga doktrina sang simbahan, bangod ginakabig nila ini nga wala sing pulos. Para sa ila, kon nagtuhaw lang ang mga tawo kag wala sing Dios, ti ngaa magpalibog pa kon ano ang mga talaksan sa moral?

Ang indi istrikto nga pagsulundan sa moral sa mga pungsod sa Katundan sang ika-20 nga siglo nagresulta sa daku nga pagbag-o sa pagtamod sa sekso. Ang mga protesta sang mga estudyante, mga hublag batok sa kultura, kag ang lapnag nga paggamit sang mga kontraseptibo may daku nga papel kon ngaa ginsikway ang maayo nga mga pamatasan. Sa ulihi, indi na nila pagsundon ang mga pagsulundan sa Biblia. Ang ulihing tubo nagasunod na sa bag-o nga mga talaksan sa moral kag bag-o nga pagtamod sa sala. Sugod sina, siling sang isa ka manunulat, “ang lamang nga kasuguan amo ang kasuguan sa romantiko nga gugma”—nga makita sa lapnag nga pagbaton sa ginadumili nga pagpakigsekso.

 Pag-ugyon sang mga Relihion sa Nanamian sang mga Tawo

Ang Newsweek nga magasin prangka nga nagsiling parte sa nagakatabo sa Estados Unidos: “Madamo nga manugwali ang nagawali kon ano lang ang nanamian sang mga tawo para indi sila pagbiyaan sang ila mga parokyano.” Nahadlok sila magpatuman sing mga talaksan sa moral sa ila mga tagpalamati, kay basi madulaan sila sing mga parokyano. Indi gusto mabatian sang mga tawo nga dapat nila ipakita ang pagpaubos, disiplina sa kaugalingon, kag maayo nga pamatasan ukon dapat nila pamatian ang ila konsiensia kag maghinulsol sa ila mga sala. Gani, suno sa Chicago Sun-Times, “madamo nga simbahan ang nagawali sang isa ka mensahe nga ginakabig nila nga Cristianong panudlo, pero ang matuod nagasentro ini sa ila kaugalingon [kag] nagasikway sa ebanghelyo.”

Ini nga sahi sang panghunahuna nagresulta sa isa ka relihion nga nagatamod sa Dios sa ila kaugalingon nga pagpati, mga simbahan nga nagasentro, indi sa Dios kag sa Iya ginapangabay sa aton, kundi sa tawo kag kon paano niya mapabakod ang iya kompiansa sa kaugalingon. Ang ila lamang katuyuan amo ang pag-aman sang mga kinahanglanon sang simbahan. Nagresulta ini sa isa ka relihion nga wala sing doktrina. “Ano ang ibulos sa mga kasuguan sang mga Cristiano parte sa moral?” pamangkot sang The Wall Street Journal. “Ang maayo nga pamatasan amo ang indi pagpasilabot sa iban, kag ang ‘maayo nga tawo’ wala nagakondenar sa sala sang iban.”

Nagresulta ini sa pagpati nga maayo ang bisan ano nga relihion nga nagawali sang nanamian sang mga tagpalamati. Ang bisan sin-o nga nagabaton sini nga pagtamod, siling sang The Wall Street Journal, “mahimo magsulod sa bisan ano nga relihion, basta wala ini nagapatuman sang mga pagsulundan sa moral. Palig-una sila kag indi gid paghukmi.” Kag ang simbahan naman handa sa pagbaton sa mga tawo “kon sin-o gid sila,” nga wala nagapatuman sa ila sang mga pagsulundan sa moral.

Nagapahanumdom ini sa mga bumalasa sang Biblia sa tagna nga ginsulat ni apostol Pablo sang unang siglo C.E. Sia nagsiling: “Magaabot ang isa ka hut-ong sang tion nga indi sila magbatas sa makapapagros nga panudlo, kundi, suno sa ila kaugalingon nga mga kailigbon, magatipon sila sang mga manunudlo para sa ila kaugalingon agod pakalamon ang ila mga dulunggan; kag ipalayo nila ang ila mga dulunggan sa kamatuoran.”—2 Timoteo 4:3, 4.

Ginabutang sa katalagman sang mga lider sang relihion ang mga tawo kon wala nila ginasapak ang sala, ginapanghiwala ang pagluntad sini, kag ‘ginapakalam’ ang mga dulunggan sang ila mga tagpalamati paagi sa pagsugid kon ano ang nanamian sang ila mga sumilimba imbes sang kon ano ang ginasiling sang Biblia. Ini nga mensahe butig kag makatalagam. Wala ini nahisuno sa isa sa panguna nga panudlo sang matuod nga mga Cristiano. Ang sala kag pagpatawad importante nga bahin sang maayong balita nga gintudlo ni Jesus kag sang iya mga apostoles. Para mahibaluan ini, ginaagda ka nga basahon ang masunod nga artikulo.

[Mga Nota]

[Blurb sa pahina 7]

Ang relihion nga nagaugyon sa nanamian sang mga tawo nagapatubas sing malain nga mga bunga

[Kahon sa pahina 6]

Sala? “Balewala Na Ina sa Aton”

▪ “Amo ini ang isa sa labing daku nga problema sang simbahan karon. Wala na naton ginakabig ang aton kaugalingon subong ‘mga makasasala’ nga nagakinahanglan sing kapatawaran. Ang sala mahimo nga isa anay ka problema, pero karon balewala na ina sa aton. Gani, bisan may solusyon na ang simbahan sa sini nga problema, wala ini ginasapak sang kalabanan nga mga Amerikano.”—John A. Studebaker, Jr., manunulat parte sa relihion.

▪ “Nagasiling ang mga tawo: ‘Mataas ang ginapaabot ko sa akon kaugalingon kag sa iban, pero mga tawo lamang kita, gani himuon ko na lang kon ano ang akon masarangan.’ Luyag naton himuon ang mga butang nga indi mabudlay sundon, mga butang nga mahimo naton sing maayo. Mabuot man kita sa aton mga kaingod. Pero wala naton ginasapak ang mas dalagku nga mga sala.”—Albert Mohler, presidente sang Southern Baptist Theological Seminary.

▪ “Ginapabugal na karon sang mga tawo ang makahuluya sadto [pareho sang pito ka mabug-at nga sala]: para sa mga ginikanan, kinahanglan ang bugal para mapauswag ang kompiansa sa kaugalingon; ang isa ka grupo sang mga chef nga Pranses nagpetisyon sa Vatican nga ang pagkahakugan indi sala. Bangod sang kahisa, luyag gid mahibaluan sang mga tawo kon ano ang natigayon sang kilala nga mga tawo para matigayon man nila ini. Ginapukaw sang mga manugpasayod ang kaibog sang mga tawo; normal lang ang pagpangakig. Kon kaisa, gusto ko magtinamad.”—Nancy Gibbs, sa Time nga magasin.

[Retrato sa pahina 5]

Madamo karon ang wala nagapati nga matuod ang kasaysayan parte kanday Adan kag Eva