Nahibaluan Mo Bala?

Paano ginatamod sang Judiyo nga mga lider sang relihion sang panahon ni Jesus ang ordinaryo nga mga tawo?

▪ Sang nahauna nga siglo C.E., ginapakanubo sang mga may posisyon kag mga lider sang relihion sa Israel ang mga tawo nga may diutay ukon wala sing tinun-an. Ang mga Fariseo nagsiling: “Ining kadam-an nga wala makahibalo sang Kasuguan ginpakamalaut nga mga tawo.”—Juan 7:49.

Ginapakita sang iban nga mga reperensia nga ginatamay sang mga may posisyon ang mga tawo nga wala sing tinun-an kag ginatawag sila nga ʽam ha·ʼaʹrets, ukon “katawohan sang duta.” Sang primero, matinahuron ini nga pagtawag sa mga pumuluyo sang isa ka lugar, imol man ukon prominente nga mga tawo.—Genesis 23:7; 2 Hari 23:35; Ezequiel 22:29.

Pero sang panahon ni Jesus, ginpatuhoy ini nga termino sa mga tawo nga wala nakahibalo sang Kasuguan nga ginhatag sang Dios kay Moises ukon sa mga wala nagatuman sang tradisyon sang mga Judiyo. Ang Mishnah (mga sinulatan diin ginbase ang Talmud) nagpaandam nga indi magtulog sa mga balay sang ʽam ha·ʼaʹrets. Suno sa The Encyclopedia of Talmudic Sages, ang iskolar nga si Rabbi Meir sang ikaduha nga siglo nagsiling: “Kon ipakasal sang isa ka tawo ang iya bata nga babayi sa isa ka am ha’aretz daw pareho lang nga ginhigtan niya ini kag ginpagus-ab sa leon.” Mabasa man sa Talmud ang ginsiling sang isa ka rabbi nga “ang mga tawo nga wala sing tinun-an indi mabanhaw.”

Ano ang buot silingon sang ngalan nga Cesar sa Biblia?

▪ Ang Cesar amo ang Romano nga apelyido ni Gayo Julio Cesar, nga nangin gumalahom sang Roma sang 46 B.C.E. Gingamit man ini sang mga nagbulos nga emperador sang Roma, lakip nanday Augusto, Tiberio, kag Claudio nga ginsambit sa Biblia.—Lucas 2:1; 3:1; Binuhatan 11:28.

Sang 14 C.E., nangin emperador si Tiberio kag naggahom sa tion sang pagministeryo ni Jesus. Sia ang Cesar sang tion nga ginsabat ni Jesus ang pamangkot parte sa pagbayad sang buhis: “Ibayad ninyo kay Cesar ang mga butang nga iya ni Cesar, apang sa Dios ang mga butang nga iya sang Dios.” (Marcos 12:17) Pero wala lamang diri ginpatuhuyan ni Jesus si Tiberio. Ang “Cesar” nagarepresentar man sa gobierno.

Sang mga 58 C.E., sang ginhukman sing indi makatarunganon si Pablo, gingamit niya ang iya kinamatarong bilang pumuluyo sang Roma para mag-apelar kay Cesar. (Binuhatan 25:8-11) Pero indi buot silingon nga si Nero, nga emperador sadto, ang ginpangabay ni Pablo nga maghukom sa iya, kundi ang mataas nga hukmanan sang emperyo.

Ang Cesar nangin kinaandan na nga titulo sang mga nagagahom, amo nga bisan natapos na ang dinastiya sang mga Cesar, gingamit gihapon ini sang mga gumalahom.

[Retrato sa pahina 29]

Ang pilak nga denario nga may larawan ni Tiberio