Ang mga Kolor kag Tela sang Panahon sang Biblia

SA Biblia, madamo kita sing mabasa parte sa mga estilo, kolor, kag mga materyales sang bayo sang mga tawo ginatos ka tuig na ang nagligad.

Siempre, ang Biblia indi libro parte sa mga uso kag mga estilo. Pero ang mga detalye parte sini nga mabasa sa Biblia makabulig para mangin buhi sa mga bumalasa ang mga hitabo nga ginasiling sang Biblia.

Halimbawa, mabasa naton nga naghimo sanday Adan kag Eva sang tampi nga human sa gintambitambi nga dahon sang higuera. Pero sang ulihi, ginhatagan sila sang Dios sang mas mabakod nga “bayo nga halin sa panit sang sapat.”—Genesis 3:7, 21, APD.

Detalyado man nga ginsambit sa Exodo kapitulo 28 kag 39 ang parte sa mga bayo sang mataas nga saserdote sang Israel. Lakip sa sini ang lino nga nasulod nga panapton, puti nga malaba nga panapton, hinabol nga paha, asul nga bayo nga wala sing pako, kag ang ginburdahan nga efod kag tabon sa dughan, lakip ang turbante kag ang mahining nga pidaso nga bulawan sini. Kon basahon naton kon paano gingamit ining malahalon nga mga materyales para mahuman ini nga mga bayo, maimadyin naton kon daw ano katahom ang ila ginasuksok.—Exodo 39:1-5, 22-29.

Ang bayo ni propeta Elias pinasahi katama amo nga makilala sia dayon sang mga tawo bangod sa iya ginasuksok: “Nagasuksok ang tawo sing bayo nga human sa bulbol kag ang iya paha sa hawak human sa panit.” Ginatos ka tuig sang ulihi, nasal-an sang iban si Juan nga Manugbawtismo nga si Elias, kay mahimo nga anggid sila sang bayo.—2 Hari 1:8, NW; Mateo 3:4; Juan 1:21.

 Mga Tela kag Kolor Ginsambit sang Biblia ang mga detalye parte sa mga materyales sa paghimo sang bayo, subong man ang mga kolor kag lugom, lakip ang proseso sang pagpulon, paghabol, kag pagtahi. * Ang panguna nga mga tela nga ginsambit amo ang delana nga halin sa bulbol sang mga sapat kag lino nga halin sa tanom. Si Abel gintawag nga “manugbantay sang carnero.” (Genesis 4:2) Pero wala ginsambit sang Biblia kon bala nagsagod sia sang karnero para gamiton ang ila bulbol. Una nga ginsambit sang Biblia ang manipis nga lino sang ginpasuksok ini ni Paraon kay Jose sang ika-18 nga siglo B.C.E. (Genesis 41:42) Wala ginsambit sa Biblia nga ang koton gingamit sang mga Judiyo sa paghimo sang bayo, pero ginagamit ini sang una sa Middle East.

Ang bulbol kag tanom nga lino ginakuhaan sang mapino nga mga nahot nga ginapulon para makahimo sang hilo nga lainlain ang kadamulon. Dayon ang mga hilo ginahabol para makahimo sang tela. Ang mga hilo kag mga tela ginalugom sa lainlain nga kolor. Dayon ang tela ginatabas depende sa kadakuon sang  nagasuksok. Ang nahuman nga mga bayo ginaburdahan sang mga hilo nga lainlain sing kolor, nga nagapadugang sang katahom kag balor sang bayo.—Hukom 5:30.

Ang asul, purpura, kag krimson masami nga ginasambit sang Biblia nga mga lugom sa tela. Ginsugo ang mga Israelinhon nga ‘butangan sing lubid nga asul ang plikos sa tagsa ka sidsid’ sang ila bayo bilang pahanumdom sang ila pinasahi nga relasyon kay Jehova nga Dios. (Numeros 15:38-40) Ang Hebreo nga tinaga nga tekheʹleth, nga isa ka klase sang asul, kag ang ’ar·ga·manʹ, nga ginbadbad sa masami nga “purpura,” amo ang mga kolor nga gingamit sa mga bayo sang mataas nga saserdote kag sa iban pa nga dekorasyon sa tabernakulo kag templo.

Pagtukod sang Tabernakulo kag Templo Ang tabernakulo sa kamingawan—kag sang ulihi ang templo sa Jerusalem—amo ang sentro sang pagsimba sang mga Israelinhon. Gani madamo nga detalye ang ginhatag sang Biblia parte sa paghanda kag pagtukod sang tabernakulo kag sang templo ni Solomon. Luwas sa materyales kag kolor, may mga detalye man parte sa paghabol, paglugom, pagtahi, kag pagburda sang tolda kag kurtina sini.

Sa paggiya sang Dios, natapos sang eksperto nga mga panday nga sanday Bezalel kag Oholiab, kag sang iban pa nga lalaki kag babayi, ang ila pinasahi nga asaynment nga paghimo sang layanglayang nga tilipunan para sa pagsimba kay Jehova. (Exodo 35:30-35) Sa kapitulo 26 sang Exodo, ginlaragway ang mga materyales sang tabernakulo kag ang pagtukod sang tanan nga bahin sini. Halimbawa, ang malapad kag matahom nga mga tela sang tolda human sa hinabol nga “maayo nga klase sang linubid nga linen, asul nga hilo, purpura nga de-lana, kag eskarlata nga hilo.” Mahimo nga madamo sini nga materyales ang gindala sang mga Israelinhon paggua nila sa Egipto. Ginpatahom gid ang madamol nga kurtina nga naburdahan sang larawan sang mga kerubin, nga nagatunga sa “Balaan kag sa Labing Balaan” sa nasulod nga bahin sang tabernakulo. (Exodo 26:1, 31-33, NW) Kaanggid man sini ang instruksion sa mga naghimo sang tela para sa templo sa Jerusalem, sa pagpanguna ni Hari Solomon.—2 Cronica 2:1, 7.

 Ginapakita sang mga detalye sa Biblia nga ang mga Judiyo sang una may abilidad sa paggamit sang mga materyales nga matigayon sadto. Gani maimadyin naton nga ang mga Israelinhon may sabor man kon mamayo. Nagasuksok sila sing lainlain nga estilo sang bayo depende sa okasyon ukon klima kag sa ila ikasarang sa pangabuhi.

Ginasugid sang Biblia nga ang mga Israelinhon ginhatagan sing maayo nga duta bilang ila puluy-an, ang “duta nga nagailig sing gatas kag dugus.” (Exodo 3:8; Deuteronomio 26:9, 15) Samtang ginasakdag nila ang matuod nga pagsimba kay Jehova, ginapakamaayo niya sila. Malipayon sila kag kontento. Ang Biblia nagasiling: “Ang Juda kag Israel nagpuyo sing malig-on, ang tagsa ka tawo sa idalum sang iya uvas kag sa idalum sang iya higuera, kutub sa Dan tubtub sa Beer-seba, sa tanan nga adlaw ni [Hari] Salomon.”—1 Hari 4:25.

[Nota]

[Kahon/Mga Retrato sa pahina 26, 27]

Delana kag Lino

Sang panahon sang Biblia, ang karnero ginasagod tungod sa ila gatas kag sa ila bulbol nga ginahimo nga delana. Kon diutay lang ang karnero sang nagasagod, ang bulbol nga iya makuha hustuhan lang para sa bayo sang iya pamilya. Pero kon madamo, ang sobra mahimo niya ibaligya sa mga nagahimo sang tela. Ang pila ka lugar may hilimuan sang tela. Halin sang una, ang pag-alot sang karnero ginahimo sang mga tawo kada tuig.—Genesis 31:19; 38:13; 1 Samuel 25:4, 11.

Ang tela nga lino, nga ginagamit sa paghimo sang bayo, human sa nahot sang tanom nga lino. (Exodo 9:31) Ini nga tanom ginaani kon lapit na maggulang. Dayon, ginabulad ini kag ginahuluman para maghumok. Kon magmala na, ginadunot ini para makuha ang nahot, nga ginapulon para makahimo sing hilo. Mas gusto sang harianon nga pamilya kag sang mataas nga mga opisyal ang bayo nga human sa lino.

[Retrato]

Ginbulad nga tanom nga lino antes huluman

[Kahon/Retrato sa pahina 27]

Pagpulon

Ang isa ka nahot sang tanom nga lino ukon bulbol sang karnero ukon kanding matapok kag malip-ot. Gani madamo nga nahot ang ginalubid, ukon ginapulon, para makahimo sang hilo nga may lainlain nga kadamulon kag kalabaon. Parte sa “babayi nga takus,” ang Biblia nagsiling: “Ginabutang niya ang iya mga kamut sa bolongan, kag ang iya mga kamut nagakaput sang polondan.” (Hulubaton 31:10, 19) Ginapakita sini ang proseso sang pagpulon, nga nagagamit sang duha ka lipak nga ginatawag bulungan kag pulundan.

Ginauyatan sang babayi sa isa niya ka kamot ang bulungan nga naburambudan sang mga nahot. Ginabutong naman sang isa niya ka kamot ang mga nahot, ginalubid ini, kag ginaangot sa kaw-it sa punta sang pulundan. Sa pihak nga punta sang pulundan, may tapan nga bilog nga pangpabug-at nga ginatawag whorl. Paagi sa pagbitay sa pulundan kag pagpatiyog sini, ang mga nahot nagalubid para mangin hilo nga may lainlain nga kadamulon. Dayon, ang hilo ginaburambod sa pulundan. Ini nga proseso ginasulit tubtob ang tanan nga nahot sa bulungan mangin malaba nga hilo, nga puede na malugom ukon mahabol.

[Kahon/Mga Retrato sa pahina 28, 29]

Paglugom

Pagkatapos mapulon kag matinluan, ang delana kag lino nga hilo, ukon hinabol nga tela, ginalugom sa lainlain nga kolor. Paagi sa sulitsulit nga paghulom sa lugom, mangin masili ang kolor sang tela. Bangod mahal katama ang lugom, ang tela ginapuga para makuha ang sobra nga lugom kag magamit liwat. Ang nalugom nga tela ginabulad.

Bangod wala sila sadto sang artipisyal nga kolor, ang mga tawo sang una nagdiskobre sing lainlain nga lugom nga halin sa mga sapat kag tanom. Halimbawa, ang yellow nga lugom naghalin sa dahon sang almendras kag binukbok nga panit sang bunga sang granada, kag ang itom naghalin sa panit sang kahoy nga granada. Ang pula naghalin sa gamot sang tanom nga madder ukon halin sa insekto nga kermes. Ang asul naghalin sa bulak sang indigo. Ang kombinasyon sang kolor sang pila ka murex sea snail, magaresulta sa lainlain nga kolor pareho sang purpura, asul, kag krimson.

Ano kadamo nga sea snail ang kinahanglan para lugumon ang isa ka bayo? Diutay lang nga kolor ang ginapatubas sang isa ka sea snail. Gani suno sa isa ka pagtuon, mga 10,000 ang kinahanglan para malugom sing masili ang isa ka bayo ukon kunop, nga mga harianon nga pamilya lamang ang makabakal. Sang naggahom si Hari Nabonido sang Babilonia, ang delana nga ginlugom sa purpura ginasiling nga mas mahal sing 40 ka pilo sangsa delana nga ginlugom sa iban nga kolor. Ang Tiro kilala nga suplayer sining malahalon nga lugom, gani ang purpura gintawag sang ulihi nga purpura sang Tiro.

[Mga Retrato]

Balay sang sea snail

Suludlan sang purpura nga lugom sang ika-2 ukon ika-3 nga siglo B.C.E. nga nakita sa Tel Dor, Israel

[Credit Line]

The Tel Dor Project

[Kahon/Retrato sa pahina 29]

Paghabol

Paagi sa balayan, ang napulon nga mga hilo ginahabol para mangin tela nga himuon nga bayo ukon iban pa nga butang. Sa sini nga proseso, ginasal-ut-sal-ot ang grupo sang mga hilo nga patindog kag pabalabag. Ang nagabalabag nga mga hilo ginahabol sing bulosbulos sa nagapatindog nga mga hilo.

Sang panahon sang Biblia, ang balayan ginapahigda ukon ginapatindog. Sa pila ka balayan nga patindog, ang mga punta sang hilo ginapakabitan sang pangpabug-at. Ang pila ka pangpabug-at nga gingamit sadto nakit-an sa madamo nga lugar sa Israel.

Ang paghabol masami nga ginaobra sa balay, pero sa iban nga lugar ginahimo ini sang bilog nga komunidad. Halimbawa, sa 1 Cronica 4:21 ginsambit ang “balay sang mga nagahabol sang lino nga mapino,” nga mahimo nagapatuhoy sa grupo sang mga manughabol.

[Retrato sa pahina 26, 27]

‘Asul nga hilo kag purpura nga de-lana.’—Exodo 26:1, NW