Nahibaluan Mo Bala?

Ngaa ang mga tawo sang panahon sang Biblia naggamit sang aspalto bilang palitada?

▪ Parte sa mga nagtukod sang torre sang Babel, ang Biblia nagasiling nga “tisa ang gingamit nila sa baylo sang bato, kag aspalto ang gingamit nila nga palitada.”—Genesis 11:3, NW.

Ang aspalto halin sa kinaugali. Naghalin ini sa petrolyo, kag madamo sini sa Mesopotamia, diin nagagua lang ini halin sa duta kag nagatig-a. Bantog ini nga inugpapilit sang panahon sang Biblia. Ang aspalto “maayo gid sa mga bilding nga human sa mga tisa,” siling sang isa ka reperensia.

Ginlaragway sa isa ka artikulo sang magasin nga Archaeology ang pagkadto sining karon lang sa mga naguba nga ziggurat sa dumaan nga siudad sang Ur, sa Mesopotamia. “Ang palitada nga aspalto, nga isa sa una nga gingamit sa malapad nga mga kuluhaan sang langis sa nabagatnan nga Iraq, makita gihapon sa nasunog nga mga tisa,” siling sang awtor. “Ang mapilit kag maitom nga aspalto, nga amo ang ginatunaan subong sang kagamo kag kasingki sa rehiyon, amo sadto ang literal nga nagpatapik sa sibilisasyon. Nakabulig ang paggamit sang aspalto bilang palitada kag dalan para indi masudlan sang tubig ang matapok nga tisa sang Sumeria, amo nga nagpabilin nga malig-on ang mga bilding sa sulod sang linibo ka tuig.”

Ano nga sahi sang “papel” ang gingamit sang panahon sang Biblia?

▪ Ini nga pamangkot nag-utwas bangod sa ginsiling sang manunulat sang Biblia nga si Juan: “Bisan madamu ang inugsulat ko sa inyo, indi ako buut magsulat sini sa papel kag sa tinta.”—2 Juan 12, Ang Biblia sang Philippine Bible Society, HIL.

Ang Griegong tinaga nga kharʹtes, nga gintranslate diri nga “papel,” nagapatuhoy sa papel nga human sa papiro, nga isa ka tanom nga nagatubo sa tubig. Amo sini ang paglaragway sang isa ka reperensia kon paano ginahimo ang papel halin sa lawas sini nga tanom: “Ang lawas, kon kaisa tatlo ka metros ang laba, ginapanitan kag ginasiad sing manipis. Ginabutangan ang tagsa ka siad sing kola kag ginasampawsampaw. Ginabalosbalos ang pagsampaw sang puno kag punta sini. Dayon ginapapa ini sang kahoy nga martilyo kag ginakagis para maghining.”

Nasapwan sang mga arkeologo ang madamo nga dokumento sadto nga human sa papiro sa Egipto kag sa palibot sang Patay nga Dagat. Ang pila ka papiro sang Biblia nga nakita sa sini nga mga lugar ginhimo pa sang panahon ni Jesus ukon sang mas temprano pa. Posible nga amo ini ang gingamit sang mga apostoles sa mga sulat nga ginlakip sa Biblia.

[Picture Credit Lines sa pahina 11]

© FLPA/David Hosking/age fotostock

Spectrumphotofile/ photographersdirect.com