Nahibaluan Mo Bala?

Diin naghalin ang malahalon nga mga bato sa hapin sa dughan sang mataas nga saserdote sang Israel?

▪ Sang nakapalagyo ang mga Israelinhon sa Egipto kag nakalab-ot sa kahanayakan, ginsugo sila sang Dios nga maghimo sining hapin sa dughan. (Exodo 28:15-21) Ini nga hapin may mga bato nga rubi, topasio, esmeralda, turkesa, sapiro, jaspe, lesem, agata, amatista, krisolito, oniks, kag jade. * May kuluhaan gid man bala ang mga Israelinhon sini nga sahi sang mga bato?

Sang panahon sang Biblia, ginapabaloran gid sang mga tawo ang malahalon nga mga bato kag ginagamit ini sa negosyo. Halimbawa, ang mga Egiptohanon sang una nagakadto pa sa ginatawag karon nga Iran, Afghanistan, kag bisan gani sa India, para makakuha sini. Ang mga minahan sang Egiptohanon nagapatubas sang lainlain nga malahalon nga bato. Ang mga manuggahom sang Egipto amo ang nagakontrol sa mga mineral nga ginamina sa ila nasakupan. Ang patriarka nga si Job naglaragway kon paano ang iya mga kadungan nagkutkot para mangita sang mga bahandi. Lakip sa ila nakutkot nga ginsambit ni Job amo ang sapiro kag topasio.—Job 28:1-11, 19.

Ginsambit sa Exodo nga “ginkuhaan nila [Israelinhon] sang mga pagkabutang ang mga Egiptohanon” sang pagbiya nila didto. (Exodo 12:35, 36, Ang Pulong sang Dios, APD) Gani posible nga halin sa Egipto ang mga bato nga gingamit sang mga Israelinhon sa hapin sa dughan sang mataas nga saserdote.

Ngaa gingamit ang alak bilang medisina sang panahon sang Biblia?

▪ Sa isa sa mga parabola ni Jesus, ginsambit niya ang isa ka tawo nga ginbakol sang mga kawatan. Nagsiling sia nga ini nga tawo ginbuligan sang isa ka Samaritano nga nagbugkos sang iya mga pilas kag ginbubuan ini sang “lana kag alak.” (Lucas 10:30-34) Sang nagsulat si apostol Pablo sa iya abyan nga si Timoteo, nagsiling sia: “Indi ka na mag-inom sang tubig, kundi maggamit sang diutay nga alak para sa imo tiyan kag sa imo masunson nga pagbalatian.” (1 Timoteo 5:23) Nahisuno bala sa medisina ang ginlaragway ni Jesus kag ang ginsiling ni Pablo?

Ang libro nga Ancient Wine nagalaragway sa alak bilang “analgesic, pamatay-mikrobyo, kag bulong sa madamo nga balatian.” Sang dumaan nga tion, ang alak may importante nga papel sa pagbulong sa Egipto, Mesopotamia, kag Siria. Ang The Oxford Companion to Wine nagalaragway sini bilang “ang pinakadaan nga ginakilala nga medisina.” Parte sa laygay ni Pablo kay Timoteo, ang libro nga The Origins and Ancient History of Wine nagasiling: “Sa paghimo sing mga eksperimento, napamatud-an nga ang mga mikrobyo sang tipos kag iban pa nga makahalalit nga mikrobyo nagakapatay dayon kon mabutangan sang alak.” Ginapamatud-an sang moderno nga research nga ang pila sa sobra 500 ka compound nga makita sa alak makabulong.

[Nota]

[Retrato sa pahina 26]

Mga mangunguma nga nagalinas sang ubas, halin sa lulubngan ni Nakht, Thebes, Egipto

[Credit Line]

Gianni Dagli Orti/The Art Archive at Art Resource, NY