Nahibaluan Mo Bala?
Paano ginapadala ang mga sulat sang panahon sang Biblia?
Ang mga sulat sang gobierno sang Persia nga may labot sa pungsod ginapadala paagi sa koreo sang Pungsod. Ginlaragway sa tulun-an sang Biblia nga Ester kon paano ini nagapanghikot: “Nagsulat [si Mardoqueo] sa ngalan ni Hari Asuero kag ginpat-inan ini sang singsing sang hari, kag ginpadala ang mga sulat paagi sa mga manugdalagan nga nagakabayo nga nagasakay sa madasig nga mga kabayo nga gingamit sa pag-alagdan sang hari, kaliwat sang harianon nga kabayo.” (Ester 8:10) May amo man sini nga serbisyo ang Emperyo sang Roma para sa mga sulat sang gobierno kag militar.
Ang personal nga sulat pareho sang mga sulat ni apostol Pablo ukon sang iban pa, indi puede ipadala sa sining paagi. Kon ang isa manggaranon, puede niya ini ipadala sa iya ulipon. Pero ang kalabanan nagapadala sang ila mga sulat paagi sa ila mga kilala, ukon bisan sa mga estranghero nga nagalakbay sa lugar nga padal-an nila sang sulat. Ang pamilya, mga abyan, soldado, ukon negosyante amo ang posible nga makadala sini. Siempre ang problema amo kon bala masaligan ang nagadala sini kag kon bala mapalab-ot niya ang sulat. Suno sa Biblia, mahimo ginpadala ni Pablo ang pila sang iya mga sulat sa iya mga masigka-Cristiano nga nagalakbay.—Efeso 6:21, 22; Colosas 4:7.
Paano ginahimo ang pagpamakal kag pagpamaligya sa Israel sang una?
Ang ekonomiya sang pungsod nasandig sa pagpanguma, pagsagod sang sapat, kag pagbarter. Ang Biblia nagasambit sang mga merkado sa gawang sang siudad—“Gawang sang mga Carnero,” “Gawang sang Isda,” kag “Gawang sang Buka nga mga Kolon.” (Nehemias 3:1, 3; Jeremias 19:2, NW) Ini nga mga ngalan nagapatuhoy sa produkto nga ginabaligya diri. Ang Biblia nagasambit man sang “dalan sang mga manugtinapay” sa Jerusalem, pati na sang iban nga produkto.—Jeremias 37:21.
Kamusta naman ang presyo? Ang isa ka komentarista sang Biblia nagsiling: “Ang mga presyo nagabag-obag-o sa pagligad sang mga siglo, kag mabudlay pat-uron kon pila ang presyo sang isa ka produkto sa isa ka tion kag lugar.” Pero ang mga impormasyon sang una, pati na ang ara sa Biblia, nagapakita nga bisan sadto, ang presyo nagataas man. Halimbawa, kinaandan na nga ginabaligya ang mga ulipon. Si Jose ginbaligya sing 20 ka bilog nga pilak, nga mahimo sa siklo, nga kinaandan nga bili sang isa ka ulipon sang ika-18 nga siglo B.C.E. (Genesis 37:28) Tatlo ka gatos ka tuig sang ulihi, 30 ka siklo na ini. (Exodo 21:32) Sang ikawalo nga siglo B.C.E., 50 na ka siklo. (2 Hari 15:20) Duha ka siglo sang ulihi, sang panahon sang Persianhon, mga 90 ka siklo ukon sobra pa ang presyo nila. Maathag, indi lang subong ang pagtaas sang presyo kundi halin pa sang una.