Sang tatlo ako ka tuig, ginpadala ang akon amay, tiyo, kag lolo sa labor camp bangod indi sila mag-entra sa inaway. Ang amay ko lang ang nabuhi sa ila. Sang 1947, pagkatapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, nagpauli sia nga bali ang taludtod. Bisan pa indi maayo ang iya kahimtangan sa pisikal, malig-on gihapon ang iya pagtuo.

Sang siam ka tuig ako, gintapok sa Siberia ang amon pamilya upod ang ginatos ka Saksi sa Moldova. Sang Hulyo 6, 1949, ginpasakay kami sa mga bagon para sa baka. Pagkatapos sang 12 ka adlaw kag sobra 6,400 ka kilometro nga biyahe, nagpundo kami sa estasyon sang tren sa Lebyazhe. Nagahulat sa amon ang mga pulis. Gintungatunga kami sa magagmay nga grupo kag ginlapta sa lugar. Ang gamay nga bakante nga eskwelahan ang ginpuy-an sang amon grupo. Kapoy gid kami kag nasubuan. Ang tigulang nga babayi nga kaupod namon nag-ugoy-ugoy sang isa ka kanta nga ginkomposo sang mga Saksi sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II. Wala magdugay ang tanan nagkanta upod sa iya:

“Gintapok sa malayo ang madamo gid nga kauturan.

Gindala sila sa aminhan kag sa sidlangan.

Sa paghimo sang hilikuton sang Dios, ginpaantos sila sang kabudlayan, kag didto nagbatas sila sing tuman.”

Sang ulihi, nakatambong kami sa mga miting kada Domingo nga mga 13 ka kilometro halin sa amon balay. Masami nga kaagahon sang tigtulugnaw kami nagahalin kag nagapanglakaton sa niebe nga tagahawak ang kadalumon kag nagalab-ot sa -40°Celcius. Mga singkwenta kami nga nagaginutok sa 19 metros kuadrado nga kuarto. Nagasugod kami paagi sa pagkanta sing isa, duha, ukon tatlo ka ambahanon. Nagapangamuyo kami dayon kag nagabinagbinag sang mga pamangkot sa Biblia. Nagadugay ini sang mga isa ka oras. Pagkatapos, nagakanta kami kag nagabinagbinag liwat sang mas madamo pa nga pamangkot sa Biblia. Napalig-on gid kami sa espirituwal!

Sang 1960, ginhatagan sing mas daku nga kahilwayan ang gintapok nga mga Saksi. Bisan pa pigado kami, nakakadto ako sa Moldova, kag didto ko nakilala si Nina, nga ang mga ginikanan kag ang lolo kag lola Saksi man. Wala magdugay ginkasal kami kag nagbalik sa Siberia, diin natawo sang 1964 ang amon bata nga babayi nga si Dina kag ang amon bata nga lalaki nga si Viktor sang 1966. Pagligad sang duha ka tuig, nagsaylo kami sa Ukraine kag nagpuyo sa gamay nga balay sa Dzhankoy, isa ka siudad nga mga 160 ka kilometro halin sa Yalta, Crimea.

Sa Crimea, ginadumilian ang hilikuton sang mga Saksi ni Jehova, pareho man sa bug-os nga Soviet Union. Pero indi diri tuman ka estrikto ang pagdumili sang hilikuton kag wala man kami ginahingabot.  Gani ang iban nga mga Saksi nagpabaya na lang sa pag-alagad. Nagrason sila nga pagkatapos sang madamo nga pag-antos sa Siberia, dapat lang nga mag-obra naman sila para magmanggaranon.

Nangin legal ang aton hilikuton sa bug-os nga Soviet Union sang Marso 27, 1991. Ginplano gilayon ang pito ka duha-ka-adlaw nga pinasahi nga kombension sa bug-os nga pungsod. Nakatambong kami sa isa sa sini sa Odessa, Ukraine sang Agosto 24. Nag-abot ako isa ka bulan antes sang kombension para magbulig nga ihanda ang daku nga stadyum.

Nagaobra kami sa bug-os nga adlaw kag nagatulog sa bangko sa stadyum kon gab-i. Ang mga grupo sang Saksi nga mga babayi amo ang nagpaninlo sa parke sa palibot sang stadyum. Mga 70 ka tonelada sang basura ang natipon. Ginlibot sang mga naasayn sa rooming department ang bug-os nga siudad para magpangita sing dalayunan sa ginapaabot nga 15,000 ka delegado. Kag sang hinali lang nag-abot ang isa ka makapakibot nga balita!

Sang Agosto 19, lima ka adlaw na lang antes magsugod ang kombension, gin-aresto ang presidente sang USSR nga si Mikhail Gorbachev samtang nagabakasyon malapit sa Yalta. Ginkanselar ang pahanugot para sa amon kombension. Ang mga delegado nagtawag sa opisina sang kombension, “Paano na lang ang amon gingawad nga tiket para sa bus kag tren?” Pagkatapos sang hugot nga pagpangamuyo, ang mga nagapanguna sa pag-organisar sang kombension nagsiling sa ila, “Kadto lang kamo!”

Nagpadayon ang paghanda kag pagpangamuyo. Ang departamento sa transportasyon amo ang nagsugat sa mga delegado nga halin sa iban nga bahin sa Soviet Union kag gindala sila sa ila mga dalayunan. Kada aga, ang mga miembro sang Komite sang Kombension nagakadto sa mga opisyal sang siudad. Wala gid sang maayo nga balita kada magbalik sila kon gab-i.

Sang Huebes, Agosto 22, duha ka adlaw antes mag-umpisa ang kombension, ang mga miembro sang Komite sang Kombension nagbalik nga may maayo nga balita: Gin-aprobahan ang kombension! Tuman gid ang amon kalipay samtang nagapakigbahin kami sa nagabukas nga ambahanon kag pangamuyo. Pagkatapos sang nagatakop nga sesyon sang Sabado, gab-i na kami nakatapos istoryahanay. Nakaupod namon ang mga Cristiano nga may mabakod gid nga pagtuo nga nakabatas sa mabudlay nga mga pagtilaw.

Sobra 22 ka tuig pagkatapos sadto nga kombension, daku nga pag-uswag sa espirituwal ang natabo. Nagpatindog sang mga Kingdom Hall sa bug-os nga Ukraine, kag nag-uswag ang kadamuon sang manugbantala sang Ginharian. Halin sa 25,000 ka manugbantala sang 1991, nangin 150,000 na ini subong.

Nagaistar kami gihapon sang amon pamilya sa amon balay sa Dzhankoy, isa na ka siudad subong nga may populasyon nga mga 40,000. Diutay lang ang pamilya nga Saksi sang nag-abot kami diri halin sa Siberia sang 1968, pero subong anom na ang kongregasyon sa Dzhankoy.

Nagdaku man ang akon pamilya. Apat ka henerasyon na kami subong nga padayon nga nagaalagad kay Jehova—kami sang akon asawa, ang amon kabataan, mga apo kag mga apo sa tuhod.