Kon ginikanan ka sang tin-edyer, matilawan gid ang tanan mo nga abilidad kag pasensia. “Kon nagabato ang akon tin-edyer sa akon, nagabukal gid ang akon dugo,” siling ni Maria, nga iloy sang 14 anyos sa Brazil. “Grabe gid ang amon kaakig amo nga nagasinggitanay kami.” Amo man sini ang problema ni Carmela nga taga-Italya. “Pirme lang nagalala ang amon pagbaisay sang akon bata nga lalaki,” siling niya, “kag ang resulta nagapabukot na lang sia sa iya kuarto.”

Ngaa amo sini ang pila ka tin-edyer? Bangod bala sang ila mga kaupod? Puede. Ang Biblia nagasiling nga may daku nga impluwensia sa isa ang iya mga kaupod, maayo man ini ukon malain. (Hulubaton 13:20; 1 Corinto 15:33) Kag isa pa, kalabanan sang kalingawan sang mga pamatan-on subong nagapadaku nga wala sang malain sa pagrebelde kag indi pagtahod.

Pero may iban pa nga kabangdanan nga dapat binagbinagon. Indi gid ini mabudlay kon mahangpan mo kon paano ini nagaapekto sa imo tin-edyer. Binagbinaga ang pila ka halimbawa.

Si apostol Pablo nagsulat: “Sang bata pa ako, nagahambal ako subong sang bata, nagahunahuna subong sang bata, nagapangatarungan subong sang bata; apang karon nga hamtong na ako nga tawo, gindula ko na ang mga batasan sang bata.” (1 Corinto  13:11) Pareho sang ginapakita sang ginsiling ni Pablo, lain gid ang panghunahuna sang tin-edyer kag hamtong. Sa ano nga paagi?

Nagahunahuna ang mga tin-edyer nga ang tanan nga butang duha lang ka sahi, maayo ukon malain. Sa kabaliskaran, masami nga makita sang mga hamtong ang magagmay nga mga detalye kag nagahunahuna sila anay sing maayo antes maghimo sing desisyon. Halimbawa, ginabinagbinag anay sang mga hamtong kon husto bala ang ila himuon kag kon ano ang epekto sini sa iban. Naanad na sila sa paghimo sini. Pero ang mga tin-edyer, nagaumpisa pa lang.

Ginapalig-on sang Biblia ang mga pamatan-on nga palambuon ang “pagbinagbinag.” (Hulubaton 1:4) Ginalaygayan sang Biblia ang tanan nga Cristiano nga dapat gamiton nila ang ila “ikasarang sa pagpangatarungan.” (Roma 12:1, 2; Hebreo 5:14) Pero kon kaisa, ang ikasarang sa pagpangatarungan sang imo tin-edyer amo ang kabangdanan kon ngaa nagapakigbais sia, bisan wala namunamo. Ukon mahimo pa gani sia magpabutyag sang iya sala nga opinyon. (Hulubaton 14:12) Kon amo sini, paano ka makapangatarungan sa iya nga wala kamo nagabais?

Dapat halungan: Kon nagapangatarungan sa imo tin-edyer, dapat indi ka maghunahuna nga ikaw gid ang husto. Bisan pa daw nagapabungolbungol lang sia, mahimo madamo sia sing natun-an sa inyo pag-istoryahanay. Indi makibot kon pagligad sang pila ka adlaw nagbag-o na ang iya pagtamod, kag ginaangkon pa gani niya ang imo pangatarungan.

“Kon kaisa nagabaisay kami sang akon bata nga lalaki sa magagmay nga mga butang, halimbawa parte sa iya mga usik ukon sa pagsunlog sa iya utod nga babayi. Pero sa masami daw gusto niya nga pamangkuton ko sia sang iya ginahunahuna kag magpakita sang paghangop kag magsiling, ‘A, amo ’na gali’ ukon ‘Amo ’na gali ginapensar mo.’ Narealisar ko nga kon amo sina tani ang akon ginsiling, mahimo nalikawan namon ang madamo nga pagbaisay.”—Kenji, Japan.

Ang pinakaimportante nga bahin sang pagpadaku sang tin-edyer amo ang paghanda sa iya nga magkinaugalingon kag mangin responsable. (Genesis 2:24) Nalakip sa sina ang pagtudlo sa iya nga magpalambo sang mga kinaiya, prinsipio, kag mga talaksan nga magapakilala kon sin-o sia. Kon makaatubang sia sing mga pagsulay, indi lamang niya hunahunaon ang mga resulta sang iya desisyon. Pamangkuton man niya ang iya kaugalingon: ‘Ano ako nga klase sang tawo? Ano ang akon mga prinsipio? Ano ang himuon sang tawo nga may amo sina nga prinsipio sa sini nga sitwasyon?’​—2 Pedro 3:11.

Ang Biblia nagasugid sa aton parte kay Jose, isa ka pamatan-on nga may malig-on nga panindugan. Halimbawa, sang ginpilit sia sang asawa ni Potifar nga makig-sex sa iya, nagsabat sia: “Paano bala niyan nga makahimo ako sining daku nga pagkamalaut, kag magpakasala batok sa Dios?” (Genesis 39:9) Bisan wala pa sang ginhatag nga kasuguan sa mga Israelinhon nga nagadumili sa pagpakighilahi, nahangpan na ni Jose ang pagtamod sang Dios sa sini. Dugang pa, ang pulong nga “paano bala niyan nga makahimo ako” nagapakita nga pareho sa Dios ang iya pagtamod.—Efeso 5:1.

Amo man sina ang nagakatabo sa imo tin-edyer. Maayo ini, kay ang iya mga panindugan makabulig sa iya nga mabatuan ang pag-ipit sang iya mga katubotubo. (Hulubaton 1:10-15) Amo man ini ang rason kon ngaa mahimo sia mamatok sa imo. Kon matabo ini, ano ang himuon mo?

Ang pagpalambo sang personalidad kag sang mga panindugan indi lamang normal kundi mapuslanon man. Kay ang Biblia nagasiling nga ang mga Cristiano indi mangin pareho sang kabataan nga “ginaanod-anod sang mga balod kag ginapalidpalid sang tagsa ka hangin sang panudlo.” (Efeso 4:14) Gani pabay-i kag palig-una sia nga magpalambo sang personalidad nga may malig-on nga panindugan.

“Sang ginapakita ko sa akon mga bata nga babayi nga handa ako mamati sa ila, mas nangin handa sila nga binagbinagon ang akon pagtamod, bisan pa tuhay ini sa ila. Nagahalong ako nga indi sila pagpiliton nga sundon lang pirme ang akon ginasiling kundi ginapabay-an ko sila nga maghimo sang ila kaugalingon nga mga panindugan.”—Ivana, Czech Republic.

Pareho sang kabataan, ang pila ka tin-edyer nakatuon nga sulitsuliton ang pila ka butang para matak-an ang ila ginikanan. Kon pirme ini nagakatabo sa inyo, dapat ka maghalong. Bisan pa mangin matawhay ka bangod ginpasugtan mo sia, ginatudluan sini ang imo tin-edyer nga makuha niya ang iya gusto kon makigbais sia sa imo. Ano ang solusyon? Sunda ang laygay ni Jesus: “Dapat nga ang inyo Huo magakahulugan sang Huo, ang inyo Indi, Indi.” (Mateo 5:37) Mahimo nga indi na sila makigbais sa imo kon makita nila nga may panindugan ka.

Pero mangin rasonable ka man. Halimbawa, tuguti sia nga ipaathag kon ngaa dapat i-adjust kon ano oras sia kinahanglan magpauli sa pila ka higayon. Kon amo sini ang imo himuon, wala ka nagapadala sa iya pagpamilit, kundi ginasunod mo lang ang laygay sang Biblia: “Ipakita sa tanan nga tawo ang inyo pagkamakatarunganon.”—Filipos 4:5.

Siempre, wala sing himpit nga ginikanan. Ang Biblia nagasiling: “Kita tanan nagakasandad sing madamong beses.” (Santiago 3:2) Kon narealisar mo nga may sala ka man kon ngaa nagbaisay kamo, indi mangalag-ag nga mangayo sing pasaylo sa iya. Kon himuon mo ini, nagapakita ka sing maayo nga halimbawa sing pagkamapainubuson kag mahimo nga amo man sini ang himuon sang imo tin-edyer.

“Pagkatapos sang amon pagbaisay, kon magkalma na ako, nagapangayo ako sing pasaylo sa akon bata nga lalaki bangod sang akon kaakig. Nakabulig ini sa iya nga magkalma man kag mahapos na lang sia mamati sa akon.”—Kenji, Japan.