Skip to content

KAROA 13

Basileia Harorolaia Taudia ese Kota Dekenai Edia Keis Idia Abia Lao

Basileia Harorolaia Taudia ese Kota Dekenai Edia Keis Idia Abia Lao

KAROA ENA BADINA

Iesu ia gwau bamona, iena taunimanima edia haroro gaukara be gavamani o tomadiho gunalaia taudia ese do idia koua

1, 2. (a) Tomadiho gunalaia taudia be haroro gaukara dekenai dahaka idia karaia, to aposetolo taudia be edena bamona idia kara? (b) Ena be haroro gaukara idia taravatua, to dahaka dainai aposetolo taudia ese unai gaukara idia karaia noho?

 PENTEKOSTE 33 C.E. lalonai, Ierusalema dekenai Keristani kongrigeisen be wiki haida sibona lalonai idia hamatamaia. To, Satani ia ura lasi unai kongrigeisen do ia goada ia lao dainai, unai nega ai dala ia tahua ia dagedage henia totona. Karaharaga Basileia harorolaia gaukarana ia koua totona, tomadiho gunalaia taudia ia gaukaralaia. To aposetolo taudia be mai gari lasi ida idia haroro noho, tatau bona hahine momo be “Lohiabada idia abidadama” henia taudia ai idia lao.​—Kara 4:18, 33; 5:14.

Aposetolo taudia be mai moale ida idia lao, “badina Dirava ia laloa idia be hegeregere Iesu ena ladana dainai hemarai idia abia totona”

2 Aposetolo taudia dekenai idia badu, bona idia dagedage henidia lou. Bena idia ibounai be dibura ruma ai idia atodia. To hanuaboi ai, Iehova ena aneru ese iduara ia kehodia, bona daba ai, aposetolo taudia ibounai idia raka-lasi bona idia haroro noho. To idia dogoatao lou, bona lohia taudia dekenai idia abidia lao. Idia gwau, aposetolo taudia be edia haroro gaukara amo taravatu idia utua. To mai gari lasi ida idia gwau: “Dirava be lohia dainai ia ai kamonai henia be maoro, to taunimanima lasi.” Lohia taudia idia badu dikadika bona idia ura aposetolo taudia idia “hamasea.” Unai nega aukana lalonai, Taravatu hadibaia tauna Gamaliela ese Lohia taudia ia hamaoroa: “Umui laloa namonamo guna . . . Inai tatau edia gaukara umui koua lasi, to idia umui rakatania.” Hoa gauna be, lohia taudia ese iena sisiba idia kamonai bona aposetolo taudia idia rakatania. Unai abidadama tatau be dahaka idia karaia? Mai gari lasi ida “Iesu Keriso ena sivarai namona idia hadibaia bona harorolaia karana idia hadokoa lasi.”​—Kara 5:17-21, 27-42; Aon. 21:1, 30.

3, 4. (a)Satani ese nega daudau lalonai dahaka gaudia amo Dirava ena taunimanima ia dagedage henia? (b) Inai karoa bona gabeai karoa rua lalonai dahaka do ita stadilaia?

3 Lagani 33 C.E. ai, kota keis ginigunana idia karaia, unai nega amo Keristani kongrigeisen dagedage henia karana ia matamaia. (Kara 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Hari iseda negai danu, Satani ese tomadiho momokani idia inai henia taudia ia gaukaralaia, siahu taudia dekenai lalohadai idia henia iseda haroro gaukara idia taravatua totona. Dirava ena taunimanima idia dagedage henia taudia ese samania herevadia idauidau idia gaukaralaia. Hegeregere; pablik taravatu ita badinaia lasi—ita be kerere havaraia taudia. Danu, idia gwau ita be gwau-edeede taudia, bona hoihoi taudia. Nega maorodia ai, iseda tadikaka ese unai bamona keis be kota dekenai idia abia lao, bona idia hamomokania unai be samania hereva koikoidia. Dahaka anina namona ia vara? Lagani momo lalonai idia karaia kota ese hari ita ta ta dekenai dahaka ia havaraia? Kota keis haida amo ‘sivarai namona idia hamomokania bona ena maoro idia gwauraia hedinarai’ karana ese ita ia durua daladia mani ita itaia.​—Fili. 1:7.

4 Inai karoa ese iseda haroro gaukara ena maoro ita gimaia dalana do ia herevalaia. Gabeai, karoa rua ese iseda gini siri karana bona Basileia ena taravatu badinaia totona, ita karaia kota keis do ia herevalaia.

Kerere Havaraia Taudia—Eiava Mai Momokani Ida Basileia Idia Badinaia?

5. Lagani 1930 lalonai, dahaka dainai Basileia harorolaia taudia idia arest, bona orea idia gunalaia tadikaka ese dahaka idia karaia?

5 Lagani 1940 ia kahirakahira neganai, United States of America ia ura siti bona State ibounai dekenai, Iehova ena Witnes taudia ese haroro gaukara totona gwaumaoro pepana o license do idia abia. To iseda tadikaka be unai idia karaia lasi. Badina idia diba license be do idia kensol, bona idia abia dae, Iesu ena hahegani be, Keristani taudia ese Basileia sivarai namona harorolaia be gavamani ese do ia koua diba lasi. (Mareko 13:10) Bena, Basileia harorolaia tadikaka taihu handred momo idia arest. Unai dainai, orea idia gunalaia tadikaka idia laloa unai keis be kota dekenai idia abia lao be namo. Idia ura hahedinaraia Iehova ena Witnes Taudia edia tomadiho karana be State ese ia taravatua be maoro lasi. Lagani 1938 ai, mai anina bada gauna ta ia vara ese dala ia kehoa kota dekenai edia keis idia abia lao totona. Dahaka ia vara?

6, 7. Cantwell famili dekenai dahaka ia vara?

6 Newton Cantwell, ena adavana Esther iena mauri lagani be 60; bona natudia memero Henry, Russell, bona Jesse, idia faiv be spesel painia. Tuesday dabai, April 26, 1938 ai, haroro gaukara totona, siti ladana New Haven, Connecticut dekenai idia lao. Bona idia diba idia dekenai dahaka do ia vara. Dahaka dainai? Guna idia arest henidia, unai dainai idia diba idia do idia arest lou. To unai ese Cantwells edia ura Basileia sivarai harorolaia gaukarana totona ia hamanokaia lasi. Motuka rua amo New Haven dekenai idia ginidae. Newton ese ia taria famili motuka be mai ena Baibel litrisa momo bona rekodi masini haida, bona Henry, mauri lagani be 22, ese saun motuka ia taria. Bona hora haida murinai pulisi ese idia ia stopua.

7 Russell, mauri lagani 18 idia arest guna, gabeai Newton bona Esther idia arest. Jesse, mauri lagani 16, be daudau amo ia itaia ena tama sina bona kakana mero be pulisi ese idia abidia lao. Henry be taoni ena kahana ma ta dekenai ia haroro dainai, Jesse be sibona idia rakatania. To iena rekodi masini ia abia isi bona ia haroro noho. Jesse ese Tadikaka Rutherford ena tok, ladana “Enemies” ia plei matamaia. Katolik tatau rua ese unai tok idia kamonai neganai idia badu, bona Jesse idia ura botaia. To, mai manau ida idia amo ia raka siri, daudau lasi pulisi ese Jesse ia stopua. Bena, ia danu idia dogoatao. Pulisi ese Taihu Cantwell idia samania lasi, to Tadikaka Cantwell bona ena natudia memero idia samania. To unai dina tamona lalonai dibura ruma amo idia ruhaia.

8. Dahaka dainai kota ia gwau Jesse Cantwell be kerere havaraia tauna?

8 Hua haida murinai, September 1938 ai, Cantwell famili be New Haven kota gabuna dekenai idia lao. Newton, Russell, bona Jesse idia hamaoroa idia be license lasi bona doneisen idia noia. Ena be Connecticut ena Suprim Kota dekenai apil idia karaia, to kota ia gwau, Jesse be ia kerere, maino ia hadikaia. Dahaka dainai? Katolik tatau rua idia gwau, unai rekodin tok ese tomadiho ia gwauraia dika dainai badu ia havaraia. Kerere hamomokania totona tadikaka ese U.S. ena Suprim Kota dekenai apil idia karaia.

9, 10. (a) Suprim Kota ese Cantwell famili edia keis dekenai dahaka disisen ia karaia? (b) Edena dala ai unai disisen ese hari ita dekenai namo ia havaraia?

9 Lagani 1940, March 29, amo, Diadi Tauna Badana Charles E. Hughes bona diadi taudia eit ese Iehova ena Witnes taudia edia loea, Tadikaka Hayden Covington ena hereva idia kamonai. a Connecticut state ena loea ese Iehova ena Witnes taudia dekenai ia gwau, idia be kerere havaraia taudia neganai, diadi tauna ta ia henanadai: “Keriso Iesu ese ia gwauraia herevadia be iena nega ai idia noho taudia ese idia dadaraia danu, a?” State ena loea ia haere: “Oibe, danu bema lau laloatao namonamo Baibel, ese Iesu ia harorolaia sivaraina dainai ia dekenai idia vara gaudia ia herevalaia danu.” To, loea ia laloparara lasi, iena hereva amo Witnes taudia be Iesu ida ia hakapua, bona state be Iesu idia dadaraia taudia ida ia hakapua. May 20, 1940 ai, Witnes taudia be Kota dekenai idia kwalimu.

Hayden Covington (vairai ia gini), Glen How (lauri ai ia gini), bona ma haida be kota ai idia kwalimu murinai kota rumana amo idia raka-lasi

10 Unai kwalimu karana ese dahaka mai anina bada gauna ia havaraia? Taunimanima dekenai maoro ia henia idia tomadiho totona, unai amo state o gavamani ese tomadiho karana do idia taravatua lasi. Danu, Kota idia gwau Jesse ena kara ese “pablik edia maino bona taravatu ia hadikaia . . . lasi.” Bona kota ese ia hamomokania Iehova ena Witnes taudia be pablik ena taravatu idia utua lasi. Dirava ena hesiai taudia be kota dekenai idia kwalimu! Edena dala ai unai ese ita dekenai namo ia havaraia? Loea tadikaka ta ia gwau: “Iseda tomadiho gaukaradia ita karaia ena maoro ese dala ia kehoa, hari inai negai, mai gari lasi ida helaro ia henia sivaraina be iseda gabu ai idia noho taudia haida dekenai ita harorolaia diba.”

Gwau-Edeede Taudia—Eiava Hereva Momokani Idia Harorolaia?

Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada

11. Canada ai, iseda tadikaka ese dahaka kempein idia karaia, bona dahaka dainai?

11 Lagani 1940 lalodiai, Canada ai Iehova ena Witnes taudia dekenai dagedage bada herea ia vara. Lagani 1946 ai, iseda tadikaka ese dina 16 lalonai kempein idia karaia bona pepapepa ladana Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada idia hariharilaia, idia ura hahedinaraia State ese tomadiho karana ena maoro idia matauraia lasi. Pepapepa ese tomadiho gunalaia taudia, pulisi bona hutuma edia dagedage karadia, Quebec provinsi ai idia noho tadikaka dekenai ia herevalaia. Pepapepa ia gwau: “Iehova ena Witnes taudia be taravatu idia utua lasi, to idia arest henidia kava. Greater Montreal ai, idia ese Iehova ena Witnes taudia idia samania ena keis ibounai be 800 bamona.”

12. (a) Dagedage taudia ese unai kempein dainai dahaka idia karaia? (b)  Iseda tadikaka dekenai dahaka samania herevana idia gwauraia? (Futnout itaia danu.)

12 Maurice Duplessis be Quebec gavamani ena minista ta, bona Roman Catholic Kadinal Villeneuve ida ia gaukara hebou, unai pepapepa dainai gwaumaoro ia henia, Witnes taudia be “hebogahisi lasi ida tuari” henidia totona. Karaharaga keis 800 be ia daekau 1,600. Painia taihu ta ia gwau: “Pulisi ese nega momo ai idia arest dainai, ai laloatao lasi nega hida ai idia arest vadaeni.” Witnes taudia idia arest henia ena badina be, idia gwau idia ese “ladana hadikaia gwau-edeede” karana idia havaraia.” b

13. Daidia be gwau-edeede taudia bamona idia kota henidia, bona kota be dahaka disisen ia karaia?

13 Lagani 1947 ai, unai samania herevadia dainai, kota dekenai idia lao taudia ginigunadia be; Tadikaka Aimé Boucher bona iena natudia kekeni rua Gisèle, mauri lagani be 18, bona Lucille, mauri lagani be 11. Quebec Siti ena saut kahanai, Burning Hate pepapepana be edia uma gabu badinai ia noho ororo gabudia dekenai idia hariharilaia, to ia auka idia be kerere havaraia taudia bamona idia laloa totona. Tadikaka Boucher be manau tauna bona ena gaukara be uma gabu maragina ia naria bona nega ta ta ai, hosi mai ena kariota amo taoni dekenai ia lao. To iena famili be pepapepa ese ia herevalaia dagedage karadia haida idia haheaukalaia. Witnes taudia ia inai henia diadi tauna ta ia ura lasi hamomokania, Tadikaka Boucher be kerere lasi. To loea ma haida edia hereva ida ia lalotamona, idia gwau pepapepa ese dagedage lalohadaina ia havaraia bona ia ura hahedinaraia Boucher be ia kerere. Unai dainai diadi idia laloa: Hereva momokani ia gwauraia tauna be taravatu ia utua! Aimé bona Gisèle be ladana hadikaia gwau-edeede karana dainai idia samania, bona kekeni matamata Lucille be dibura ruma ai idia lokaia dina rua ia noho. Tadikaka ese Canada ena Suprim Kota dekenai apil idia karaia, bona idia abia dae unai keis do idia kamonai.

14. Quebec ai, lagani momo lalonai idia dagedage henidia tadikaka be edena bamona idia kara?

14 Unai negai, iseda Quebec tadikaka taihu be mai gari lasi ida Basileia sivaraina idia harorolaia, herevana taunimanima ese idia dagedage henidia. Nega momo unai ese anina namona ia havaraia. Lagani 1946 amo pepapepa hariharilaia ena kempein ia matamaia, bena lagani foa lalonai Quebec ai Witnes taudia edia namba be 300 amo ia daekau 1,000! c

15, 16. (a) Canada ena Suprim Kota ese Boucher famili totona dahaka disisen ia karaia? (b) Suprim Kota ena disisen ese tadikaka taihu bona ma haida dekenai dahaka namo ia havaraia?

15 June 1950 ai, Canada ena Suprim Kota ena diadi ibounai 9 ese Aimé Boucher ena keis idia kamonai. Hua siks murinai, December 18, 1950 ai, Kota dekenai idia kwalimu. Dahaka dainai? Tadikaka Glen How, Witnes taudia edia loea ese Kota be witnes taudia edia hereva ida idia lalotamona karana ia herevalaia ia gwau, “gwau-edeede karana” (sedition) anina be gavamani dagedage henia karana. To pepapepa ese “unai bamona dagedage havaraia herevadia ia gwauraia lasi, to hereva maorodia sibona, taravatu hegeregerena.” Ma ia gwau: “Lau itaia Iehova ese kwalimu ia henia.” d

16 Momokani, Suprim Kota ena disisen be Dirava ena Basileia dekenai kwalimu ia henia! Unai amo keis 122 be idia kensol. Kota ena disisen ese Canada bona British henunai idia noho sitisen taudia dekenai gwaumaoro ia henia, gavamani ese idia dekenai idia havaraia dagedage gaudia be kota dekenai idia herevalaia diba. Bona unai dainai Quebec State ena dubu ese Iehova ena Witnes taudia dagedage henia karana ia hadokoa. e

Hoihoi Taudia—Eiava Dirava Ena Basileia Idia Harorolaia?

17. Edena dala ai gavamani taudia haida ese iseda haroro gaukara idia ura biagua?

17 Keristani ginigunadia bamona, Iehova ena hesiai taudia be “Dirava ena hereva [idia] hoihoilaia lasi.” (2 Korinto 2:17 duahia.) To gavamani taudia haida ese taravatu bona bisinesi idia ura gaukaralaia iseda hesiai gaukara karaia dalana idia haidaua totona. Kota keis rua amo do ita itaia, Iehova ena Witnes taudia be hoihoi taudia eiava idia be hesiai taudia.

18, 19. Edena dala ai Denmark ena siahu taudia idia ura haroro gaukara idia taravatua?

18 Denmark. October 1, 1932 ai, taravatu ta idia karaia, license lasi bona printaia gaudia hoihoilaia be taravatu. To, tadikaka be unai license aplikeisen idia dadaraia. Murina dinana ai, tadikaka faiv be taoni ta ladana Roskilde dekenai idia haroro, unai be 20 kilomita mai kahana bamona, Copenhagen hanua badana ena west kahana amo. Unai dina ai tadikaka August Lehmann idia arest badina ia be license lasi, bona Baibel litrisa ia hariharilaia.

19 December 19, 1932 ai, August Lehmann be kota dekenai ia hedinarai. Ia gwau, taunimanima dekenai Baibel litrisa ia hariharilaia, to unai gaudia ia hoihoilaia lasi. Kota be iena hereva ida idia lalotamona. Idia gwau: “Umui kota henia tauna be . . . moni dalanai sibona ia naria diba bona [ia] karaia gaukarana amo moni o heduru ma haida abia karana ia laloa lasi, to unai gaudia dainai moni bada ia halusia vadaeni.” Witnes taudia totona ia hereva karana amo kota ia abia dae Lehmann ia karaia gaukarana be “bisinesi totona lasi.” Dirava ena taunimanima idia inai henia taudia idia hegeregere lasi, unai tano ai haroro gaukara idia taravatua totona. (Sal. 94:20) Pablik loea ese unai tano ena Suprim Kota dekenai apil ia karaia. Iseda tadikaka be dahaka idia karaia?

20. Denmark ena Suprim Kota ese dahaka disisen ia karaia, bona iseda tadikaka be dahaka idia karaia?

20 Suprim Kota ena disisen kamonai henia ena wiki ia lao henia lalonai, Denmark ai Witnes taudia ese edia haroro gaukara idia habadaia. Tuesday, October 3, 1933 ai, Suprim Kota be Kota maragina ida ia lalotamona, August Lehmann be taravatu ia utua lasi. Unai ese dala ia kehoa Witnes taudia be mai gari lasi ida edia haroro gaukara idia karaia. Unai kwalimu karana dainai, tadikaka taihu be edia tanikiu karana Iehova dekenai hahedinaraia totona, haroro gaukara idia habadaia momokani. Kota ese disisen ia karaia negana amo, Denmark dekenai tadikaka be mai moale ida idia haroro bona gavamani ese ia koua lasi.

Gari lasi Witnes taudia Denmark dekenai, 1930 lalodiai

21, 22. U.S. ena Suprim Kota ese Tadikaka  Murdock ena keis dekenai dahaka disisen ia karaia?

21 United States. Sunday, February 25, 1940 ai, painia Robert Murdock, Jr bona ma Witnes taudia 7 be Pittsburgh, kahirakahira ia noho siti ladana Jeannette, Pennsylvania ai idia haroro lalonai pulisi ese idia arest. Badina litrisa gaudia hariharilaia totona license idia hoia lasi. Idia apil neganai, U.S. Suprim Kota ia abia dae edia keis do ia kamonai.

22 May 3, 1943 ai, Suprim Kota ia karaia disisen ese Witnes Taudia ia durua. Kota ese lisence hoia karana ia abia dae lasi, badina Federal Constitution ena taravatu ida ia hegeregere lasi. Kota ese siti ena oda ia abia dae lasi, badina unai ese tomadiho idia karaia diba gaudia ia koua. Diadi tauna William O. Douglas ese kota edia disisen ia herevalaia neganai, ia gwau, Iehova ena Witnes taudia be idia “haroro sibona lasi; litrisa idia hariharilaia danu. Unai gaukara rua idia karaia hebou. Tomadiho idauidau ese unai idia karaia danu.  . . dubu lalonai idia tomadiho bona idia haroro .”

23. Dahaka dainai hari iseda negai lagani 1943 ai kota dekenai ita kwalimu karana be mai anina bada?

23 Suprim Kota ena disisen ese Dirava ena taunimanima dekenai kwalimu ia henia. Unai ese ia hamomokania, ita be Keristani hesiai taudia, to bisinesi karaia taudia lasi. Lagani 1943 ai, Iehova ena Witnes taudia be Suprim Kota vairanai keis 13 amo keis 12 idia kwalimu, Murdock ena keis danu. Unai disisen ese hari inai nega ai ita karaia kota keis ia durua bada, badina ita idia dagedage henia taudia ese pablik bona ruma ta ruma ta ai iseda haroro gaukara idia gwauraia dika.

“Dirava be Lohia Dainai Ia Ai Kamonai Henia be Maoro, to Taunimanima Lasi”

24. Gavamani ese iseda haroro gaukara idia taravatua neganai dahaka ita karaia?

24 Gavamani ena taravatu henunai, ita Iehova ena hesiai taudia dekenai gwaumaoro idia henia Basileia sivaraina ita harorolaia totona neganai, ita moale bada. To Gavamani ese iseda haroro gaukara idia taravatua neganai, iseda haroro dalana ita haidaua bona ita haroro noho. Aposetolo taudia bamona ‘Dirava be lohia dainai ia ita kamonai henia be maoro, to taunimanima lasi.’ (Kara 5:​29; Mat. 28:19, 20) Danu, kota dekenai apil ita karaia iseda gaukara idia taravatua lasi totona. Haheitalai rua be inai.

25, 26. Nicaragua ai, dahaka gaudia ese Suprim Kota keis ta ia hamatamaia, bona dahaka ia vara?

25 Nicaragua. November 19, 1952, misinari bona brens hesiai tauna, tadikaka Donovan Munsterman, be Immigration ofesi Managua dekenai ia lao. Ia idia hamaoroa Captain Arnoldo García ena ofesi dekenai lao totona. Ia ese Donovan Munsterman ia hamaoroa Nicaragua ai, Iehova ena Witnes taudia “edia hahediba herevadia harorolaia karana bona tomadiho gaukaradia be ia taravatua.” Captain García ese unai ena badina ia herevalaia ia gwau, Witnes taudia be edia hesiai gaukara totona gavamani ena minista dekenai gwaumaoro idia abia lasi, bona idia be komiunis taudia. Daidia ese unai hereva idia gwauraia? Roman Katolik ena dubu gunalaia tauna.

Tadikaka Nicaragua dekenai tomadiho karana idia taravatua neganai

26 Tadikaka Munsterman ese Ministry of Government bona Religions bona Presiden Anastasio Somoza García dekenai apil ia karaia, to gau ta ia vara lasi. Unai dainai tadikaka ese dala haida idia karaia. Kingdom Hall idia koua, bona grup maragidia dekenai idia hebou, ena be dala ai idia haroro lasi, to Basileia sivaraina idia do harorolaia noho. Danu, Nicaragua ena Suprim Kota dekenai edia noinoi idia siaia, Kota ese taravatu ia kokia totona. Unai sivarai bona noinoi herevana be niuspepa ai idia halasia bona Suprim Kota idia lalotamona unai keis do idia kamonai. Dahaka ia vara? June 19, 1953, Suprim Kota ena disisen ese Iehova ena Witnes Taudia dekenai kwalimu ia henia. Kota ia davaria idia atoa taravatu be taunimanima edia lalohadai, lalomamina bona idia abia dae gaudia herevalaia karana ia koua. Danu, oda idia henia Nicaragua gavamani bona Witnes Taudia huanai ia noho hetura karana hanamoa totona.

27. Dahaka dainai Nicaragua ai idia noho taudia be Kota ena disisen dekenai idia hoa, bona tadikaka ese unai kwalimu karana be edena bamona idia laloa?

27 Nicaragua taudia idia hoa badina Suprim Kota ese Witnes Taudia ia durua. Unai nega ai, dubu gunalaia tauna ena siahu be bada dainai Kota ia ura lasi idia huanai hekwakwanai ia vara. Danu gavamani ofesa taudia edia siahu be bada dainai, nega momo Kota ese edia disisen idia abia dae. Iseda tadikaka idia diba momokani, idia kwalimu badina edia King ese idia ia gimaia bona idia haroro noho.​—Kara 1:8.

28, 29. Lagani 1980 huanai, Zaire ai dahaka gau idauna ia vara?

28 Zaire. Lagani 1980 huanai, Zaire dekenai Witnes taudia 35,000 bamona idia noho. Hari be Democratic Republic of Congo. Basileia gaukara ena tubu karana durua totona, brens ese bildin matamata idia haginia. December 1985 ai, siti badana Kinshasa dekenai intanesinol hebouhebou idia karaia bona tadikaka taihu 32,000 tanobada ena kahana idauidau amo idia mai bona steidiam idia hahonua. To unai negai, Iehova ena hesiai taudia edia noho be ia idau matamaia. Dahaka ia vara?

29 Quebec, Canada amo misinari Tadikaka Marcel Filteau be Zaire ai ena hesiai gaukara ia karaia neganai Duplessis orea ese ia dagedage henia. Ia gwau; “March 12, 1986 ai, revareva amo tadikaka haida dekenai idia hahedinaraia, Zaira ai Iehova ena Witnes taudia edia orea be idia taravatua.” Unai tano ena presiden Mobutu Sese Seko ese unai ia sainia.

30. Brens Komiti ese dahaka abia hidi badana do idia karaia, bona dahaka totona unai idia karaia be namo?

30 Murina dinana ai, reidio amo hadibaia hereva idia gwauraia “Iehova ena Witnes taudia be Zaire ai do ita kamonai lou diba lasi.” Maoromaoro dagedage karana ia matamaia. Kingdom Hall idia hadikaia, bona iseda tadikaka taihu edia kohu idia dadia, arest bona dadabaia. Witnes natudia danu dibura ruma ai idia atodia. October 12, 1988 ai, gavamani ese iseda orea ena kohu idia abia, bona Civil Guard ami orea be brens lalonai idia vareai. Iseda tadikaka be Presiden Mobutu totona apil idia karaia, to haere ta idia abia lasi. Unai negai, brens komiti idia laloa, “Suprim Kota dekenai apil karaia eiava naria sisina?” Misinari bona Brens Komiti ena kodineita Timothy Holmes, ia gwau: “Iehova ena aonega bona hakaua dalana ita tahua.” Komiti idia guriguri murinai, idia mamia unai be nega maorona lasi idia apil totona. To tadikaka taihu idia durua, naridia bona dala idia tahua haroro gaukara karaia noho totona.

“Kota keis kamonai negana ai, Iehova ese gaudia ia haidaua diba dalana ai itaia”

31, 32. Zaire ena Suprim Kota ese dahaka disisen namona ia karaia, bona unai ese iseda tadikaka dekenai dahaka ia havaraia?

31 Lagani haida idia hanaia. Witnes taudia dagedage henia karana ia ore ia lao, bona Zaire tanona ai taunimanima edia maoro matauraia karana ia bada ia lao. Brens komiti idia laloa unai be nega maorona, haroro gaukara idia taravatua ena keis be Zaire ena Suprim Kota dekenai abia lao totona. Suprim Kota ia abia dae unai keis do ia kamonai. Bena January 8, 1993, iseda hesiai gaukara idia taravatua negana amo kahirakahira lagani 7 ia hanaia, Kota ia itaia gavamani ese Witnes taudia edia hesiai gaukara koua karana amo taravatu idia utua, bona taravatu idia kokia. Mani laloa, diadi tauna ese unai tano ena presiden ena oda herevana badinaia lasi karana dainai idia hamasea diba! Tadikaka Holmes ia gwau: “Kota ena keis kamonai negana ai, Iehova ese gaudia ia haidaua diba dalana ai itaia.” (Dan. 2:​21) Unai kwalimu karana ese iseda tadikaka edia abidadama ia hagoadaia bada. Idia mamia King, Iesu ese ena taunimanima ia gunalaia, unai amo idia diba edena dala bona nega ai kara ta do idia karaia.

Democratic Republic of Congo ai Witnes taudia idia moale badina kwalimu idia henia, Iehova idia tomadiho henia diba

32 Tomadiho koua ena taravatu idia kokia dainai, brens ofesi ese dala ia karaia misinari be unai tano dekenai idia lao totona, brens matamata haginia gaukarana idia karaia, bona Baibel litrisa idia abia vareai. f Moale gauna be, tanobada hegegemadai ai, Dirava ena hesiai taudia be Iehova ese edia hetura karana ia ida ia gimaia dalana idia itaia!​—Isa. 52:10.

“Iehova be Egu Durua Tauna”

33. Unai kota keis haida sibona amo dahaka ita dibaia?

33 Iseda kota keis idauidau amo Iesu ese ena gwauhamata ia hamomokania, ia gwau: “Lau ese umui dekenai hereva bona aonega do lau henia, bona emui inai taudia ibounai ese unai do idia dadaraia lasi eiava hepapahuahulaia lasi.” (Luka 21:12-15 duahia.) Nega haida, Iehova ese Gamaliela bamona taudia ia gaukaralaia iena taunimanima gimaia o gari diba lasi diadi bona loea taudia ia gaukaralaia edia kahanai idia gini totona. Iehova ese ita idia inai henia taudia edia tuari gaudia ia hadikaia. (Isaia 54:17 duahia.) Dagedage karana ese Dirava ena gaukara ia koua diba lasi.

34. Dahaka dainai kota dekenai ita kwalimu karana be mai anina bada, bona unai ese dahaka idia hamomokania? (Inai maua itaia danu, “ Kota Badana Dekenai Kwalimu Karana ese Basileia Harorolaia Gaukarana ia Habadaia.”)

34 Dahaka dainai kota dekenai ita kwalimu be mai anina bada? Inai mani laloa: Iehova ena Witnes taudia be diba bada eiava ladana bada taudia lasi. Ita vouti lasi, politikol kempein o politik taudia ita durua lasi. Danu, kota badadia dekenai ita lao taudia haida be “sikuli bada lasi bona dagi lasi taudia.” (Kara 4:13) Unai kwalimu karana be taunimanima edia goada amo lasi, badina kota be ita idia durua totona, edia siahu be tomadiho taudia edia siahu bona ita idia inai henia politikol taudia edia siahu ida ia hegeregere lasi. To, kota be ita dekenai kwalimu idia henia loulou! Iseda kwalimu karana ese ia hamomokania, ‘Dirava vairanai Keriso ita badinaia’ noho. (2 Korinto 2:17) Aposetolo Paulo ida ita gwau: “Iehova be egu durua tauna, lau be do lau gari lasi.”​—Heb. 13:6.

a Keis 43 amo, Cantwell v. State of Connecticut be keis ginigunana, U.S. Suprim Kota dekenai, Tadikaka Hayden Covington ese tadikaka gimaia totona kota ia karaia. Lagani 1978 ai ia mase. Iena adavana Dorothy be mai abidadama ida ia noho ela bona 2015 ai, ena mauri lagani be 92 neganai ia mase.

b Taravatu namba 1606 idia gaukaralaia. Unai amo diadi ese ta do ia gwauraia ia kerere, bema ia itaia ta be gavamani ia gwau-edeede henia, ena be iena hereva be momokani.

c Lagani 1950, Quebec ai 164 ful-taim hesiai taudia idia noho. Idia amo 63 be Gilead sikuli idia karaia, idia be mai ura ida edia asainmen idia abia dae, ena be idia dekenai dagedage do ia vara.

d Tadikaka W. Glen How be gari lasi loea tauna, 1943 ela bona 2003 ai Canada bona gabu ma haida dekenai Iehova ena Witnes taudia totona mai aonega ida kota keis handred momo ia karaia.

e Infomeisen ma haida totona, inai atikol “The Battle Is Not Yours, but God’s” April 22, 2000, Awake! rau 18-​24 itaia.

f Civil Guard ese brens ofesi idia rakatania, to tadikaka ese gabu ma ta ai, brens bildin matamata idia haginia.