Skip to content

Skip to table of contents

Gau Haida Oi Hanaia Totona Hekwarahi

Gau Haida Oi Hanaia Totona Hekwarahi

“Emai beibi matamata dainai lau ese kuku ania karana lau hadokoa. Unai dainai ruma ai kuku ania lasi sain lau atoa. To hora tamona murinai, nicotine lau ura henia dikadika, bona kuku lau abia bona lau ania.”​—Yoshimitsu, Japan.

YOSHIMITSU ena ekspiriens ese ia hahedinaraia, kuku ania karana rakatania totona be mai ena hekwarahi, anina be unai taudia 90 pesen be kuku idia ania lou. Unai dainai, bema oi ura kuku oi rakatania, do oi kwalimu diba bema unai gaudia hanaia totona oi hekwarahi. Do oi hanaia diba gaudia haida be dahaka?

Nicotine abia ena ura: Nega momo, kuku oi rakatania murinai, dina toi murinai unai ura be ia bada ia lao bona wiki rua murinai ia maragi ia lao. Guna kuku ania tauna ta ia gwau: “Unai ura be ia mai loulou, hurehure bamona.” To ena be lagani haida murinai, kuku ania ena ura ia bada diba. Bema unai ia vara, kuku oi ania haraga lasi. Miniti 5 bamona oi naria, bona unai ura be do ia boio.

Do oi davaria gaudia haida: Matamanai, do ia auka taunimanima idia noga noho totona eiava idia laloa namonamo lasi bona edia tauanina do ia bada ia lao. Edia tauanina be idia hisihisi, idia hemaihemai, varahu, bona idia huahua, bona edia hemami idia idau haraga, idia badu haraga, eiava idia lalometau. Idia vara gaudia momo be wiki 4 ia lao 6 lalonai idia boio.

Inai nega aukadia ai, gau haida oi karaia diba unai ese oi do ia durua. Hegeregere:

● Nega bada lalonai oi mahuta.

● Ranu eiava juice momo oi inua. Aniani namona oi ania.

● Oi eksasais

● Oi hahodi, bona baragi lalonai ia vareai hodahoda namona oi piksaia.

Lalona ia hauraia gaudia: Oi karaia gaudia eiava oi mamia hemami ese emu lalona ia hauraia diba kuku oi ania totona. Hegeregere, reana oi be alkahol oi inua neganai, kuku oi ania. Bema unai bamona, kuku oi rakatania neganai, alkahol oi laloa lasi. Oibe, gabeai alkahol be nega ta ta ai oi inua diba.

Ena be emu tauanina ai nicotine ia boio, to nega haida kuku ania karana oi laloa lou diba. Guna ita herevalaia tauna Torben ia gwau: “Lagani 19 lalonai kuku lau ania lasi, to kofi inua negana ai kuku ania ena ura lau abia.” To, nega momo unai bamona gaudia be gabeai emu lalona do idia veria lou lasi.

Alkahol be idau. Momokani, oi ura kuku ania karana oi rakatania dainai, alkahol bona alkahol idia hoihoilaia gabudia oi dadaraia be namo, badina bema ta be alkahol ia inua, kuku do ia ania lou diba. Dahaka dainai?

● Ena be alkahol be sisina sibona, to nicotine ena ura ia habadaia diba.

● Nega momo taunimanima be alkahol idia inua neganai, kuku idia ania danu.

● Alkahol ese abia hidi namonamo karana ia hadikaia bona oi karaia abia hidi do oi badinaia lasi. Baibel ia gwau: ‘Wain idia inua dainai edia lalona idia dika.’​—Hosea 4:11.

Turadia: Abia hidi namonamo. Hegeregere, kuku ania taudia o oi idia doria taudia oi bamoa lasi. Danu, emu disisen hamanokaia taudia o oi idia hevaseha taudia amo oi noho daudau.

Hemami: Tahua gaukara ta lalonai kuku idia ania lou taudia toi toi amo rua rua be idia badu, bona idia laloa momo dainai unai kara idia karaia lou. Bema hemami ta oi abia dainai oi ura kuku oi ania gau haida oi karaia be namo, hegeregere ranu oi inua, pk oi ania, oi raka loaloa. Namona be gau namodia oi laloa, reana Dirava oi guriguri henia o Baibel oi duahia.​—Salamo 19:14.

Ekskius herevadia dadaraia

Tamona sibona lau abia.

Momokani gauna: Stadi haida amo idia hahedinaraia sigaret be nega tamona sibona oi veria neganai, nicotine 50 pesen be harana ai ia vareai bona ia noho ena daudau be hora toi. Unai dainai taunimanima idia ura kuku idia ania lou.

Kuku ania karana ese egu lalohekwarahi ia hamaragia.

Momokani gauna: Stadi haida amo idia hahedinaraia nicotine ese lalohekwarahi ia habadaia. Ena be taunimanima idia laloa kuku ania karana ese edia lalohekwarahi ia hamaragia diba, to unai be badina maorona lasi.

Kuku ania karana lau rakatania diba lasi.

Momokani gauna: Lalohadai kererena ese emu ura ia koua o goada ia haorea. “Bema hekwakwanai negadia ai oi lalomanoka, emu goada do ia ore.” (Aonega Herevadia 24:10) Lalohadai kererena oi dadaraia. Kuku ania karana idia ura rakatania bona inai magasin ese ia herevalaia hakaua herevadia idia badinaia taudia be idia kwalimu diba.

Kuku lau ania lasi dainai egu hemami ia namo lasi.

Momokani gauna: Momokani, kuku oi anina lasi dainai emu hemami do ia namo lasi, to wiki haida murinai unai hemami do ia ore. Oi laloa maoromaoro noho! Bema hua o lagani haida murinai kuku ania urana ia matamaia lou, unai danu be reana miniti haida sibona lalonai do ia ore—bema kuku oi ania lasi.

Mai egu kwarana gorere.

Momokani gauna: Bema mai emu kwarana gorere hegeregere, lalometau eiava ta be ena lalohadai o hemami ia biagua diba lasi gorerena (schizophrenia), emu doketa ena heduru oi noia unai amo kuku oi rakatania diba. Doketa ese mai ura ida oi ia durua diba emu muramura do ia haidaua totona.

Bema kuku lau ania lou, lau mamia lau kwalimu lasi.

Momokani gauna: Bema gau haida dainai kuku oi ania lou, momo idia karaia bamona, namo lasi oi hesiku. Oi gaukara goada noho. Namo lasi oi lalomanoka. Oi hekwarahi noho. Do oi kwalimu!

Romualdo ena ekspiriens mani ita laloa, ia be lagani 26 lalonai kuku ia ania bona lagani 30 mai kahana gunanai kuku ia rakatania. Ia gwau: “Lau laloatao lasi nega hida kuku lau ania lou. Nega ta ta ai egu hemami ia dika momokani, toana be lau hegeregere lasi. To egu lalona lau hadaia egu hetura karana Iehova Dirava ida lau hanamoa bona ena heduru totona lau guriguri loulou dainai lau ese kuku lau rakatania momokani.”

Inai atikol ginigabena ai, heduru daladia haida do ita herevalaia unai ese oi do ia durua kuku oi rakatania bona oi moale totona.

[Box/​Picture on page 7]

TOBAKO IDAUIDAU BE DIKA

Tobako be dala idauidau ai idia gaukaralaia. Tobako amo idia karaia gaudia haida be sitoa ai tauanina durua aniani eiava muramura bamona idia hoihoilaia. To, World Health Organization ia gwau; “Tobako idauidau ibounai be dika.” Tobako idauidau ese inai bamona gorere hegeregere, kensa bona kudou gorere ia havaraia, unai dainai taunimanima idia mase. Kuku idia ania sinadia ese edia bogana ai idia noho beibi dekenai dika idia havaraia diba. Tobako amo idia karaia gaudia haida be dahaka?

Bidis: Imana amo idia lokua kuku maragina be Asia tanodia ai idia gaukaralaia. Unai bidis sigaret lalodiai tar, nicotine, bona carbon monoxide idia atoa ena bada be sigaret ma haida lalonai idia atoa gaudia ena bada ia hanaia momokani.

Cigars: Unai gaudia karaia totona tobako raurau eiava tobako amo idia karaia pepadia dekenai tobako idia atoa bona idia kumia auka. Sigaret be mai ena acid muramurana to bema oi gabua lasi, nicotine ia halasia diba lasi, to cigars ena tobako lalonai alkaline muramura ia noho dainai, ena be cigars be oi do gabua lasi, to bema emu uduna dekenai oi atoa sibona, nicotine be emu tauanina dekenai ia vareai diba.

Kretek, o clove cigarettes: Unai sigaret lalodiai tobako be 60 pesen bona clove be 40 pesen idia noho. Idia lalonai idia noho tar, nicotine, bona carbon monoxide edia bada be sigaret ma haida lalonai idia noho gaudia edia bada ia hanaia momokani.

Paipa: Paipa amo ia halasia kwalahu oi hahodi, bona sigaret ena kwalahu oi hahodi be idia hegeregere, idia ruaosi ese kensa gorere bona gorere ma haida idia havaraia diba.

Kwalahu lasi tobako: Southeast Asia dekenai tobako idia ania, udu baubau dekenai idia atoa (snuff), bona gutkha mai ena fleiva idauidau idia gaukaralaia. Unai kwalahu lasi tobako gaudia amo, nicotine be uduna amo ia vareai, bena rara ena varovaro lalonai ia vareai. Idia be tobako idauidau iboudiai hegeregerena, bona mase idia havaraia diba.

Ranu paipa (bongs, hookahs, narghiles, shishas): Unai paipa amo, tobako ena kwalahu be ranu lalonai ia vareai guna bena taunimanima ese unai kwalahu idia hahodi. To, unai ese kensa gorerena ia havaraia diba badina ranu be gau dikadia haida ia kokidia ore diba lasi bona taunimanima edia baragi dekenai ia vareai.

[Box/​Picture on page 8]

MA TA OI DURUA KUKU ANIA KARANA IA RAKATANIA TOTONA

Hagoadaia. Hanamoa herevadia ese namo ia havaraia, to gwau henia bona hereva aukadia be namo lasi. Bema oi gwau, “Lau laloa bema oi karaia toho lou, do oi kwalimu diba” unai hereva be ta ia hagoadaia diba. To bema oi gwau, “Oi moru lou unai!” oi be ia oi durua lasi.

Gwauatao. Ta ese kuku ania karana ia rakatania toho neganai, bema oi dekenai ia badu eiava oi ia gwauraia dika, oi badu lasi. Namona be hebogahisi herevana oi gwauraia hegeregere, “Lau diba inai oi karaia be ia auka, to oi karaia toho totona oi lau hanamoa.” Namo lasi oi gwau, “Kuku oi ania neganai lau moale!”

Tura namona ai oi lao. Baibel ia gwau: “Tura korikori be nega ibounai lalokau ia hahedinaraia, bona hekwakwanai negadia ai ia be tadikaka korikori ta bamona oi ia durua.” (Aonega Herevadia 17:17) Oibe, “nega ibounai” kuku ania karana ia ura rakatania tauna dekenai haheauka bona lalokau oi hahedinaraia, herevana edena nega ai eiava unai tauna ena hemami be edena bamona.