Skip to content

Skip to table of contents

STADI ATIKOL 19

“Not Kahana Ena King” Dokona Negana Ai

“Not Kahana Ena King” Dokona Negana Ai

“Nega ena dokona ai saut kahana ena king be ia [not kahana ena king] ida do ia doria lao mai.”​—DAN. 11:40, NWT.

ANE 150 Mauri Abia Totona Dirava Do Oi Tahua

INAI ATIKOL ENA POINT BADANA *

1. Baibel ena peroveta herevadia ese ita idia durua dahaka ita dibaia totona?

IEHOVA ena taunimanima dekenai kahirakahira dahaka do ia vara? Unai henanadai ena haere ita diba. Baibel ena peroveta herevadia amo ita dekenai do idia vara gaudia ita dibaia. Peroveta herevana ta ese ita do ia durua, siahu bada gavamani haida ese tanobada ai do idia karaia gaudia ita dibaia totona. Unai be Daniela karoa 11 ai ia noho peroveta herevana, bona ia be do idia tuari heheni king rua​—not kahana ena king bona saut kahana ena king * ia herevalaia. Unai peroveta herevana ena kahana badana be ia guguru vadaeni, unai dainai ita diba momokani ena kahana orena be do ia guguru.

2. Genese 3:15 bona Apokalupo 11:7 bona 12:17 edia hereva bamona, Daniela ena peroveta herevana ita stadilaia neganai, dahaka ita laloatao be namo?

2 Daniela karoa 11 ena peroveta herevana ita lalopararalaia totona, namona be ita laloatao ia be Dirava ena taunimanima momo idia noho tanodia idia lohiaia eiava idia tuari henia king taudia ia herevalaia. Danu, ena be tanobada ibounai lalonai Dirava ena hesiai taudia be momo lasi, to idia dekenai hekwakwanai momo idia vara noho. Dahaka dainai? Badina Satani bona ena taunimanima edia ura badana be, Iehova bona Iesu idia hesiai henia taudia idia hadikaia ore. (Genese 3:15 bona Apokalupo 11:7; 12:17 duahia.) Danu, Daniela ese ia torea peroveta herevana bona Baibel ai idia noho peroveta hereva ma haida idia hegeregere be namo. Oibe, Daniela ena peroveta herevadia ita lalopararalaia namonamo diba bema Revareva Helagadia ena kahana ma haida ida ita hahegeregerea.

3. Inai atikol bona atikol 20 ai dahaka do ita herevalaia?

3 So hari ita ese Daniela 11:25-39 do ita herevalaia. Bona do ita itaia lagani 1870 ia lao 1991 ai, daika be not kahana ena king bona daika be saut kahana ena king ai ia lao, danu do ita itaia dahaka dainai inai peroveta herevana ena kahana haida ai iseda laloparara dalana ita hamaoromaoroa be namo. Stadi atikol 20 ai ita ese Daniela 11:40–12:1 do ita herevalaia, bona unai peroveta herevana ai iseda laloparara dalana ita hamaoromaoroa be namo. Unai peroveta herevana ena kahana ta be lagani 1991 amo ela bona Aramagedono tuarina ia herevalaia. Inai atikol oi stadilaia neganai, namona be “Dokona Negana ai Idia Tuari King Rua” edia chart oi itaia danu. Ginigunana, unai peroveta herevana ese ia gwauraia king rua ita dibaia be namo.

NOT KAHANA BONA SAUT KAHANA ENA KING BE DAIKA?

4. Dahaka gaudia toi ese ita do ia durua not kahana ena king bona saut kahana ena king ita dibaia totona?

4 Inai dagi ladadia “not kahana ena king” bona “saut kahana ena king” be idaunegai Israela ena not kahana bona saut kahana ai idia noho hanuadia idia lohiaia king taudia ia herevalaia. Dahaka dainai unai bamona ita hereva? Aneru ese Daniela dekenai ia gwauraia herevana mani oi laloa, ia gwau: “Hari lau mai badina korikori be, dokona neganai oiemu bese taudia dekenai do idia vara gaudia do lau hedinaraia totona.” (Dan. 10:14) Pentekoste 33 C.E. ai, Israela besena be Dirava ena taunimanima. To, unai nega amo Iehova ese ia hahedinaraia Iesu ena abidadama hahediba taudia be iena taunimanima. Unai dainai Daniela karoa 11 ai ia noho peroveta herevana ese Israela bese korikorina ia herevalaia lasi, to Keriso ena murinai idia raka taudia ia herevalaia. (Kara 2:1-4; Roma 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Bona nega idauidau ai not kahana ena king bona saut kahana ena king ia idau. To, unai king taudia idia ura karaia gaudia haida be hegeregere. Ginigunana, idia ese Dirava ena taunimanima momo idia noho tanodia idia lohiaia eiava idia dagedage henia. Iharuana, idia ese Dirava ena taunimanima idia kara henia dalana amo idia hahedinaraia, Dirava korikorina, Iehova idia inai henia. Ihatoina, unai king rua be siahu abia totona idia tuari heheni.

5. Lagani 100 ia lao lagani 1870 huanai, not kahana ena king bona saut kahana ena king ta ia noho, a? Herevalaia.

5 Lagani 200 C.E. bamona ai, Keristani taudia koikoidia be Keristani kongrigeisen ai idia vareai, idia ese tomadiho koikoi ena lalohadai idia hadibaia bona Baibel ai idia noho hereva momokani idia hunia. Unai nega amo ela bona lagani 1900, tanobada ai Dirava ena hesiai taudia edia orea ta ia noho lasi. Keristani taudia koikoidia idia momo herea dainai ia auka taunimanima ese Keristani taudia korikoridia idia dibaia totona. (Mat. 13:36-43) Dahaka dainai unai ita diba be namo? Badina ia hahedinaraia, lohia tauna ta eiava basileia ta be hegeregere lasi, lagani 100 ia lao lagani 1870 huanai, not kahana ena king bona saut kahana ena king ai ia lao totona. Unai negai Dirava ena taunimanima edia orea ta ia noho lasi idia tuari henia totona. * To, ita gwau diba lagani 1870 murinai, not kahana ena king bona saut kahana ena king do idia hedinarai lou. Edena dala ai unai ita diba?

6. Edena negai, Dirava ena taunimanima idia hedinarai lou? Herevalaia.

6 Lagani 1870 amo, Dirava ena taunimanima be orea ta bamona idia haboua matamaia. Unai lagani ai Charles T. Russell bona ena bamodia be Baibel stadi klas ta idia hamatamaia. Tadikaka Russell bona ena bamodia be idia perovetalaia hesiai tauna bamona, Mesia Basileiana ia do gini lasi neganai ‘dala idia karaia hegaegae.’ (Mal. 3:1) Unai negai Dirava ena taunimanima idia hedinarai lou! To, gavamani haida idia noho Dirava ena hesiai taudia idia dagedage henia totona, a? Mani badina haida ita itaia.

DAIKA BE SAUT KAHANA ENA KING?

7. Daika be saut kahana ena king ai ia lao ela bona Tanobada Tuarina Ginigunana?

7 Lagani 1870 ai, Britain be basileia badana ai ia lao, bona ena tuari oreana be goada momokani. Unai basileia be doa maragina ia laulaulaia, unai doa ese doa ma toi ia kokidia​—France, Spain, bona Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Bona ia be saut kahana ena king ai ia lao ela bona Tanobada Tuarina Ginigunana. Unai nega tamona lalonai, United States of America be taga bada tanona ai ia lao bona Britain ida ia gaukara hebou.

8. Dina gabedia lalonai daika be saut kahana ena king?

8 Tanobada Tuarina Ginigunana lalonai, United States bona Britain be idia gaukara hebou bona tuari orea goadana ai idia lao. Unai negai, Britain bona United States be Anglo-America Basileia Badana ai idia lao. Daniela ena peroveta herevana bamona, unai king ena tuari oreana be “bada herea, bona mai goada danu.” (Dan. 11:25) Inai dina gabedia lalonai, Anglo-America oreana be saut kahana ena king. * To, daika be not kahana ena king ai ia lao?

 

NOT KAHANA ENA KING IA HEDINARAI LOU

9. Not kahana ena king be edena negai ia hedinarai lou, bona edena dala ai Daniela 11:25 ena hereva ia guguru?

9 Lagani 1871 ai, Russell bona ena bamodia be edia Baibel stadi grup idia hamatamaia murinai, not kahana ena king ia hedinarai lou. Unai lagani ai Otto von Bismarck ese German Basileiana ia haginia. Prussian ena King Wilhelm I, be pavapava ginigunana ai ia lao, bona ia ese Bismarck ia abia hidi chancellor ginigunana ai ia lao totona. * Lagani haida murinai, Germany be basileia goadana ta ai ia lao, Africa bona Pacific Ocean ai idia noho tano haida ia biagua, bona ia ura Britain ena siahu ia hereaia. (Daniela 11:25 duahia.) German Basileiana be tuari orea goadana ta ia haginia, to ena goada ese Britain ena tuari oreana ia hereaia lasi. Germany be tanobada tuarina ginigunana ai, ena tuari oreana ia gaukaralaia ena inai taudia ia tuari henia totona.

10. Edena dala ai Daniela 11:25b, 26 ena hereva ia guguru?

10 German Basileiana bona ia haginia tuari oreana dekenai do ia vara gauna be Daniela ese ia perovetalaia. Unai peroveta herevana ese ia hahedinaraia not kahana ena king be “do ia kwalimu lasi.” Dahaka dainai? “Badina ia hamasea totona palani idia karaia vadaeni. Ia ida aniani namodia idia ania taudia ese ia do idia hadikaia.” (Dan. 11:25b, 26a, NWT.) Daniela ena negai, “king ena gaukara” idia karaia dagi bada taudia (royal officials), be “king ese ia ania gaudia” idia ania. (Dan. 1:5) Unai peroveta herevana be daika ia herevalaia? Ia be German ena dagi bada taudia, hegeregere king ena jeneral haida bona sisiba henia taudia ia herevalaia, idia dainai king be ena dagi ia haboioa. * Peroveta herevana ese unai basileia ena moru ia gwauraia sibona lasi, to saut kahana ena king ida ia tuari neganai do idia vara gaudia ia herevalaia danu. Baibel ese not kahana ena king be inai bamona ia herevalaia: “Iena tuari taudia momo herea do idia mase, bona iena tuari orea do idia haorea.” (Dan. 11:26b) Unai peroveta herevana bamona, tanobada tuarina ginigunana ai Germany ena tuari taudia momo idia “mase” bona idia “haorea.” Unai tuari sibona lalonai taunimanima momo idia mase.

11. Not kahana ena king bona saut kahana ena king be dahaka idia karaia?

11 Tanobada tuarina ginigunana ia kahirakahira noho lalonai, Daniela 11:27, 28 ese do idia vara gaudia be inai bamona ia herevalaia, ia gwau not kahana ena king bona saut kahana ena king be “aniani pata tamona dekenai do idia helai hebou, to ta ta hadikaia totona do idia hereva koikoi gwauraia.” Danu, ia gwau not kahana ena king be “kohu momo herea” do ia haboua. Bona unai be ia vara momokani. Germany bona Britain idia ura maino idia karaia, to idia gwauraia herevadia be koikoi badina lagani 1914 ai tuari ia vara. Bona lagani 1914 ai, tanobada ibounai lalonai Germany be taga tanona iharuana ai ia lao. Bena, Germany be saut kahana ena king ida ia tuari bona ia kwalimu lasi, unai ese Daniela 11:29 bona siri 30 ena kahana ginigunana ena hereva ia hagugurua.

KING RUA ESE DIRAVA ENA TAUNIMANIMA IDIA TUARI HENIA

12. Tanobada tuarina ginigunana ai, not kahana ena king bona saut kahana ena king be dahaka idia karaia?

12 Lagani 1914 amo, unai king rua be ta ta idia inai henia karana idia habadaia, bona Dirava ena taunimanima idia inai henia danu. Hegeregere, tanobada tuarina ginigunana ai, Dirava ena hesiai taudia be tuari lalonai idia vareai lasi dainai German bona British ena gavamani ese idia dagedage henia. Bona U.S. ena gavamani ese haroro gaukara idia gunalaia taudia be dibura ruma ai idia atoa. Unai dagedage karana ese Apokalupo 11:7-10 ai ia noho peroveta herevana ia hagugurua.

13. Lagani 1930 bona tanobada tuarina iharuana lalonai, not kahana ena king be dahaka ia karaia?

13 Bena lagani 1930 bona tanobada tuarina iharuana lalonai, not kahana ena king ese mai hebogahisi lasi ida Dirava ena taunimanima ia tuari henia. Nazi oreana ese Germany idia gunalaia neganai, Hitler bona ena taunimanima be Dirava ena taunimanima edia gaukara idia taravatua. Idia ese Iehova ena taunimanima handred momo idia hamasea bona tausen momo be dibura kamepa dekenai idia siaia lao. Idia vara gaudia be Daniela ese ia perovetalaia. Not kahana ena king ese Dirava ena hesiai taudia ia taravatua Iehova ena ladana do idia harorolaia lasi neganai, ia ese ‘dubu helaga ena helaga bada gabuna ia hadikaia’ bona ‘dina ibounai idia karaia boubou gauna ia hadokoa.’ (Dan. 11:30b, 31a) Germany ia gunalaia tauna Hitler, ia gwauhamata Dirava ena taunimanima Germany dekenai do ia alaia ore.

NOT KAHANA ENA KING MATAMATA TA IA HEDINARAI

14. Tanobada tuarina iharuana murinai, daika be not kahana ena king ai ia lao? Herevalaia.

14 Tanobada tuarina iharuana murinai, Soviet Union ena Komiunis gavamani be Germany ena siahu henunai idia noho tano momo ia abia, bona ia be not kahana ena king ai ia lao. Nazi gavamani bamona, Soviet Union gavamani ese Dirava momokanina idia tomadiho henia taudia ibounai idia dagedage henia.

15. Tanobada tuarina iharuana ia ore murinai, not kahana ena king be dahaka ia karaia?

15 Tanobada tuarina iharuana ia ore murinai, not kahana ena king matamatana, Soviet Union bona ena durua tanodia be Dirava ena taunimanima idia tuari henia. Apokalupo 12:15-17 ai ia noho peroveta herevana hegeregerena, unai king ese iseda haroro gaukara ia taravatua bona Iehova ena taunimanima momo be gabu ma haida dekenai idia siaia lao. Oibe, inai dina gabedia ai, not kahana ena king be dala idauidau ai Dirava ena taunimanima ia dagedage henia noho, to edia gaukara ia koua diba lasi. *

16. Edena dala ai Soviet Union be Daniela 11:37-39 ena peroveta herevana idia hagugurua?

16 Daniela 11:37-39 duahia. Inai peroveta herevana ia guguru, not kahana ena king be “iena sene taudia edia dirava” ia laloa lasi. Edena dala ai? Soviet Union ia ura tomadiho ibounai ia hadikaia, unai dainai edia tomadiho daladia ia hadikaia. Unai ia hagugurua totona, lagani 1918 ai Soviet gavamani be oda ia henia Dirava ia noho lasi ena lalohadai (atheism) be sikuli ai idia hadibaia totona. Edena dala ai not kahana ena king be “tuari gima kohorona ia naria dirava dekenai do ia tomadiho henia”? Soviet Union be ena siahu ia hahedinaraia totona, moni momo ia gaukaralaia ena tuari orea badana ia haginia bona tuari kohudia tausen momo ia karaia. Not kahana ena king bona saut kahana ena king be taunimanima bilioni idia hamasea diba tuari kohudia momo idia haboua!

IDIA INAI HEHENI KING RUA IDIA GAUKARA HEBOU

17. “Hadikaia dika rohoroho gauna” be dahaka?

17 Not kahana ena king be saut kahana ena king ia durua badina idia ura “hadikaia dika rohoroho gauna do idia haginia.” (Dan. 11:31) Unai “dika rohoroho gauna” be United Nation.

18. Dahaka dainai United Nation idia gwauraia “dika rohoroho gauna”?

18 Unai “dika rohoroho gauna” be United Nation oreana, badina ia laloa tanobada ai maino do ia havaraia to unai be Dirava ena Basileia sibona ese do ia havaraia. Bona peroveta herevana ese ia hahedinaraia unai dika rohoroho gauna ese gau momo ia “hadikaia” badina United Nation ese tomadiho koikoi ibounai do ia hadikaia.​—Chart ladana “Dokona Negana ai Idia Tuari King Rua” itaia.

DAHAKA DAINAI UNAI HISTORI ITA DIBA BE NAMO?

19-20. (a) Dahaka dainai unai histori ita diba be namo? (b) Stadi atikol 20 ai, edena henanadai do ita haerelaia?

19 Unai histori ita diba be namo badina ia hahedinaraia lagani 1870 ia lao 1990 lalonai, Daniela ese ia perovetalaia not kahana ena king bona saut kahana ena king ena peroveta herevana be ia guguru vadaeni. Unai dainai ita abia dae momokani peroveta herevana ena kahana oredia be do idia guguru.

20 Lagani 1991 ai, Soviet Union ia moru. Unai dainai daika be not kahana ena king ena gabu ia abia? Stadi atikol 20 ese unai henanadai do ia haerelaia.

ANE 128 Haheauka ela Bona Dokona

^ par. 5 Hamomokania gaudia amo ita itaia, Daniela ena peroveta herevana “not kahana ena king” bona “saut kahana ena king” totona be ia guguru noho. Edena dala ai unai ita hamomokania diba? Bona dahaka dainai unai peroveta herevadia ita lalopararalaia be namo?

^ par. 1 Inai atikol bona murina atikol ai, toretore ginigunadia hegeregerena Daniela karoa 11 amo ai torea hanai Baibel siridia lalonai, “Aigupito ena king” ena gabu ai “saut kahana ena king” bona “Suria ena king” ena gabu ai “not kahana ena king” ai atoa.

^ par. 5 Inai badina dainai Roma ena Pavapava Aurelian (270-275 C.E.) be “not kahana ena king” eiava Kwini Zenobia (267-272 C.E.) be “saut kahana ena king” ai ia lao lasi. Unai laloparara matamata ese Daniela Ena Peroveta Herevana Oi Laloa Namonamo! bukana ena karoa 13 bona 14 ai idia noho hereva ia haidaua.

^ par. 9 Lagani 1890 ai, Kaiser Wilhelm II ese Bismarck be ena dagi amo ia kokia.

^ par. 10 Gau momo idia karaia dainai king be kara haraga ena dagi ia rakatania. Hegeregere, idia ese king idia durua lasi, ma haida dekenai tuari ena hunia herevadia idia gwauraia, bona king idia doria ena dagi ia rakatania totona.

^ par. 15 Daniela 11:34 ese ia hahedinaraia bamona, not kahana ena king be nega kwadogi lalonai Keristani taudia ia dagedage henidia lasi. Unai be lagani 1991 ai, Soviet Union ia moru neganai ia vara.