Skip to content

Skip to table of contents

Dibura amo Umui Ia Boiria

Dibura amo Umui Ia Boiria

[Iehova ese] dibura amo ena diari namo herea dekenai umui ia boiria.”​—1 PET. 2:9.

ANE: 95, 74

1. Ierusalema idia hadikaia neganai, dahaka ia vara?

LAGANI 607 B.C.E. ai, King Nebukanesa Iharuana bona ena tuari oreana ese Ierusalema hanuana idia hagegea. Unai nega ai rara bada idia habubua, Baibel ia gwau: “Babulonia taudia ese Iuda ena eregabe taudia be tuari kaia dekena amo idia alaia mase, Dubu Helaga lalonai noho taudia danu. [Nebukanesa] ese tau ta ia bogahisihisi henia lasi, to uhau taudia, buruka taudia, tau bona hahine, gorere taudia o mai goadadia taudia . . . Nebukanesa ena taudia ese Dirava ena Dubu Helaga idia gabua, bona Ierusalema ena magu idia hamakohia. Ierusalema ena ruma badadia ibounai danu idia gabua ore, bona kohu namodia ibounai idia hadikaia ore.”​—2 Siv. 36:17, 19.

2. Ierusalema dainai Iehova ese dahaka hadibaia herevana ia henia, bona Iuda taudia dekenai dahaka ia vara?

2 Babulonia taudia ese Ierusalema idia hadikaia neganai, unai hanua taudia idia hoa lasi be namo. Badina lagani momo gunanai, Dirava ena peroveta taudia ese Iuda taudia idia hadibaia, bema Dirava ena Taravatu idia dadaraia noho, Dirava ese idia be Babulonia ena imana dekenai do ia atoa. Iuda taudia momo be tuari kaia amo idia mase. Idia heau mauri taudia be edia mauri dinadia ibounai lalonai Babulonia taudia edia igui hesiai gaukara idia karaia. (Ier. 15:2) Unuseniai idia noho taudia edia mauri be edena bamona? Babulonia ese Iuda taudia ia guia karana be Keristani taudia edia nega ai ia vara karana ida ia hegeregere, a? Bema oibe, edena negai unai ia vara?

EDIA MAURI BABULONIA AI

3. Edena dala ai Israela taudia edia noho Babulonia ai be Aigupito ai idia noho negana amo ia idau?

3 Peroveta taudia ese idia perovetalaia gaudia be idia guguru. Iehova ese Ieremia amo, igui hesiai gaukara idia karaia taudia ia hamaoroa, edia mauri dalana do idia abia dae, bona gau haida do idia karaia idia moale totona. Ia gwau: “[Babulonia ai] ruma do umui haginia, bona idia lalonai do umui noho. Uma do umui karaia, bona edia anina do umui ania. Unai hanua, lau ese umui lau siaia lao, hesiai gaukara do umui karaia totona hanua, ena namo do umui tahua, bona Lohiabada dekenai do umui guriguri, unai hanua taudia dainai. Badina be bema idia ese namo idia davaria neganai, umui danu ese namo do umui davaria.” (Ier. 29:5, 7) Dirava ena ura idia badinaia taudia ese edia mauri Babulonia ai idia moalelaia. Babulonia taudia ese maoro idia henia edia ura gaudia idia karaia totona. Bona hanua lalonai idia loaloa diba. Idaunegai Babulonia be bisinesi karaia gabuna dainai, toretore haida ese idia hahedinaraia Iuda taudia momo be bisinesi karaia daladia idia dibaia, bona ma haida be ima gaukaradia idia dibaia. Unai dainai Iuda taudia haida be kohu momo taudia ai idia lao. Israela taudia edia noho Babulonia ai be ia idau momokani, Aigupito ai igui hesiai gaukara idia karaia negana bamona lasi.​—Esodo 2:23-25 duahia.

4. Idia gwau-edeede Israela taudia sibona lasi, to daidia danu be panisi idia abia, bona dahaka ese edia Dirava tomadiho henia karana ia koua?

4 Ena be Babulonia ai idia noho Iuda taudia be tauanina dalanai idia hegeregerena, to edia tomadiho karana be edena bamona? Iehova ena dubu helaga bona ena boubou patana be idia dika bona hahelaga taudia oreana be edia gaukara idia karaia namonamo lasi. Babulonia taudia ese idia guia taudia huanai, Dirava ena abidadama hesiai taudia danu idia noho, idia be kerere ta idia karaia lasi, to Israela taudia ibounai hegeregerena panisi idia abia. Ena be unai ia vara, to idia ese Dirava ena taravatu idia badinaia noho. Hegeregere Babulonia ai, Daniela bona ena bamodia toi​—Sataraka, Misaka, bona Abetenigo​—be Iuda taudia ese idia ania lasi aniani idia dadaraidia. Bona Daniela be nega ibounai guriguri amo Dirava ia hereva henia. (Dan. 1:8; 6:10) To, Babulonia taudia be dirava idaudia idia tomadiho henia dainai, ia auka Dirava ia gari henia Iuda tauna ese Taravatu ibounai ia badinaia totona.

5. Iehova ese ena taunimanima dekenai dahaka ia gwauhamatalaia, bona dahaka dainai unai gwauhamata be ia idau?

5 Israela taudia be dala maorona ai Dirava idia tomadiho henia lou diba, a? Unai nega ai, toana be unai idia karaia diba lasi. Badina Babulonia taudia ese idia guia taudia idia do ruhaia lasi. To, unai ese Iehova Dirava ia koua lasi. Ia gwauhamata ia ese iena taunimanima do ia ruhaia, bona unai ia vara. Momokani, Dirava ena gwauhamata ibounai be hanaihanai idia guguru.​—Isa. 55:11.

ISEDA NEGAI UNAI IA VARA DANU, A?

6, 7. Babulonia ese Dirava ena hesiai taudia ia guia karana dekenai, dahaka dainai iseda lalohadai ita hamaoromaoroa be namo?

6 Babulonia taudia ese Israela taudia idia guia hegeregerena, Keristani taudia dekenai unai ia vara danu, a? Lagani momo lalonai, Gima Kohorona ese ia hahedinaraia, lagani 1918 ai, Dirava ena hesiai taudia be Babulonia ese ia guidia bona idia be lagani 1919 ai Babulonia ena igui idia rakatania. To tadikaka ese unai idia tahua namonamo lou ena badina be inai stadi bona gabeai stadi ese do ia hahedinaraia.

7 Mani oi laloa: Babulonia Badana ese tanobada ena tomadiho koikoi ibounai ia laulaulaia. Unai dainai lagani 1918 ai, Dirava ena taunimanima be Babulonia ena igui henunai do idia noho, bema tomadiho koikoi ese idia ia guia. To, hamomokania gaudia ese idia hahedinaraia, Tanobada Tuarina Ginigunana be do lasi neganai, Dirava ena horoa hesiai taudia be Babulonia Badana idia rakatania, bona ena igui henunai idia noho lasi. Momokani, tanobada tuarina ginigunana ai, horoa taudia be gavamani amo dagedage bada idia davaria, to Babulonia Badana amo lasi. Unai ese ia hahedinaraia lagani 1918 ai, Iehova ena taunimanima be Babulonia Badana ena igui henunai idia noho lasi.

BABULONIA ESE IA GUIDIA​—EDENA NEGAI?

8. Edena dala ai haida ese hereva momokani idia hagagevaia matamaia? (Laulau ginigunana herevalaia.)

8 Pentekoste 33 C.E. ai, Iuda taudia bona Keristani tomadiho idia abia dae taudia tausen momo be lauma helaga idia abia. Unai Keristani taudia matamata be “abia hidi besena, king gaukara [idia] karaia hahelaga taudia, bese helagana, bona Dirava ena taunimanima korikoridia.” (1 Petero 2:9, 10 duahia.) Aposetolo taudia idia do mauri noho neganai, idia ese Dirava ena taunimanima edia kongrigeisen idia naria namonamo. To idia mase murinai, tatau haida idia toreisi bona ‘hereva momokani idia mogea,’ badina idia ura ‘hahediba taudia idia hakaua siri, edia murinai idia raka totona.’ (Kara 20:30; 2 Tes. 2:6-8) Unai tatau momo be kongrigeisen lalonai maduna idia huaia, hegeregere idia be kongrigeisen naria taudia, to gabeai “bisop taudia” ai idia lao. Bena dubu gunalaia taudia edia orea idia hamatamaia, ena be Iesu ese ena murinai idia raka taudia ia hamaoroa: “Umui ibounai be tadikaka.” (Mat. 23:8) Tau badadia ese Aristotle bona Plato ena hahediba herevadia idia abia dae dainai, lalohadai koikoidia idia gwauraia bona metairametaira Baibel ena hahediba hereva momokanidia idia hagagevaia.

9. Edena dala ai Roma Gavamani ese aposteit karana ia durua, bona dahaka ia vara?

9 Lagani 313 C.E. ai, aposteit karana be Roma Pavapavana Constantine ese ia abia dae. Unai nega amo, Tomadiho bona Gavamani idia gaukara hebou matamaia. Hegeregere, Nicaea Ena Hebou murinai, Constantine, unai hebou ai ia noho tauna, ese oda ia henia pris Arius idia guia totona, badina Arius be ia abia dae lasi Iesu be Dirava. Gabeai, King Theodosius Ginigunana ena lohia henunai (379-395 C.E.), Katolik Tomadihona ia matamaia bona Roma Basileiana ena tomadiho badana ai ia lao​—ia be Keristani tomadihona ia tohotohoa tomadiho koikoina. Histori torea taudia idia gwau lagani 300 C.E. ai, Roma be “Keristani tanona” ai ia lao. Momokani, unai nega ai unai aposteit Keristani taudia be Roma Basileia ena tomadiho orea koikoina idia bamoa bona Babulonia Badana ena kahana ai idia lao. Ena be unai ia vara, to witi bamona horoa Keristani taudia haida be Dirava idia tomadiho henia noho. To herevana idia haroro, momo be idia kamonai lasi. (Mataio 13:24, 25, 37-39 duahia.) Unai nega ai idia be Babulonia ese idia ia guia momokani!

10. Aposetolo taudia edia negai, kamonai taudia be dahaka idia karaia?

10 Aposetolo taudia edia negai, taunimanima momo ese Baibel be Grik eiava Latin ai idia duahia diba. Unai dainai idia ese Baibel ena hereva bona tomadiho koikoi edia hahediba herevadia idia hahegeregerea diba. Haida be Baibel ai idia duahia herevadia dainai, tomadiho ena hahediba hereva koikoidia idia dadaraia, to idia diba bema edia lalohadai idia gwauraia hedinarai, panisi idia abia diba.

11. Edena dala ai dubu gunalaia taudia edia orea ese Baibel idia biagua?

11 Nega ia hanaia lalonai, taunimanima momo be Baibel ena hereva momo idia gaukaralaia lasi, bona tomadiho idia ura lasi Dirava ena Hereva be taunimanima ese idia lalopararalaia gado ai idia hahanaia. Unai dainai dubu gunalaia taudia bona diba bada taudia haida sibona be Baibel idia duahia diba, herevana dubu gunalaia taudia haida be idia duahiduahi bona toretore namonamo lasi. Tomadiho ese ia hahedibalaia herevadia amo ia idau herevana ia gwauraia tauna be panisi ia abia. Abidadama horoa oreana taudia be orea maragi dekenai idia hebou, bema mai dalana. Guna Babulonia taudia ese Israela taudia idia guia negana ai bamona, “king gaukara [idia] karaia hahelaga taudia” be dala maorona ai idia gaukara diba lasi. Babulonia Badana ese taunimanima ia guidia momokani!

DIARI IA HEDINARAI MATAMAIA

12, 13. Dahaka badina rua dainai haida be Babulonia Badana idia rakatania matamaia? Herevalaia.

12 Keristani momokanidia be mai gari lasi ida Dirava idia tomadiho henia diba, a? Oibe! Dibura amo hereva momokani ena diari be metairametaira ia hedinarai matamaia, inai badina badadia rua dainai. Ginigunana be lagani 1450 bamona ai, printa masini ginigunana idia karaia. Printa masini idia do karaia lasi neganai, tano momo ai Baibel be imana amo idia torea hanai, bona ia be gaukara badana. Baibel ena kopi be momo lasi bona ena davana be bada. Tahua karana ese ia hahedinaraia, toretore tauna namona ese hua 10 lalonai Baibel ena hereva ia torea hanai diba! Ma danu, Baibel torea totona idia gaukaralaia lokua toretoredia edia davana be bada. To, printa masini idia gaukaralaia matamaia neganai, dina tamona lalonai buka ena rau 1,300 idia printaia diba!

Printa masini matamata bona idia gari lasi hahanaia taudia edia heduru amo Babulonia idia rakatania (Paragraf 12, 13 itaia)

13 Badina iharuana be lagani 1500 lalonai, tatau haida be mai gari lasi ida Dirava ena Hereva be taunimanima ese idia lalopararalaia gado ai idia hahanaia. Gado hahanaia taudia momo be unai gaukara idia abia dae, ena be idia diba edia mauri idia haboioa diba. Tomadiho be ia badu dikadika. Ena be Dirava ia gari henia tau eiava hahine ena imana ai Baibel ia noho be moale gauna, to unai ese dubu gunalaia taudia ia habadua! Bona Baibel idia printaia matamaia neganai, taunimanima momo ese idia duahia. Idia duahia neganai, idia henanadai: ‘Baibel lalonai pegatori ena hereva be edeseni ita davaria diba? eiava fineral tok totona dubu gunalaia taudia dekenai davana ita henia be maoro eiava? eiava pope bona kadinal edia davana ita henia be maoro, a?’ Taunimanima be unai idia henanadailaia dainai, tomadiho taudia idia badu. Idia laloa namo lasi taunimanima ese unai gaudia dainai dubu gunalaia taudia idia nanadaia! Unai dainai tomadiho be kara ta ia karaia. Tatau bona hahine momo be idia abia dae gaudia dainai panisi idia abia, badina idia ese tomadiho ena hahediba herevadia idia dadaraia. Unai hahediba hereva haida be Aristotle bona Plato edia lalohadai​—unai tatau be Iesu Keriso ia do vara lasi neganai idia noho. Tomadiho ese ta hamasea ena maoro idia henia, bona gavamani ese unai ia badinaia. Edia ura badana be taunimanima do idia koua, unai amo Baibel do idia duahia lasi bona tomadiho ena hahediba karana dainai do idia henanadai lasi. Bona edia palani ia gaukara. To, taunimanima haida be Babulonia Badana ena hereva dainai idia gari lasi. Idia be Dirava ena Hereva idia lalopararalaia bona idia ura diba ma haida idia abia! Unai dainai dala idia karaia tomadiho koikoina idia rakatania totona.

14. (a) Lagani 1870 bamona ai, dahaka ia vara? (b) Hereva momokani hahedinaraia totona, Tadikaka Russell be dahaka ia karaia?

14 Baibel ena hereva momokani idia ura kamonai taudia momo be tomadiho ese ia gunalaia lasi tanodia dekenai idia lao. Badina idia ura Baibel idia duahia, stadilaia namonamo, bona ta ta ida idia herevalaia. Unai tano ta be United States, unuseniai lagani 1870 bamona ai, Charles Taze Russell bona ena bamodia haida be Baibel idia stadilaia matamaia. Matamanai, Tadikaka Russell ia ura diba edena tomadiho be hereva momokani ia hahedibalaia. Unai dainai tomadiho momo, Keristani lasi tomadiho danu, edia hahediba herevadia bona Baibel ena hereva ia hahegeregerea. Gabeai ia laloparara unai tomadiho ta be Dirava ena Hereva ia badinaia lasi. Nega ta, Tadikaka Russell be dubu gunalaia taudia haida ida ia hebou, badina ia laloa ia bona ena bamodia ese Baibel dekenai idia davaria hereva momokani be idia ese do idia abia dae bona edia kongrigeisen taudia dekenai do idia hahedibalaia. To, dubu gunalaia taudia be iena lalohadai idia abia dae lasi. Namona be Bible Student taudia be inai idia abia dae: Idia bona tomadiho koikoi idia badinaia taudia idia gaukara hebou diba lasi.​—2 Korinto 6:14 duahia.

15. (a) Edena nega ai Babulonia Badana ese Keristani taudia ia guia? (b) Edena henanadai be stadi gabena ese do ia haerelaia?

15 Hari ita diba, aposetolo taudia ibounai idia mase murinai, Keristani momokani taudia be Babulonia ese ia guidia. To henanadai ma haida idia vara: Dahaka gaudia ma haida ese idia hamomokania, lagani 1914 be do lasi neganai, horoa taudia be Babulonia Badana idia rakatania bona ena igui henunai idia noho lasi? Iehova be ena hesiai taudia dekenai ia moale lasi, badina Tanobada Tuarina Ginigunana ai idia haroro goadagoada lasi, a? Bona unai nega ai iseda tadikaka haida be edia Keristani gini siri karana idia rakatania dainai, Iehova ia moale lasi, a? Dokonai, bema lagani 200 C.E. amo Keristani taudia be tomadiho koikoi ena igui henunai idia noho, edena lagani ai unai igui idia rakatania? Unai be henanadai namodia. Unai henanadai edia haere be stadi gabena ai do ita davaria.