Skip to content

Skip to table of contents

1918​—⁠Lagani 100 Gunanai

1918​—⁠Lagani 100 Gunanai

January 1, 1918 ena Gima Kohorona be inai hereva amo ia hamatamaia: “Lagani 1918 ai dahaka do ia vara?” Ena be Europe dekenai Tuari Badana ia vara, to unai lagani lalonai Baibel Stiuden taudia bona tanobada taudia dekenai gau namodia haida idia vara.

TAUNIMANIMA ESE MAINO KARAIA DALADIA IDIA HEREVALAIA

January 8, 1918 ai President Woodrow Wilson ena hereva lalonai U.S. Gavamani dekenai “maino karaia” daladia 14 ia herevalaia. Ia gwau, namona be tano idauidau edia gavamani idia gaukara hebou, tuari kohudia momo do idia karaia lasi, bona “bese ibounai do idia gaukara hebou” unai amo “hanua badadia bona maragidia” ese namo do idia davaria. Unai “Point 14” be gabeai League of Nations bona Treaty of Versailles dekenai maino karaia totona idia gaukaralaia, unai amo Tuari Badana idia hadokoa.

BAIBEL STIUDEN IDIA INAI HENIA TAUDIA IDIA KWALIMU LASI

Ena be lagani gunanai hekwakwanai idauidau idia vara, * Baibel Stiuden taudia idia moale badina Watch Tower Bible and Tract Society ese lagani ta ta ai idia karaia bisinesi hebouna ai gau namodia haida idia vara.

Unai hebou be January 5, 1918 ai idia karaia, bona Betele amo idia kokia lada bada tatau haida idia ura orea idia gunalaia. Richard H. Barber, seket naria gaukara ia karaia tadikaka ta, ese guriguri amo hebou ia kehoa. Lagani gunanai idia karaia gaudia ena ripoti idia herevalaia murinai, lagani ta ta ai idia karaia bamona dairekta matamatadia idia abia hidi. Tadikaka Barber ese Joseph Rutherford bona tadikaka siks ia abia hidi. Bena tadikaka idia inai henia taudia ia durua loea ta ese tatau seven ia abia hidi, idia haida be Betele amo idia kokia tatau. To idia kwalimu lasi. Society ena memba taudia momo ese Tadikaka Rutherford bona abidadama tadikaka siks idia abia hidi dairekta ai idia lao totona.

Unai hebou dekenai idia lao tadikaka idia gwau, “idia lao henia hebouhebou haida amo unai hebou be hahenamo badana.” To edia moale ia noho daudau lasi.

TAUNAIMANIMA EDIA LALOHADAI THE FINISHED MYSTERY BUKANA DEKENAI

Baibel Stiuden taudia be hua haida lalonai The Finished Mystery bukana idia hariharilaia. Kudou-maoro taudia be unai buka lalonai Baibel ese ia herevalaia gaudia idia moalelaia.

E. F. Crist, Canada dekenai sekit naria gaukara ia karaia tadikaka ta ia gwau, headava tau bona hahine ta be wiki faiv lalonai The Finished Mystery bukana idia duahia murinai hereva momokani idia abia dae! Ia gwau: “Idia ruaosi be mai ura bada ida hereva momokani lalonai idia goada noho.”

Tau ta be unai buka ia abia murinai, karaharaga ena turadia dekenai ia herevalaia. Ia duahia herevadia ese ena lalona ia veria. Ia gwau: “Third Avenue ai lau raka noho lalonai, ta ese gau ta ia negea bona egu pagana ia botaia bona lau laloa unai be biriki ta, to gabeai lau itaia neganai, unai be ‘The Finished Mystery’ bukana. Ruma dekenai lau abia lao bona lau duahia haorea. . . . Gabeai lau diba unai be haroro tauna ta . . . ia badu dainai unai buka be windo amo ia negea . . . . Unai dina tamona ai ia karaia karana dainai, taunimanima momo be unai buka amo hereva momokani idia dibaia, bona unai ese haroro tauna ena mauri lalonai ia karaia gaukara ibounai ia hereaia. . . . Ena be unai haroro tauna ia badu, to ai be Dirava ai hanamoa noho.”

Unai haroro tauna ese ia karaia karana be idau lasi. February 12, 1918 ai Canada ena gavamani ese unai buka idia taravatua, idia gwau unai buka be taunimanima ia hagoadaia gavamani idia gwau-edeede henia bona tuari inai henia karadia ia herevalaia. Daudau lasi murinai, U.S. ena gavamani danu ese unai taravatu idia badinaia. Pulisi taudia ese orea idia gunalaia taudia dekenai kerere idia tahua bona idia hahemaoro henidia totona, New York Pennsylvania bona California ai ia noho Betele Rumana bona ena ofesi idia sekea. March 14, 1918 ai U.S. Department of Justice ese The Finished Mystery buka idia taravatua, idia gwau, unai pablikeisen idia hariharilaia karana ese tuari dekenai hekwakwanai ia havaraia, unai be taravatu ia utua karana.

DIBURA RUMA DEKENAI IDIA ATOA!

May 7, 1918 ai, Department of Justice ese gwaumaoro idia abia Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frederick Robison, Joseph Rutherford, William Van Amburgh, bona Clayton Woodworth be dibura ruma dekenai idia abia lao totona. Idia gwau, iseda tadikaka be “taravatu idia utua, mai edia ura ida dagi bada taudia idia gwau-edeede henia bona U.S. ena tuari orea lalonai idia vareai lasi.” June 3, 1918 ai kota dekenai idia abia lao, to idia diba dibura ruma dekenai do idia lao. Dahaka dainai?

United States gavamani ena loea ia gwau, idia utua taravatu be taravatu aukana, badina unai taravatu (Espionage Act) be “koikoi hereva idia gwauraia taudia idia kota henia totona.” May 16, 1918 ai, Gavamani ese taravatu matamatana ta idia abia dae lasi, unai taravatu be “mai momokani ida, bona dala maorona ai hereva momokani” idia herevalaia pablikeisen idia halasia taudia ia gimaia diba. Nega momo The Finished Mystery bukana idia hepapahuahulaia. U.S. Gavamani be unai buka idia herevalaia neganai idia gwau: “Koikoi herevadia idia gwauraia bukana ta be ‘The Finished Mystery’ . . . Inai buka be soldia taudia ia hakaua kerere ita tuari ena badina idia laloa bada lasi . . . bona tuari lalonai idia vareai lasi totona.”

June 20, 1918 ai, kota ia gwau unai tadikaka eit be mai edia kerere. Murina dinana ai, diadi ese idia ia hahemaoro henia. Ia gwau: “Inai tomadiho be mai goada ida taunimanima dekenai koikoi herevadia idia gwauraia karana . . . be German Tuari oreana ese ia havaraia dika ia hereaia. . . . Namona be panisi aukana idia abia.” Wiki rua murinai unai tadikaka eit be Atlanta, Georgia, ena dibura ruma dekenai lagani 10 ia lao 20 do idia noho.

HARORO GAUKARANA IDIA KARAIA NOHO

Unai nega lalonai, Baibel Stiuden taudia be dagedage bada idia davaria. The Federal Bureau of Investigation (FBI) be edia gaukara idia tahua bona ripoti momo idia torea. Unai ripoti ese idia hahedinaraia iseda tadikaka idia ura bada haroro gaukarana idia karaia noho.

Orlando, Florida ai post ofesi ia naria tauna ta be FBI taudia dekenai revareva ta ia siaia, ia gwau: “[Baibel Stiuden taudia] be taoni ai ruma-ta-ruma-ta gaukara idia karaia noho bona nega momo hanuaboi ai idia karaia. . . . Ena be dagedage momo idia davaria, to [Baibel Stiuden taudia] be edia haroro gaukara idia karaia goadagoada noho.”

War Dapartment ena ofesa ta ese Frederick W. Franz​—gabeai ia be Hakaua Oreana ena memba ta ai ia lao​—⁠ese ia karaia gaudia be pulisi ia hadibaia. Ia gwau: “F. W. Franz . . . be ‘The Finished Mystery’ bukana ena volium tausen momo hoihoilaia gaukarana ia durua danu.”

Charles Fekel, ia danu be gabeai Hakaua Oreana ena memba ta ai ia lao, ese dagedage bada ia davaria. The Finished Mystery bukana ia hariharilaia dainai pulisi ese idia dogoatao bona ia torea revareva ibounai idia sekea. Baltimore, Maryland ena dibura rumana ai idia atoa, bona hua ta unuseniai ia noho neganai ia idia gwauraia, “Austria edia inai tauna ta.” Mai gari lasi ida pulisi dekenai hereva momokani ia harorolaia, bona Paulo ena hereva 1 Korinto 9:16 ia laloa, ia gwau: “Bema sivarai namona lau harorolaia lasi, lau madi o!” *

Idia haroro goadagoada sibona lasi, to Baibel Stiuden taudia ese noinoi pepana (petition) ta idia abia loaloa iseda tadikaka Atlanta ena dibura rumana dekenai idia ruhaia totona. Anna K. Gardner ia gwau: “Ai be nega momo gau haida ai karaia. Emai tadikaka be dibura ruma dekenai idia atoa neganai, emai gaukara be noinoi pepana sainia taudia ai tahua. Ruma-ta-ruma-ta dekenai ai lao. Bona pepa idia sainia taudia tausen momo ai davaria! Unai taudia ai hamaoroa dibura dekenai idia atoa tatau be Keristani taudia momokanidia bona badina maorona lasi dainai dibura rumana dekenai idia atoa.”

HEBOUHEBOU BADADIA

Unai nega aukadia lalonai, nega momo idia abia hebouhebou badadia ese iseda tadikaka taihu idia hagoadaia. The Watch Tower ia gwau: “Hebouhebou badadia 40 mai kahana . . . be lagani ta lalonai idia abia . . . Unai hebouhebou amo sivarai namodia ai kamonai. Guna hebouhebou badadia be lagani ena dokona ai idia abia, to hari lagani ta lalonai hua ta ta ai idia abia.”

Kudou-maoro taudia be sivarai namona idia kamonai noho. Cleveland, Ohio ena hebouhebou badana ta ai taunimanima 1,200 idia lao bona 42 be bapatiso idia abia, idia huanai be mero maragina ta, ia be “Dirava ia laloa bada bona ia karaia karana be haheitalai namona taunimanima badadia dekenai.”

DAHAKA IA VARA?

Lagani 1918 ia ore gwauraia neganai, Baibel Stiuden taudia idia diba lasi vaira laganidia ai dahaka do ia vara. Brooklyn ai bildin haida idia hoihoilaia bona iseda hedikwota be Pittsburgh, Pennsylvania dekenai idia haginia. Ena be orea idia gunalaia tadikaka haida be dibura ruma dekenai idia noho, to January 4, 1919 ai Society ena memba taudia be lagani ta ta ai idia karaia hebou ma ta idia abia. Dahaka ia vara?

Iseda tadikaka be idia gaukara goadagoada noho. Idia abia dae vaira lagani ai gau namodia do idia vara dainai, lagani 1919 ena siri badana idia abia hidi, ia gwau: “Tuari gauna ta ese oi do ia hadikaia diba lasi.” (Isa. 54:17) Momokani do ia vara senisi ese edia abidadama ia hagoadaia bona vaira negana ai do ia vara gaukara badana totona idia hegaegae.

^ par. 6 2017 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, rau 172-176 bukana ai “One Hundred Years Ago​—1917” itaia.

^ par. 22 March 1, 1969, The Watchtower ena atikol ladana, “Joys Through Perseverance in Good Work,” ai Charles Fekel ena mauri sivarai itaia.