Skip to content

Skip to table of contents

“Mai Hoa Danu” Ita Ia Karaia

“Mai Hoa Danu” Ita Ia Karaia

“Mai Hoa Danu” Ita Ia Karaia

“Mai hoa danu lau oi karaia.”​​—⁠SALAMO 139:⁠14.

1. Dahaka dainai momo idia abia dae, Dirava ese mauri gaudia idauidau ia havaraia?

 INAI tanobada be mauri gaudia idauidau amo ia honu. To, edena bamona idia vara? Taunimanima haida idia laloa Havaraia Tauna ta mai ena aonega ese inai gaudia ia havaraia lasi. Haida idia laloa, bema Havaraia Tauna ita dadaraia, ia havaraia gaudia do ita lalopararalaia lasi. Idia itaia tanobada ena mauri gaudia be momo herea bona edia vara dalana be idau herea dainai, idia abia dae unai gaudia be idia vara kava lasi. Taunimanima momo bona saiens taudia haida idia itaia, mai ena aonega, siahu bona harihari bada Havaraia Tauna ta ese tanobada bona guba ia havaraia. *

2. Dahaka dainai Davida ese Iehova ia hanamoa?

2 Idaunegai King Davida be ia abia dae momokani Havaraia Tauna ese inai gaudia ia havaraia bona Ia ita hanamoa be namo. Ena be Davida ia noho negana ai hari nega ena saiens taudia idia noho lasi, to Davida ia laloparara Dirava ese gau ibounai ia havaraia. Davida be sibona ena tauanina ia laloa neganai, Dirava ena havaraia siahuna ia hoalaia bada. Ia gwau: “Oi lau tanikiu henia, badina mai hoa danu lau oi karaia. Oiemu kara ibounai be mai hoa bona gari danu. Lauegu kudouna dekenai, inai bamona lau diba momokani.”​​—⁠Salamo 139:⁠14.

3, 4. Dahaka dainai ita ta ta ese Iehova ia havaraia gaudia ita laloa dobu be mai anina bada?

3 Davida be Dirava ena kara ia laloa dobu dainai, ia abidadama henia momokani. Hari inai negai, sikuli bona niusi oreadia ese taunimanima be edeseni amo idia mai hahediba herevadia idauidau idia halasia dainai, taunimanima edia abidadama Havaraia Tauna dekenai idia hadikaia. Davida bamona abidadama ita hahedinaraia totona, ita laloa dobu be gau badana. Mai anina bada gaudia, hegeregere Havaraia Tauna ia noho bona ena gaukara ita laloa neganai, namo lasi ma haida edia lalohadai ita abia dae kava.

4 To, Iehova ia havaraia gaudia ita laloa dobu neganai, Ia ita lalokau henia bona iena gwauhamata nega vaira totona ita abia dae momokani. Unai amo, mai iseda lalona ibounai ida ita ura Iehova do ita tura henia bona ena hesiai gaukara ita karaia. Vadaeni, hari Davida ena hereva Dirava ese “mai hoa danu” ita ia havaraia be saiens taudia ese edena bamona idia hamomokania, do ita itaia.

Hoa Dalanai Ita Vara

5, 6. (a) Ita ta ta eda mauri be edena bamona ia hamatamaia? (b) Iseda nadinadi edia gaukara idauidau be dahaka?

5 “Oi ese egu tauanina ena kahana ibounai oi karaia. Lauegu sinana ena bogana dekenai lau oi atoa vadaeni.” (Salamo 139:13) Ita ta ta eda mauri be eda sinana ena bogana lalonai ia hamatamaia neganai, ia be sel maragina inai fulstop (.) bamona. Unai sel maragina be idau herea​​—⁠ia be kemikol karaia faktori maragina ta bamona bona ia tubu haraga! Hua iharuana dokonai, oiemu tauanina ena kahana badadia idia vara vadaeni. Idia ta be emu nadinadi. Oi vara neganai, emu nadinadi ese rara ia hagoevaia, poisini gaudia bona ranu haida ia kokia bona mai anina bada gaudia ia dogoatao diba. Bema emu nadinadi ruaosi idia gaukara namonamo, miniti 45 lalonai emu rara lalonai ia noho ranu idia hagoevaia​​—⁠taunimanima badana lalonai ia hagoevaia ranu ena bada be lita 5 bamona!

6 Emu nadinadi ese rara ena bada bona rara lalonai idia noho kemikol ia biagua danu. Nadinadi ese mai anina bada gaukara momo idia karaia. Hegeregere, vitamin D idia gaukaralaia bena unai amo turia idia tubu namonamo. Danu, nadinadi ese kemikol ta erythropoietin ia karaia bona unai ese emu turia lalonai rara kakakaka idia havaraia. Unai dainai taunimanima be nadinadi ese idia karaia gaukarana idia hoalaia bada. *

7, 8. (a) Beibi ta ena vara dalana mani oi gwauraia. (b) Dahaka dainai Baibel ia gwau beibi ta be “hunia gabuna” dekenai ia noho bamona?

7 “Lauegu turiana be, egu sinana ena bogana lalonai idia vara hamatamaia noho neganai, lau be unai hunia gabuna dekenai lau noho neganai, oi be oi diba lau be unuseni.” (Salamo 139:15) Unai sel ginigunana amo sel matamatadia ma haida idia vara. Unai sel matamatadia idia vara bona idia danu idia parara ela bona momo herea idia vara. Sel ta ta be mai edia gaukara idauidau, hegeregere varovaro, masolo, kopina bona unai bamona gaudia idia havaraia totona. Gaukara tamona idia karaia sel idia haboua, hidio ai idia lao, bena gabeai tauanina ena kahana badana ta ai idia lao. Hegeregere, sel ginigunana ia vara matamaia bena wiki toi murinai, tauanina ena turia ibounai idia hedinarai matamaia. Emu sinana ena bogana lalonai oi be wiki 7 sibona neganai, emu lata be 2.5 sentimita bona emu tauanina ena turia ibounai 206 be idia vara vadaeni, to idia do auka lasi.

8 Unai hoa gauna be emu sinana ena bogana lalonai ia vara bona taunimanima edia matana ese idia itaia diba lasi. Oibe, ita vara dalana be taunimanima ese idia lalopararalaia namonamo diba lasi. Hegeregere, dahaka ese unai sel ta ta ia oda henidia tauanina ena kahana idauidau ai idia lao totona? Saiens taudia be reana gabeai unai do idia diba, to Davida ia itaia, iseda Havaraia Tauna, Iehova be unai gaudia ibounai ia diba vadaeni.

9, 10. Edena dala ai Dirava ese beibi ena tubu dalana be ena “buka” lalonai ia “torea vadaeni”?

9 “Lau be do lau vara lasi neganai, oi ese lau oi itaia. Lau be do lau vara lasi neganai, oi ese egu mauri dinadia oi torea vadaeni oiemu buka dekenai, unai dinadia be do idia hamatamaia lasi neganai.” (Salamo 139:16) Sel ginigunana lalonai oiemu tauanina ibounai ena tubu dalana ena palani ia noho. Emu sinana ena bogana lalonai hua 9 oi noho neganai, emu tubu dalana be unai palani ia badinaia. Oi vara murinai, emu tauanina ena tubu dalana be unai palani ia badinaia ela bona emu mauri be lagani 20 ia abia. Unai nega ai, emu tauanina ia idau ia lao, bona unai gau ibounai idia vara dalana be sel ginigunana lalonai ia noho ena palani hegeregerena.

10 Davida be sel bona genes edia gaukara dalana ia diba lasi, bona danu maikroskoup be lasi. To, ia laloparara iena tauanina ena tubu dalana be ta ese ia palanilaia guna vadaeni. Reana, Davida be beibi edia tubu dalana ia diba dainai unai bamona ia laloa. Unai dainai, ia gwau unai tubu dalana be Dirava ena ‘buka dekenai ia torea vadaeni.’

11. Edena bamona iseda toana bona kara ita abia?

11 Hari, saiens taudia idia diba oiemu kara bona toana be emu tama sina eiava tubudia amo oi abia. Hegeregere, oi lata o kwadogi, emu vairana ena toana, emu matana bona huina edia kala bona kara idauidau be emu genes ese idia biagua. Sel ta ta lalonai genes tausen momo idia noho bona unai genes be DNA ena kahana maragina ta. Emu tauanina ena tubu dalana ena palani be emu DNA lalonai ia noho. Sel gunadia idia mase bona matamatadia idia vara neganai, emu DNA ese unai palani ia henia hanaia unai sel matamata dekenai, unai amo oi mauri noho diba. Momokani, iseda Havaraia Tauna ena aonega bona siahu be bada herea!

Iseda Lalona be Hoa Gauna

12. Edena dala ai taunimanima be animal amo idia idau?

12 “Dirava e, oiemu laloa be lau dekenai idia dobu bona namo herea momokani. Oiemu laloa be momo herea momokani. Bema idia lau duahia neganai, idia be kone miri idia momo herea bamona.” (Salamo 139:​17, 18a) Dirava ese animal danu be hoa dalanai ia havaradia, bona haida edia kara be taunimanima edia kara idia hereaia. To, Dirava ese taunimanima dekenai lalohadai ia henia, bona animal dekenai unai bamona ia karaia lasi. Saiens bukana ta ia gwau: “Ena be dala haida dekenai ita bona animal be hegeregere, to ita taunimanima be gado ai ita herevahereva diba bona ita lalohadai diba. Danu, ita ura diba taunimanima be edeseni amo idia mai: Iseda tauanina be edena bamona ia vara?” Davida danu be reana unai ia laloa.

13. (a) Davida be edena gaudia ia laloa dobu, unai amo Dirava ena lalohadai ia lalopararalaia diba? (b) Edena dala ai Davida ena haheitalai ita tohotohoa diba?

13 Mai anina bada gauna be ita be Dirava ena lalohadai hegeregerena ita laloa diba, to animal be unai bamona idia karaia diba lasi. * Inai harihari gauna namona ese ia hahedinaraia ita be “Dirava ena toana hegeregerena ia karaia.” (Genese 1:​27) Davida be unai harihari gauna ia gaukaralaia namonamo. Ia itaia gau idauidau ese Dirava ena kara namodia idia hahedinaraia bona idia hamomokania Dirava ia noho bona Davida be unai gaudia ia laloa dobu. Danu, Davida be mai ena Buka Helaga ena revareva ginigunadia bona unai revareva ese Dirava bona ena kara idia herevalaia. Revareva helagadia ese Davida idia durua Dirava ena lalohadai, ena kara bona ena ura ia lalopararalaia totona. Davida ese Buka Helaga, Dirava ena kara bona ena havaraia gaudia ia laloa dobu dainai, unai ese ia hagoadaia Havaraia Tauna ia hanamoa totona.

Abidadama Ena Anina

14. Dahaka dainai ena be gau haida sibona ita lalopararalaia, to Dirava ita abidadama henia diba?

14 Davida ese Dirava ia havaraia gaudia bona Buka Helaga ena hereva ia lalohadailaia neganai, ia itaia ia hegeregere lasi Dirava ena diba bona aonega ibounai ia lalopararalaia totona. (Salamo 139:⁠6) Ita danu be unai bamona, Dirava ese ia havaraia gaudia ibounai ita lalopararalaia diba lasi. (Hadibaia Tauna 3:​11; 8:​17) To Dirava ese Buka Helaga amo bona ia havaraia gaudia amo hereva momokani idia tahua taudia dekenai diba haida ‘ia hahedinaraia vadaeni,’ unai amo Dirava idia abidadama henia diba.​​—⁠Roma 1:​19, 20; Heberu 11:​1, 3.

15. Dirava ita abidadama henia totona, dahaka dainai ita tura henia be mai anina bada? Haheitalai gwauraia.

15 Abidadama ita hahedinaraia totona, mauri, tanobada bona guba be aonega tauna ta ese ia havaraia ita abia dae sibona be hegeregere lasi. To, namona be ita abia dae Iehova Dirava be ia noho momokani bona ia ura Ia do ita diba bona Ia do ita tura henia. (Iamesi 4:⁠8) Natu ta ese ena lalokau tamana ia abidadama henia hegeregerena. Bema tau ta ia gwau hekwakwanai neganai oiemu tamana ese oi do ia durua lasi, reana hereva ta amo iena hereva oi hakoikoia be auka. To, bema emu tamana be dala idauidau ai nega momo oi ia durua vadaeni, oi abia dae emu tamana be oi do ia durua momokani. Unai hegeregerena, Baibel ita stadilaia karana amo Iehova ita dibaia, ia havaraia gaudia ita laloa dobu bona iseda guriguri ia haerelaia dainai, Ia ita abidadama henia momokani. Unai ia vara neganai, Dirava ita lalokau henia dainai, ita ura Iena kara do ita dibaia noho bona ita hanamoa ela bona hanaihanai. Unai be mauri dalana hereadaena.​​—⁠Efeso 5:​1, 2.

Iseda Havaraia Tauna Ena Hakaua Dalana Tahua!

16. Davida bona Iehova edia hetura karana amo dahaka ita dibaia?

16 “Dirava e, egu kudouna do oi tahua, ena dala ibounai do oi diba. Egu lalona danu do oi tohoa, bona egu laloa gaudia do oi davaria. Do oi itaia, bema egu lalona dekenai dika ta ia noho, bona noho hanaihanai dalana dekenai mani lau do oi hakaua.” (Salamo 139:​23, 24) Davida ia diba Iehova ese ia Ia diba namonamo​​—⁠ia laloa gaudia, ia herevalaia gaudia bona ia karaia gaudia ibounai be iena Havaraia Tauna ese ia itaia diba. (Salamo 139:​1-​12; Heberu 4:​13) Dirava be unai gaudia ia diba dainai, Davida ese Dirava ia tura henia namonamo bona ia gari lasi, mai edia lalokau tama sina be edia natu maragina idia rosia bona ia gari lasi hegeregerena. Davida be iena hetura karana Iehova ida ia laloa bada bona unai hetura karana ia goada totona, ia ese Iehova ena kara ia laloa dobu bona Ia dekenai ia guriguri. Hegeregere, Davida ese ia torea salamo momo, Salamo karoa 139 danu, be miusiki ida idia gwauraia guriguri herevadia. Laloa dobu bona guriguri karana ese ita do ia durua Iehova kahirakahira ita lao totona.

17. (a) Dahaka dainai Davida ia ura Iehova ese iena kudouna do ia tahua? (b) Dahaka dainai iseda ura kwalimu ita gaukaralaia dalana ese iseda mauri ia hanamoa eiava hadikaia diba?

17 Ita be Dirava ena toana hegeregerena ia karaia dainai, ita be mai eda ura kwalimu. Kara namo eiava kara dika ita abia hidi diba. To, unai ura kwalimu be edena bamona ita gaukaralaia be gabeai Dirava vairanai do ita gwauraia hedinarai. Davida ia ura lasi kara dika taudia ida ia noho. (Salamo 139:​19-​22) Ia ura lasi lalohisihisi do idia havaraia kara dikadia ia karaia. Unai dainai, Davida be Iehova ena diba bada ia lalohadailaia neganai, mai manau ida Iehova ia noia iena kudouna do ia tahua bona mauri dalana dekenai do ia hakaua lao. Dirava ena kara maoromaoro taravatudia be taunimanima ibounai totona, unai dainai abia hidi maorodia ita karaia be namo. Iehova be ita ibounai ia hagania Ia do ita kamonai henia. Unai ita karaia neganai ita dekenai do ia moale bona hahenamo momo do ia henia. (Ioane 12:50; 1 Timoteo 4:⁠8) Dina ta ta ai Iehova ida ita raka neganai, ita ia durua nega aukadia ai lalomaino ita davaria totona.​​—⁠Filipi 4:​6, 7.

Iseda Havaraia Tauna Hereadaena Badinaia!

18. Davida be Dirava ese ia havaraia gaudia ia lalohadailaia murinai, dahaka ia gwau?

18 Davida be mero matamata neganai, mamoe naria gaukara ia karaia. Mamoe be ava idia ania neganai, Davida be guba ia raraia. Hanuaboi ai, Dirava ese tanobada bona guba ia karaia gaudia ibounai edia badina ia lalohadailaia. “Guba ese Dirava ena hairaina ia hedinaraia, bona guba dekenai noho gaudia ese, Dirava ia karaia gaudia idia hedinaraia noho. Dina ta ese, ia murinai dinana dekenai, Dirava ia herevalaia noho. Hanuaboi ta ese, ia murinai hanuaboina dekenai, Dirava ena aonega ma ia herevalaia.” (Salamo 19:​1, 2) Davida ia laloparara unai gaudia ibounai ia karaia tauna do ia tahua bona ia badinaia be namo. Ita danu be unai bamona do ita karaia.

19. Matamata bona buruka taudia be ‘hoa dalanai Dirava ese idia ia havaraia’ dainai, dahaka idia karaia?

19 Davida ena haheitalai namona be gabeai iena natuna Solomona ese matamata taudia dekenai ia torea herevana ia hamomokania: “Oi be eregabe neganai, ia ese oi ia karaia Dirava do oi laloa. . . . Dirava do oi gari henia, bona iena oda do oi badinaia, badina be taunimanima edia gaukara korikori be unai sibona.” (Hadibaia Tauna 12:​1, 13) Davida be do mero matamata neganai, ia laloparara ia be ‘hoa dalanai Dirava ese ia havaraia.’ Unai ia lalopararalaia dainai, iena mauri ibounai lalonai hahenamo momo ia davaria. Matamata bona buruka taudia e, bema iseda Havaraia Tauna Badana ita hanamoa bona ita hesiai henia, hari inai negai bona gabeai iseda mauri do ita moalelaia bada. Iehova badinai idia noho bona iena kara maoromaoro taravatudia idia badinaia taudia dekenai, Baibel ena gwauhamata be: “Idia buruka momokani neganai, idia ese huahua do idia atoa noho. Idia be nega ibounai idia goada noho, au raurau matamata idia atoa, bona idia be do idia kakoro diba lasi. Inai edia kara ese ia hedinaraia noho, Lohiabada be ia maoromaoro.” (Salamo 92:​14, 15) Momokani, iseda helaro be iseda Havaraia Tauna ese ia havaraia gaudia do ita moalelaidia ela bona hanaihanai.

[Footnotes]

^ par. 1 June 22, 2004 ena Awake! itaia, Iehova ena Witnes taudia ese idia karaia.

^ par. 6 August 8, 1997 ena Awake!, ena hereva “Your Kidneys​​—⁠A Filter for Life,” oi itaia.

^ par. 13 Davida ese Salamo 139:18b dekenai ia gwauraia herevana ena anina be, bema ia ese dina ibounai Iehova ena lalohadai ia laloa noho ela bona hanuaboi ai ia mahuta, daba ai ia noga neganai, unai gaudia ia do laloa noho.

Anina Oi Gwauraia Diba, A?

• Beibi ta ena tubu dalana ese edena bamona ia hahedinaraia, ‘hoa dalanai Dirava ese ita ia havaraia’?

• Dahaka dainai Dirava ena lalohadai ita laloa dobu be namo?

• Dirava ita abidadama henia totona, dahaka dainai ita tura henia be mai anina bada?

[Study Questions]

[Pictures on page 9]

Bogana lalonai ia noho beibi ta ena tubu dalana be palani ta ia badinaia

DNA

[Credit Line]

Unborn fetus: Lennart Nilsson

[Picture on page 10]

Natuna ta ese ena lalokau tamana ia abidadama henia hegeregerena, ita danu be Iehova ita abidadama henia

[Picture on page 11]

Davida ese Iehova ia havaraia gaudia ia lalohadailaia dainai, Iehova ia hanamoa