Skip to content

Skip to table of contents

Sina Namona, Beibi Namona

Sina Namona, Beibi Namona

Sina Namona, Beibi Namona

IA VARA namonamo beibi matamata ta be ena sinana ese mai lalokau ida ia rosia, bona beibi ena tamana be ia moale bada. Lagani ta ta ai, unai bamona beibi namodia milioni momo idia vara dainai, taunimanima be sina ese beibi idia havaraia karana idia laloa bada lasi. Reana, idia gwau unai be Dirava ese ia havaraia karana dainai, idia laloa momo be anina lasi.

Ena be nega momo hahine idia mara namonamo, to nega haida hekwakwanai idia davaria. Unai dainai, mai edia aonega tama sina be gau haida idia karaia guna, hekwakwanai idia vara lasi totona. Hegeregere, idia tahua dahaka dainai mara neganai hekwakwanai idia vara, kliniki dekenai heduru namona idia abia, bona gau haida idia karaia, unai amo mara neganai hekwakwanai badadia idia vara lasi. Mani inai gaudia ita laloa.

Dahaka Dainai Mara Neganai Hekwakwanai Idia Vara?

Mara neganai hekwakwanai idia vara ena badina ta be inai: Hahine ia rogorogo neganai, ia sibona ia naria namonamo lasi. Dr. Cheung Kam-lau, Hong Kong ena Prince of Wales Hospital dekenai beibi matamatadia idia naria gabuna ai ia gaukara, ia gwau: “Ia rogorogo sina ta be medikol heduru ia abia lasi neganai, mara negana ai hekwakwanai ia davaria diba.” Ma ia gwau: “Unai bamona sina momo idia ura edia beibi ia vara namonamo, to nega momo unai bamona ia vara lasi.”

Buka ta (Journal of the American Medical Women’s Association) ese sina dekenai idia vara diba hekwakwanai ia herevalaia neganai, ia gwau, “mara neganai sina haida idia mase ena badina badana” be rara bada idia halusia, beibi be ia bada herea dainai mara dalana ia auka, sina be mai edia gorere ta, o edia blood pressure ia bada. To, unai buka ia gwau, ‘unai gorere koua ena heduru daladia be momo bona idia be auka lasi.’

Hari inai negai idia noho medikol heduru gaudia ese beibi momo ia durua danu. Niuspepa ta (UN Chronicle) ia gwau: “Beibi matamata toi amo rua idia mase, to unai do ia vara lasi bema sina bona beibi matamata be kliniki ese idia henia diba medikol heduru idia abia.” Nius halasia orea ta (Philippines News Agency) ia gwau, sina momo be medikol heduru daladia momo idia diba lasi bona kliniki dekenai idia lao karana idia laloa bada lasi.

Sina Bona Beibi ese Idia Abia Diba Heduru Namona

Niuspepa ta (UN Chronicle) ia gwau, “Sina namodia be beibi namodia idia havaraia.” Ma ia gwau, bema hahine ta be ia rogorogo o ia mara negana ai medikol heduru ia laloa bada lasi, vadaeni ia mara murinai ena beibi dekenai danu medikol heduru do ia henia lasi.

Tano haida ai, rogorogo hahine ese heduru namona idia abia be auka. Reana kliniki be gabu daudau ai bona danu iena moni be hegeregere lasi kliniki ena davana karaia totona. To, bema mai dalana, namona be rogorogo hahine be kliniki dekenai ia lao bona doketa edia heduru ia abia. Baibel ena hadibaia herevadia ia badinaia hahine dekenai unai be mai anina bada, badina Baibel ia gwau, mauri​—beibi ena mauri danu​—be helaga.​—Esodo 21:22, 23; * Deuteronomi 22:8.

Heduru namona ia abia totona, rogorogo hahine ese wiki ta ta ai doketa do ia itaia, a? Lasi. World Health Organization (WHO) be rogorogo bona mara negadiai idia vara hekwakwanai badadia haida ia tahua bona “ia davaria, nega 4 sibona lalonai doketa idia vadivadi henia rogorogo hahinedia” bona “nega 12 o ma haida lalonai doketa idia vadivadi henia rogorogo hahinedia” ese idia abia heduru ena namo be hegeregere.

Doketa ese Idia Karaia Gaudia Haida

Sina bona ena bogana lalonai ia noho beibi be hekwakwanai ta idia davaria lasi totona, sina bona beibi idia naria doketa taudia be inai gaudia idia karaia:

◼ Idia ese rogorogo hahine ena medikol rekodi idia riviulaia bona tahua karadia haida idia karaia, unai amo sina o beibi be hekwakwanai idia davaria lasi totona.

◼ Idia ese rogorogo hahine ena rara bona mei idia abia, unai amo idia tahua bema ia be anemia, Rh incompatibility (beibi bona sina edia rara be idau) eiava gorere ma haida ia abia o lasi. Idia tahua gorere ma haida be, suga gorerena, rari (o measles), STD (sexually transmitted diseases), bona nadinadi (kidney) gorerena​—unai gorere ese sina ena blood pressure ia habadaia diba.

◼ Bema doketa ia gwau rogorogo hahine ese inai gorere, hegeregere kuru, tetanus, bona Rh incompatibility (beibi bona sina edia rara be idau) ia koua totona hekodo ia abia be namo bona bema hahine dekenai unai be hegeregere, vadaeni hekodo ia abia diba.

◼ Danu, doketa ese rogorogo hahine idia hadibaia vitamin haida, hegeregere folic acid idia abia be namo.

Bema doketa taudia be rogorogo hahine ta ta idia durua unai hekwakwanai idia koua totona​—eiava rogorogo hahine idia durua kara haida ia karaia unai gorere idauidau dadaraia totona​—vadaeni hahine ia mara neganai hekwakwanai ta do ia davaria lasi bona ena beibi do ia vara namonamo.

Mara Negana ai Hekwakwanai Hamaragia Dalana

Joy Phumaphi, guna WHO, Family and Community Health ena dairekta jeneral ia durua hahinena, ia gwau: “Rogorogo hahinena dekenai mara negana ia kahirakahira ena hisihisi bona beibi ia havaraia negana be hekwarahi bada negadia bona dika ia davaria diba.” Unai hekwakwanai ia vara lasi totona, dahaka idia karaia be namo? Hekwakwanai ia do vara lasi lalonai, namona be sina ibounai ese kara haida idia karaia haraga guna​—unai be auka lasi. * Baibel ena taravatu dainai rara henia hanai karana idia dadaraia hahine eiava medikol dalanai hekwakwanai momo idia vara dainai rara idia dadaraia hahine ese unai bamona idia karaia be gau badana.​—Kara 15:20, 28, 29.

Namona be rogorogo hahinedia ese doketa o ia durua hahinena ia hereva henidia guna bona idia itaia idia be mai edia diba bona idia hegeregere hekwakwanai idia vara neganai, edena dala ai ena rara heduru gaudia idia henia totona, unai amo rara henia hanai karana idia dadaraia. Danu, rogorogo hahine bona ena adavana do idia tahua namonamo, bema hospital o mara gabudiai idia gaukara taudia be mai moale ida edia ura do idia badinaia. * Doketa dekenai oi henia henanadai namodia rua be inai: 1. Dahaka do oi karaia bema sina o beibi be rara bada idia halusia o hekwakwanai ma haida idia vara? 2. Bema beibi ia vara bona oi noho lasi, daika ese lau do ia durua bona egu ura do ia matauraia?

Ena mara negana ia kahirakahira neganai, aonega hahinena be ena doketa do ia itaia bona do ia sekea bema ena rara be ia hegeregere. Bema doketa ia itaia sina ena rara ia maragi, vadaeni ia ese ia hamaoroa diba inai heduru gaudia ia abia totona: Folic acid, vitamin B haida, bona iron tablet.

Doketa ese gau ma haida do ia laloa danu. Hegeregere: Rogorogo hahine ena vadivadi gunadia ai hekwakwanai haida ia davaria, a? Ia gini daudau lasi be namo, a? Ia laga-ani be namo, a? Ena tauanina ia bada o ia maragi be namo eiava eksasais haida ia karaia be namo, a? Ena tauanina, maona (gums) bona isena ia hagoevaia namonamo, a?

Ripoti haida ese idia hahedinaraia, rogorogo hahinedia be edia maona idia toto neganai, gorere badana ta (preeclampsia) ia havaraia diba. Unai gorere ena toa haida be inai: Blood pressure ia bada, kwarana ia hisihisi bada, bona aena idia gudu. * Preeclampsia gorere dainai beibi be edia hua korikori ai idia vara lasi, bona ogogami tanodia ai nega momo beibi o sina ia mase diba.

Oibe, gorere idauidau idia vara dainai doketa namona ese rogorogo hahine do ia sekea namonamo. Hahine be ena mara negana korikorina lasi, to bema mara ena hisihisi ia mai haraga, vadaeni dika ta ia davaria lasi totona, doketa ese hospital dekenai do ia atoa haraga diba.

Dr. Quazi Monirul Islam, WHO ena Department of Making Pregnancy Safer ena dairekta, ia gwau, “Hahine momo be beibi dekenai mauri idia henia totona, edia mauri idia haboioa diba.” To, bema hahine ta be ena rogorogo neganai, ena mara negana lalonai, bona mara murinai medikol heduru namona ia abia, hekwakwanai momo​—mase danu​—do ia davaria lasi. To, gau badana be gorere idauidau oi dadaraia be namo. Badina, bema oi ura beibi namona oi havaraia, vadaeni oi hekwarahi gorere idauidau oi dadaraia bona sina namona ai oi lao.

[Futnout]

^ Heberu gado ai idia torea revarevadia lalonai, unai be sinana o ena bogana lalonai ia noho beibi dekenai ia vara aksiden ia herevalaia.

^ Iehova ena Witnes tauna bona adavana be beibi ia do vara lasi neganai, Iehova ena Witnes taudia edia Hospital Liesen Komiti (HLC) ida idia herevahereva guna be namo. Unai komiti tadikaka be hospital bona doketa taudia idia vadivadi henia bona idia hadibaia edena bamona rara durua gaudia ma haida idia gaukaralaia diba Witnes taudia durua totona. Danu, Hospital Liesen Komiti be reana doketa namona ta ia davaria diba, bona reana unai doketa be Witnes taudia edia tomadiho ia matauraia bona rara do ia gaukaralaia lasi, to rara durua gaudia ma haida ia gaukaralaia diba.

^ Ena be tahua gaukara ma haida idia karaia noho unai hereva idia hamomokania totona, to aonega dalana be emu isena bona maona oi naria namonamo.

[Blurb on page 19]

October 2007 ai ripoti ta ese ia hahedinaraia, kahirakahira miniti tamona tamona lalonai, hahine tamona tamona, anina be lagani ta lalonai hahine 536,000 be rogorogo neganai idia vara hekwakwanai idauidau dainai idia mase.—United Nations Population Fund

[Blurb on page 20]

“Lagani ta ta ai, beibi 3.3 milioni be mara negana ai idia mase, to beibi 4 milioni mai kahana be idia vara bena dina 28 murinai idia mase.”​—UN Chronicle

[Maua rau 21 ai]

 ROGOROGO HAHINE IDIA HEGAEGAELAIA GAUDIA

1. Hospital, doketa o durua ia henia hahine namona oi abia hidi be namo, nega bada ia do noho lalonai unai oi karaia be namo.

2. Emu doketa o ia heduru hahinena oi vadivadi henia loulou, unai amo idia oi diba bona tura henia namonamo.

3. Oi hekwarahi gorere idauidau oi dadaraia totona. Muramura idauidau (sitoa ai idia hoihoilaia gaudia danu) oi dadaraia, to vitamin maorodia bona doketa ese ia gwauraia o henia muramura sibona oi gaukaralaia. Aonega karana be kekero muramura oi inua lasi. Orea ta (National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism) ia gwau: “Kekero muramura idia inua momo hahinedia ese edia beibi ena mauri idia hadikaia diba, bona ita do diba lasi gauna be, rogorogo hahine ese kekero muramura sisina sibona idia inua be hegeregere o lasi.”

4. Bema emu mara negana korikorina ia ginidae lasi, to mara ena hisihisi oi mamia, karaharaga emu doketa o hospital oi rini henia eiava oi lao be namo. Unai oi karaia neganai, oi do idia durua. Unai amo idia mara haraga sina bona beibi ese idia davaria hekwakwanai do oi abia lasi. *

5. Oi abia hidi medikol heduru gaudia ibounai be pepa dekenai oi torea. Hegeregere, momo idia gwau idia davaria, nega bada ia do noho lalonai Advance Medical Directive/Release kadi idia hahonua ese idia ia durua bada.

6. Oi mara murinai oi bona beibi oi naria namonamo, gorere ta umui davaria lasi totona. Unai be mai anina bada bema emu mara negana korikorina ia ginidae lasi to beibi oi havaraia haraga. Hekwakwanai haida oi itaia neganai, karaharaga doketa dekenai oi lao be namo.

[Futnout]

^ Nega momo ia vara haraga dainai ia goada lasi beibi dekenai doketa ese rara idia henia hanai, badina beibi ena tauanina be sel kakakakadia momo ia do havaraia lasi.