Ich hon kelërnt wii ti unkerechtichkheet am ën kemacht wërt

Fon Ursula Menne fertseelt

Ich wolt imer hon tas ti kanse layt kerecht pehantelt weyere. Tes weeche, sin ich tsu een katee in te Komunistix Lëst Taytxlant kexikt kep. Un tat — kraat tat — hon ich kelërnt iwer een welt oone unkerechtichkheet. Los mich tas peser aus leye.

ICH SIN in 1922 uf te welt khom in Halle, een xtat in Taytxlant woo mee wii 1.200 yoore kexicht hat. Es is 200 kiloometer am sutoëst fon Berlin. Halle waar eene fon te eyerst xtete woo ti Protestant tratitsyoon xtark waar. Mayn xwester Käthe is uf te welt khom in 1923. Mayn papa hot in tëm militeer ketiint un mayn mama hot in teatros kesung.

Ich hon fon mayn papa keërpt te wunx fer ti unkerechtichkheet korikiire. Wii eyer tas militeer kelos hot, hot eyer een kexeft kekhaaft. Ti meyerste khuner waare aarm; tes weeche, hot mayn papa se ketauert un uf pump ferkhaaft. Awer, weeche tiise kuute wile, hot tas kexeft pankrot kemacht. Was mit mayn papa pasiirt is, solt mich in kelërnt hon tas keeche ti unkerechtichkheet khëmpfe is xweyerer wii mer tenke. Awer te muut fer ti kerechtichkheet suuche in te yunge yoore keet net laycht aus.

Fon mayn mama, hon ich ti artistixe apiliteete keërpt. Mit mayn mama, hon ich un mayn xwester iwer musik, singe un tanse kelërnt. Ich waar een froo khint; un ich un mayn xwester hate een wunerlich leepe — pis 1939.

Een xreklich tsayt fangt aan

Noo tas ich fërtich waar mit te haupst xuul, hon ich aan kefang balé lërne. Tat, hon ich te Ausdruckstanz kelërnt, woo Mary Wigman in kelërnt hot. Te artist penutst soo een sort tans fer sayn xpiirunge tsayche, un Mary Wigman hot tas aan kefang. Ich hon aach aan kefang pilter moole. Tes weeche, te aanfang fon mayn yunge yoore waar froo un fol muut; un ich hon fiile naye tinge kelërnt. Awer ales hot sich keënert in 1939, wii te 2^te Welt Kriich aan kefang hot. Een aner unklik is in 1941 pasiirt: mayn papa is weeche tuperkulosis kextorep.

Te kriich is xreklich. Ich waar ploos 17 yoore alt wii te kriich aan kefang hot; awer ich hon ketenkt tas ti welt ferikt kep weyer. Ich hon kesiin fiile keweenliche layt sich influentsiire lose fon te nasistixe itee. Nochter, sin ti aarmheet, te toot un ti fernichtung khom. Unser haus hot xroo ap kriit weeche een pomp, un torich te kriich, sin phaar fon mayn parente um khom.

Wii te kriich in 1945 tsum ën khom is, waare ich, mayn mama un mayn xwester noch in Halle am leepe. In tiise tsayt, waar ich xon ferhayrat un hat een meetche; awer mayn hayrat waar net kuut traan. Ich un mayn man hon uns aus naner kemacht. Ich must mayn meetche fersoriche; tes weeche, hon ich kexaft mit tanse un moole.

Noom kriich, is Taytxlant in 4 teele keteelt kep, un tas teel woo unser xtat waar, waar unich te kontrol fon te Sowyët Unyoon. Tes weeche, muste meyer al uns traan keweene unich tas Komunistixe partay leepe. In 1949, tas teel fon Taytxlant woo mer keleept hon, woo ofts kenënt is Lëst Taytxlant, is te Taytx Temokratix Repuuplik kep.

Tas leepe unich tëm Komunistixe partay

In tiise yoore, is mayn mama krank kep un ich must se uf phase. Ich hon aan kefang se xafe in een apteelung fon te rechiirung fom plats. In tiise tsayt, hon ich etliche xiiler khëne kelërnt woo keeche ti rechiirung waare. Tii hon fersuucht acht pringe fer ti unkerechtichkheete woo pasiirt sin. Tsum payxpiil: een yung khont net in te uniwersiteet rin keen wayl sayn papa waar friier een mitkliit fon te Nasistixe partay. Ich hon tiise yung kuut kekhënt wayl mer tsayt mitsamer fertrip hon. Ich hon ketenkt: ‘Warom mus tee layte weeche ti ferkheerte tinge woo sayn papa kemacht hot?’ Ich hon aan kefang mee tsayt mit tiise xiiler fertraype un hon ëntxlist uf te protëste keen. Een mool, hon ich soo kaar pleetche aan te trepe fom kericht fom plats aan kenaachelt.

Wii sekretërin fon te Rechyonaal Komisyoon fom Friit, must ich etliche priife tixitiire woo mich aarich unruych kelos hon. Een mool, weeche politixe uersache, wolt ti Komisyoon komunistixe propakanta fer een elter man xike, woo im Oëst Taytxlant keleept hot, tas ti layt net mee uf tëm traue teete. Ich sin soo pees kep mit te unkerechtichkheet woo tiise man layte teet, tas ich ti phek ferxtekelt hon. Tes weeche, sin ti phek nii kexikt kep.

“Ti xlechst persoon” hot mich hofnung kep

In Yuuni fon 1951, sin tswaay mëner in mayn skritooryum rin khom un hon mich kesaat tas tii teete mich tsu te katee nëme. Tii hon mich pis ti katee kenom, woo Root Oks keheest hot. Een yoer xpeeter, sin ich xultich aus kexproch kep fon keeche ti rechiirung mich xtele. Eene xiiler hot mich fer ti Stasi — ti kehaymnis polis — ap kep; tee hot fer tëne kesaat iwer te protëst mit te pleetche. Tas kericht waar ploos etwas uf keprung, wayl nimant hot acht kep fer was ich kesaat hon fer mich xitse. Mayn xtroof waar 6 yoore in te katee plaype. In tiise tsayt, sin ich krank kep; tan, hon se mich tsu te krankehaus in te katee kexikt. Tat sin ich mit 40 anere fraae keplip. Noo tas ich al tiise trauriche layt kesiin hon, hon ich aan kefang panik xpiire. Ich sin pis tsu te teer kexprung un hon forx traan kexlaa.

“Was wilst tuu?” — hot te wachter kefroot.

“Ich mus fon tiise plats xnel raus khome” — hon ich kexraayt. “Tuu khanst mich in een solitária tuun wëns mus sin, awer ich mus fon too hiir faart keen!” Kewis, hot eyer net kemacht was ich wolt. Klaych tëm noo, hon ich een fraa kemërkt woo anerste wii ti anere waar. In sayn aue, khont ich siin tas se inerlich friit hat. Tan, hon ich mich neewich tii kesetst.

Tii hot kesaat: “Wëns tuu tich neewich mich setst, is es peser tich uf phase. Ti layt tenke tas ich ti xlechst persoon too hiir sin, wayl ich Yeehoowa sayn Tsayer sin.”

In tiise tsayt, wust ich net tas Yeehoowa sayn Tsayer waare wii faynte fon te Komunistix rechiirung aan kesiin. Awer ich wust tas tswaay Piipel Xtutënte (wii Yeehoowa sayn Tsayer friier kenënt waare) hon mayn papa ofts pesuucht, wii ich een khint waar. Ich khan mich soo kaar erinere fon mayn papa heere saan: “Ti Piipel Xtutënte sin richtich!”

Ich hon keprilt wii ich tiise liiplich fraa khëne kelërnt hon, woo Berta Brüggemeier keheest hot. Ich hon se ferlangt: “Pite, xprech mich iwer Yeehoowa.” Fon tat aan, hon mer fiil tsayt mitsamer aus kep un eftas iwer ti Piipel kexproch. Tswixich anere tinge, hon ich kelërnt tas te woere Kot Yeehoowa een Kot fon liip, kerechtichkheet un friit is. Ich hon aach kelërnt tas eyer fermache tuut te kanse xaate woo ti xlechte mënxe pringe tuun. Te Psalm 37:10, 11 saat: “In khorts tsayt, tuun ti xlechte net mee eksistiire. (...) Awer ti tsaame tuun ti eyert kriin un tii tuun sich mechtich fraye in tëm iwermeesich friit.”

Tsum xlus, frayheet!

Ich sin pefrayt kep in 1956; ich sin een pisye mee wii 5 yoore in te katee keplip. Finef taache noo ich fray kep sin, sin ich fon te Komunistix Lëst Taytxlant aus keris fer in Oëst Taytxlant leepe. In tiise tsayt, hat ich tswaay meetche, Hannelore un Sabine, un tii sin mit mich kang. Tat, ich un mayn man hon uns tiworsiirt un ich hon Yeehoowa sayn Tsayer noch mool ketrof. Wii ich ti Piipel xtutiirt hon, hon ich kemërkt tas ich mist ënerunge in mayn leepe mache tas ich khent Yeehoowa kefale. Ich hon tiise ënerunge kemacht un mich taafe kelos in 1958.

Xpeeter, hon ich mich noch mool kehayrat, awer yets mit een Yeehoowa sayn Tsayer — Klaus Menne. Ich un Klaus hate een wunerlich hayrat un mer hon tswaay khiner kriit, Benjamin un Tabia. Es is traurich, awer unkefeer 20 yoore tsurik is Klaus in een unfal um khom; tsayt tat aan, sin ich een witfraa. Awer ti hofnung fon tëm ufxtaye tuut mich aarich treeste, wayl ich ti sicherheet hon tas ti toote wëre uf keruuft fer in een paratiis too uf te eyert leepe. (Lukas 23:43; Aphostele sayn Kexicht 24:15) Es tuut mich aach treeste se wise tas mayn 4 khiner tuun Yeehoowa tiine.

Weeche mayn Piipel xtuutyum, hon ich kelërnt tas ploos Yeehoowa khan ti woer kerechtichkheet pringe. Anerste wii ti mënxe, tuut Yeehoowa tepay rechne ales was mit uns pasiirt is — soo kaar kleenichkheete woo ofts khee mënx siin khan. Tas se wise kept mich friit, hauptseechlich wën ich unkerechtichkheete siin orer layte. Eklesyastes 5:8 saat: “Wëns tuu siist, in tayn prowins, ti unertrikung fon te aarm un ti unfolichkheet fon te kerechtichkheet un fon was richtich is, tuu tich net ferxreke. Wayl tee woo ti autoriteet hot is fon yemant mit kreeser autoriteet peopacht, un iwer tëne kepts noch anere woo een noch heecher xtel hon.” Kewis, kept es nimant woo een “heecher xtel” wii unser Kriatoer hot. Hepreeyer 4:13 saat: “Un es kept kheen kriatsyoon ferxtekelt foer tëm, awer ales is nakich un uf ketekt foer ti aue fon tëm mit weem mer een aprechnung mache mise.”

Erinerunge fon mayn 90 yoore

Als mool tuun ti layt mich frooe: “Wii waar tas leepe unich ti Nasistix un Komunistix rechiirung?” Ti tswaay waare xlim. Tiise tswaay sorte rechiirunge un aach al ti anere mënxliche rechiirunge tuun taytlich tsayche tas khee mënx khan sich selepst rechiire. Ti Piipel tuut tiise woerheet eerlich aus xpreche: “Ti mënxe [tuun] eene iwer ti anere rechiire, fer sayn aychne xaate.” (Eklesyastes 8:9)

Wii ich yung waar un khee speryens hat, hon ich ketenkt tas ti mënxe khente mit kerechtichkheet rechiire. Yets wees ich tas es net soo is. Ploos unser Kriatoer khan een welt pringe woo wërklich kerecht is. Tee tuut tas mache wën eyer al ti xlechte fernicht un ti rechiirung iwer ti eyert fer sayn Soon Yeesus Kristus kept, woo tuut imer ti interese fon te anere foer sayns tuun. Ti Piipel saat iwer Yeesus: “Tuu host ti kerechtichkheet keliipt un host kehast was keeche tas kesets is.” (Hepreeyer 1:9) Ich sin aarich petanklich tsu Yeehoowa tas eyer mich tsu tiise wunerlich un kerecht kheenich ketsoo hot. Ich wil aarich fiil unich tëm sayn rechiirung fer imer leepe!

[Pilt]

Mit mayn meetche Hannelore un Sabine, noo tas mer sin in Oëst Taytxlant hin khom

[Pilt]

Hayt, mit mayn soon Benjamin, un sayn fraa Sandra