1, 2. (a) Was hon ti autoriteete keeche ti preetich aarwayt kemacht kriit, awer wii hon ti aphostele sich aan kextelt? (b) Warom hon ti aphostele tas kesets fer noo lose se preetiche net aan kenom?

TE PHINKSTE taach fom yoerkang 33 N.K. is phaar woche tsurik pasiirt. Ti kristlich kemaynt in Yeruusalem hot kraat aan kefang. Fer Satanaas, waar tas ti pest xtun fer ti kristlich kemaynt atakiire — tee wil se fernichte eep se xtark wërt. Satanaas lënkt tas xnel hin, tas ti relichyeese fiirer ti preetich aarwayt fom Raych ferpiite. Awer ti aphostele tuun wayter mit koraaj preetiche, un ‘fiile mëner un fraae fange aan am Hër klaape’. (Aph. 4:18, 33; 5:14)

² Ti yachter tuun noch mool fol wuut atakiire. Yets, tuun se al ti aphostele in te katee xmayse. Awer, in te nacht, macht Yeehoowa sayn engel ti teere fon te katee uf, un moynts frii sin ti aphostele xon noch mool am preetiche! Too, tuun se ti aphostele noch mool in xpërte un tsu te autoriteete nëme. Yets, ti akusatsyoon is tas se tas kesets iwertreete woo ti preetich aarwayt ferpoot hot. Ti aphostele tuun mit koraaj antworte: “Mer mise Kot als rechiirente aan heere xtats ti mënxe.” Ti autoriteete wëre soo pees tas se wole ti aphostele “um pringe”. Awer in tiise wichtich xtun, tuut Kamalyël — een pekhante leerer fom Kesets woo ti layt fiil respektiire — ti autoriteete aan saan: “Phast uf. (...) Lost tiise mëner in ruu, lost se keen.” Tas is neekst net tsum klaape, awer ti autoriteete tuun tëm aan heere un ti aphostele pefraye. Was tuun tiise troye mëner tan mache? Mit koraaj ‘tuun se wayter in lërne un pekhant mache ti kuute notisye iwich Yeesus Kristus’. (Aph. 5:17-21, 27-42; Xpr. 21:1, 30)

3, 4. (a) Was penutst Satanaas fon friier aan pis hayt fer Kot sayn folek atakiire? (b) Was tuun mer in tëm too un in te tswaay neekste kapitele xtutiire?

³ Tiise kericht in 33 N.K. waar tas eyerste mool woo ti kristlich kemaynt yachtung fon te autoriteete mit kemacht hot. Awer sicher, es weyer net tas letste mool. (Aph. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Hayt tsu taach, tuut Satanaas imer noch ti autoriteete penutse fer sich keeche ti woere aanpeetung un ti preetich aarwayt xtele, fer tas um hale. Ti keechner saan tas mer fiile kesetse unfoliche. Tii akusiire uns, tsum payxpiil, fon tëm friit xteere, fon te layt uf hetse sich keeche ti rechiirung xtele, un fon kexeft layt sin woo wole ploos kelt kriin. Awer in te richtich tsayt, sin unser priiter pis ti kerichte kang un hon pewayst tas tiise akusatsyoone falx waare. Was sin ti resultaate fon tiise kerichte? Wii tuun tiise ëntxlise, woo xon lang heyer kemacht kep sin, uns hayt petrefe? Meyer tuun etliche fon tiise kerichte noo kuke un siin wii se uns helfe “ti kuute notisye xitse un se torich ti rechiirunge kesetse fest xtele”. (Fili. 1:7)

⁴ Tiise kapitel xprecht iwer wii mer unser recht fer mit frayheet preetiche kexitst hon. Ti neekste tswaay kapitele tuun iwer etliche kerichte xpreche woo uns keholef hon uns wayt wech fon te welt hale un unich te kesetse fon Kot sayn Raych plaype.

5. Warom sin etliche priiter in kexpërt kep een pisye foer 1940, un was hon tii woo ti Orkanisatsyoon kefiirt hon kepleent se mache?

⁵ Een pisye foer 1940, wolte etliche xtete in te Fereenichte Xtaate fon Amërika Yeehoowa sayn Tsayer tswinge een erlaupnis hon fer se preetiche. Awer unser priiter hon net tiise tokument kemacht. Een erlaupnis khan noo lose se kile. Un unser priiter hon ferxtan tas khee autoriteet hot tas recht fer tëne um hale Yeesus sayn kepoot aan heere fer ti kuute notisye fom Raych preetiche. (Mar. 13:10) Tes weeche, hunerte fon unser priiter sin in te katee khom. Tan, hon tii woo ti Orkanisatsyoon kefiirt hon, kepleent tsu te kerichte keen. Tii wolte tsayche tas ti rechiirung hot unkerechte kesetse kemacht fer ti preetich aarwayt fon Yeehoowa sayn Tsayer xteere. Tan, in 1938, is etwas pasiirt woo een wichtich kericht aan kefang hot. Tiise kericht hot wii payxpiil ketiint fer anere kerichte. Was is pasiirt?

6, 7. Was is mit te familye Cantwell pasiirt?

⁶ Am tiinstaach moynt, 26^te april fon 1938, is te pruuter Newton Cantwell, woo 60 yoore alt waar, mit sayn familye pis ti preetich aarwayt kang in New Haven, Connecticut. Tii waare al spetsyaale pyoneere kewees: tee; sayn fraa, Esther; un sayn khiner Henry, Russell, un Jesse. Tii waare imer fërtich fer net hëm tsus khome im selwiche taach. Weeche was? Tii waare xon ofts tsu te katee kenom kep, un tii wuste tas es khont noch mool pasiire. Awer ti familye hot net too teweeche te muut ferloer fer iwer tas Raych preetiche. Tii sin pis New Haven in 2 khare kefaar. Newton hat te khare fon te familye fol piiplixe piicher un fonógrafos kehat. Henry, woo 22 yoore alt waar, hot te musik khare kefaar. Un es is pasiirt was se kewaart hon: in phaar xtune, hon ti polise tëne um kehal.

⁷ Eyerst, hon se Russell, woo 18 yoore alt waar, tsu te katee kenom; nochter, Newton un Esther. Een pisye wayt wech waar Jesse, woo 16 yoore alt waar. Tee hot kesiin ti polise sayn papa, mama un pruuter wech nëme. Wayl Henry uf een aner plats fon te xtat am preetiche waar, is te yunge Jesse aleen keplip. Noch soo, hot eyer sayn fonográfo kehool un hot wayter kepreeticht. Tswaay katoolixe mëner hon erlaupt Jesse een reet xpiile, un tee hot ti reet “Faynte” fom pruuter Rutherford kexpiilt. Ti tswaay mëner sin soo pees kep mit was se keheert hon, tas se wolte Jesse haue. Jesse is mit kexik fat kang, awer een pisye xpeeter hot een polis tëm um kehal. Soo is Jesse aach tsu te katee kenom kep. Ti polise hon een prosës uf kemacht keeche te pruuter Newton un sayn khiner, awer net keeche Esther. Ti familye hot een xtroof petsaalt un soo sin se im selwiche taach fray kemacht kep.

8. Warom hon se Jesse Cantwell xultich aus kexproch fon tëm friit xteere?

⁸ Phaar moonate xpeeter, am septemper fon 1938, must ti familye Cantwell foer tas kericht khome in New Haven. Tas kericht hot kesaat tas Newton, Russell, un Jesse kontripuytsyoone oone erlaupnis ferlangt hon. Too hot ti familye fer tas heechste kericht fon Connecticut ferlangt fer te ëntxlus ënere. Awer noch soo is Jesse xultich aus kexproch kep fon tëm friit fom plats xteere. Warom? Wayl ti tswaay katoolixe mëner, woo ti krawatsyoon keheert hon, hon kesaat tas Jesse hat keeche tëne sayn relichyoon kexproch un tëne uf kehetst. Wayl eyer xultich aus kexproch kep is, hon ti priiter woo ti Orkanisatsyoon kefiirt hon, etwas too triwer kemacht. Tii hon fer tas Heechste Kericht fon te Fereenichte Xtaate fon Amërika — tas heechste kericht fom lant — aan kehal fer te ëntxlus ënere.

9, 10. (a) Was fer waar te ëntxlus fon tëm Heechste Kericht iwer ti familye Cantwell? (b) Wii tuun meyer hayt noch nutse too tefun kriin?

⁹ Am 29^te mërts fon 1940, hon te haupste richte Charles E. Hughes un 8 anere richter aan kefang te pruuter Hayden Covington heere, een atwokaat fon Yeehoowa sayn Tsayer woo Jesse am xitse waar. * Wii te akusatsyoon atwokaat fon Connecticut aan kefang hot fersuuche tsayche tas Yeehoowa sayn Tsayer te friit xteere, hot een richte kefroot: “Was Yeesus in sayn taache kepreeticht hot, waar aach net kuut aan kenom, kël?” “Yaa! — hot te akusatsyoon atwokaat keantwort. — Un wën ich mich net ër sin, ti Piipel saat was mit Yeesus pasiirt is weeche sayn preetich aarwayt.” Was fer interesante wërter, kël? Oone se mërke, hot te atwokaat uns mit Yeesus ferklaycht un ti rechiirung, mit tëne woo Yeesus xultich aus kexproch hon. Am 20^te maay fon 1940, hon ti kanse richter fom Heechste Kericht kesaat tas Yeehoowa sayn Tsayer unxultich waare.

¹⁰ Was is pasiirt weeche tiise ëntxlus fom Heechste Kericht? Es hot tas recht fer een relichyoon fray pratikiire kexitst, soo tas khee rechiirung krënse too tekeeche xtelt. Tas kericht hot aach kaar niks kefun in Jesse sayn aanxtelung “woo khent te friit fom plats xteere”. Tas is kans klaar kep: Yeehoowa sayn Tsayer tuun net te friit fom plats xteere. Tiise ëntxlus hot sicher fiil nutse fer Yeehoowa sayn tiiner keprung. Wii tuut tas uns hayt noch helfe? Een atwokaat woo Yeehoowa sayn Tsayer is, saat: “Meyer hon tas recht fer unser klaape fray pratikiire, oone pang fon unkerechte krënse woo se xtele khente. Tes weeche, khene Yeehoowa sayn Tsayer hayt iwer sayn hofnung mit te anere xpreche.”

11. Was fer ekstra kampanya hon unser priiter in Kanata orkanisiirt un warom?

¹¹ Yeehoowa sayn Tsayer in Kanata hon fiil yachtung mit kemacht noom yoer 1940. Tes weeche, in 1946, hon unser priiter een kampanya fon 16 taache kemacht fer een pleetche aus teele. Tas naame fom pleetche waar Quebec sayn hitsich wuut keeche Kot, Kristus un ti frayheet is een xaam fer te kanse Kanata. Tas pleetche hot kexproch iwer wii ti rechiirung kaar khee respekt ketsaycht hot fer ti frayheet fon aanpeetung. Tas hot taytlich ketsaycht ti kropheet fon te polise, ti wyolënts fon te layt keeche unser priiter in Quebec, un wii ti khërich te wuut keeche uns uf kemuut hot. “Yeehoowa sayn Tsayer wëre imer noch unxultich tsu te katee kenom — hot tas pleetche kesaat. — Es kept unkefeer 800 akusatsyoone keeche Yeehoowa sayn Tsayer in te rechyoon fon Montreal.”

12. (a) Was hon ti keechner kemacht weeche ti kampanya fer tas pleetche aus teele? (b) Fon was sin unser priiter akusiirt kep? (Kuk aach ti noote.)

¹² Te haupst rechiirente fon Quebec, Maurice Duplessis, hot paysamer mit een wichtich katoolixe phaater kexaft: Villeneuve. Weeche ti kampanya fer tas pleetche aus teele, hot eyer een “kriich oone mitlayt” keeche Yeehoowa sayn Tsayer aus kexproch. Tes weeche, is ti numer akusatsyoone keeche Yeehoowa sayn Tsayer xnel kewakst fon 800 tsu 1600. Een xwester hot kesaat: “Ti polise hon uns soo oft inkexpërt tas mer noo kelos hon se tseele.” Ti priiter, woo ti polise kefang hon tas pleetche am aus teele, sin akusiirt kep fon “te layt uf hetse keeche ti rechiirung”. *

13. Weer waare ti eyerste woo foer tas kericht khom sin unich ti akusatsyoon fon te layt uf hetse keeche ti rechiirung, un was fer waar te ëntxlus fom kericht kewees?

¹³ In 1947, te pruuter Aimé Boucher un sayn meet Gisèle, woo 18 yoore alt waar, un Lucille, woo 11 yoore alt waar, waare ti eyerste woo kericht kep sin unich ti akusatsyoon fon te layt uf hetse keeche ti rechiirung. Tii hate etliche Hitsich wuut pleetche aus kep ticht pay sayn haus, in te përiche am siit fon Quebec. Te pruuter Boucher waar een keweenliche man kewees, woo sayn plantaaj uf kephast hot, un woo als mool pis te xtat kang is mit sayn waan un kaul. Es is xweyer sich foer xtele tas tiise layt te friit xteere, kël? Noch soo, hot tiise familye etliche xwiirichkheete woo im Hitsich wuut pleetche kextan hon mit kemacht. Te richte, woo Yeehoowa sayn Tsayer kehast hot, hot khee acht kep fer ti pewaysunge woo ketsaycht hon tas ti familye unxultich waar. Xtats tas, hot eyer aan kenom was te akusatsyoon atwokaat kesaat hot, tas tas pleetche ti layt keeche ti rechiirung uf kehetst hot. Tes weeche, hot te richte ti familye Boucher xultich aus kexproch. Tëm noo te richte, weyer es een kriim ti woerheet saan! Aimé un Gisèle sin xultich aus kexproch kep fon te layt uf hetse keeche ti rechiirung un soo kaar ti kleen Lucille is 2 taache in te katee keplip. Ti priiter hon fer tas Heechste Kericht fon Kanata — tas heechste kericht fom lant — aan kehal fer te ëntxlus ënere, un tas kericht hot aan kenom tas uner suuche.

14. Was hon ti priiter un xwestere in Quebec kemacht in te yoore woo se yachtung mit kemacht hon?

¹⁴ Torich tiise tsayt, meechte unser koraajiche priiter un xwestere in Quebec noo kelos hon se preetiche? Kewis net! Tii hon soo kaar kuute resultaate kehat, opwool se als mool krop atakiirt waare. Am aanfang fon te kampanya mim pleetche in 1946, waare 300 Yeehoowa sayn Tsayer in Quebec; 4 yoore tëm noo, waare es xon 1.000 kewees! *

15, 16. (a) Was fer ëntxlus hot tas Heechste Kericht fon Kanata iwer ti familye Boucher kemacht? (b) Wii hot tas ti priiter un anere layt petrof?

¹⁵ Am yuuni fon 1950, hon ti 9 richter fom Heechste Kericht fon Kanata Aimé Boucher sayn prosës keheert; 6 moonate xpeeter, am 18^te teetsemper fon 1950, hot tas kericht te pruuter Aimé Boucher unxultich aus kexproch. Warom? Te pruuter Glen How, een atwokaat fon Yeehoowa sayn Tsayer, hot aus keleet tas tas kericht aan kenom hot was mer kesaat hon: tas mer tuun net wyolents keeche ti rechiirung uf hetse un aach tas tas pleetche net soo was uf kemuut hot; tes weeche, waar es net ferkheert was tat trin kexrip waar. Te pruuter Glen How hot noch kesaat: “Ich hon kesiin wii Yeehoowa uns keholef hot te prosës kewine.” *

¹⁶ Tas Heechste Kericht sayn ëntxlus hot wërklich fiil eer fer Kot sayn Raych keprung. Yets, hate ti anere 122 prosëse in Quebec keeche Yeehoowa sayn Tsayer mit te selwich akusatsyoon, khee mee funtament fer wayter keen. Tiise ëntxlus hot aach taytlich kelos tas ti layt in Kanata un in anere natsyoone unich te Pritaanix Eenichkheet, frayheet hon fer sayn mënunge iwer ti rechiirunge saan. Tas hot aach tsum ën keprung ti atake fon te khërich un ti rechiirung fon Quebec keeche ti frayheet fon Yeehoowa sayn Tsayer. *

17. Wii tuun etliche rechiirunge fersuuche unser preetich aarwayt kontroliire?

¹⁷ Soo wii ti eyerste kriste, sin Yeehoowa sayn Tsayer hayt “net ferkhaafer fon Kot sayn wort”. (Lees 2^te Korinter 2:17.) Soo wii soo, fersuuche etliche rechiirente unser aarwayt kontroliire mit kesetse woo se tuun hon mit kexefte mache. Wole mer iwer 2 prosëse xpreche woo ëntxlist hon ep Yeehoowa sayn Tsayer ferkhaafer orer preeticher sin.

18, 19. Wii hon ti autoriteete in Tanimark fersuucht ti preetich aarwayt um hale?

¹⁸ Tanimark. Am 1^te oktooper fon 1932, hot aan kefang een kesets kile woo kesaat hot tas es ferpoot waar ausketruktne materyaale ferkhaafe oone een ferkhaafer erlaupnis hon. Awer unser priiter hon net tiise erlaupnis ferlangt. Te neekste taach, hon 5 priiter te kanse taach in te preetich aarwayt kexaft in Roskilde, een xtat unkefeer 30 kiloometer am oëst fon Copenhagen, ti haupst xtat fon Tanimark. Am ën fom taach, hon se net eene fon te puplikatoore kefun, August Lehmann. Tee is in kexpërt kep wayl eyer tinge ferkhaaft hot oone een erlaupnis hon.

¹⁹ Am 19^te teetsemper fon 1932, must August Lehmann foer tas kericht keen. Tee hot kesaat tas eyer ti layt am pesuuche waar fer piiplixe puplikatsyoone aan piite, awer tee hot aus keleet tas tee net am ferkhaafe waar. Tas kericht hot tas aan kenom. Es hot kesaat: “August Lehmann (...) khan sich aleen fersoriche. Tee hot net ekonoomix nuts kriit fon sayn aarwayt un tas is net tëm sayn opjetiiw; in woerheet, tee mus kelt aus kepe fer tiise aarwayt mache.” Tas kericht hot Yeehoowa sayn Tsayer uner xtitst un hot aus kexproch tas August Lehmann sayn aktiwiteet waar net “een kexeft kewees”. Awer ti faynte fon Kot sayn folek waare pextimt ti preetich aarwayt uf tëm kanse lant um hale. (Psal. 94:20) Ti akusatsyoon atwokaat hot apelatsyoone kemacht pis eyer tsu tëm Heechste Kericht fom lant khom is. Was hon unser priiter tan kemacht?

20. Was fer ëntxlus hot tas Heechste Kericht fon Tanimark kemacht, un wii hon unser priiter sich aan kextelt?

²⁰ Een woch foer tas Heechste Kericht te prosës richte, hon Yeehoowa sayn Tsayer in te kans Tanimark sich noch mee aan kextrengt in te preetich aarwayt. Am tiinstaach, 3^te oktooper fon 1933, hot tas Heechste Kericht sayn ëntxlus aus kexproch. Es waar te selwich ëntxlus woo tas aner kericht kemacht hot: August Lehmann waar unxultich. Weeche tiise ëntxlus, khonte Yeehoowa sayn Tsayer wayter fray preetiche. Fer petanklichkheet tsu Yeehoowa tsayche, hon ti priiter noch mee in te preetich aarwayt kexaft. Tsayt te ëntxlus fom Heechste Kericht, khene Yeehoowa sayn Tsayer in Tanimark fray preetiche, oone ti rechiirung tëne xteere.

21, 22. Was fer waar te ëntxlus fom Heechste Kericht fon te Fereenichte Xtaate iwer te prosës fom pruuter Murdock?

²¹ Fereenichte Xtaate fon Amërika. Am suntaach, 25^te feepruer fon 1940, is een pyoneer, Robert Murdock Jr., un 7 anere Yeehoowa sayn Tsayer in kexpërt kep, wii se am preetiche waare in Jeannette, ticht pay Pittsburgh, Pennsylvania. Tii sin xultich aus kexproch kep, wayl se kheen erlaupnis khaaft hate fer puplikatsyoone aan piite. Tas Heechste Kericht fon te Fereenichte Xtaate fon Amërika hot aan kenom ti apelatsyoon richte.

²² Am 3^te maay fon 1943, hot tas Heechste Kericht sayn ëntxlus aus kexproch: Yeehoowa sayn Tsayer waare unxultich kewees. Tas kericht hot kesaat tas een erlaupnis ferlange fer piiplixe puplikatsyoone aus kepe, “keet keeche tas kesets fom lant”. Tas kericht hot ap kesaat was ti xtat ferlangt hat. Tii hon aus keleet tas “tas keet keeche tas recht woo ti layt hon fer informatsyoone un mënunge aus teele oone ti rechiirung tas kontroliire; es keet aach keeche ti frayheet fer een relichyoon hon”. Te richte William O. Douglas hot im naame fon te meyerste richter kesaat: “Ti aarwayt fon Yeehoowa sayn Tsayer is mee wii preetiche, is mee wii relichyeese puplikatsyoone aus teele — is een pisye fon te tswaay tinge.” Tee hot aach kesaat: “Tiise aarwayt is soo wichtich (…) wii ti aanpeetung in te khëriche un tas preetich im kansel.”

23. Warom sin ti ëntxlise fom Heechste Kericht fon 1943 wichtich fer uns hayt?

²³ Tiise ëntxlus fom Heechste Kericht waar seer wichtich fer Kot sayn folek. Es hot pewayst tas mer wërklich kristliche preeticher sin, net ferkhaafer. In tiise wichtich taach in 1943, hon Yeehoowa sayn Tsayer 12 fon 13 prosëse im Heechste Kericht kewun, too tepay te prosës fom pruuter Murdock. Ti ëntxlise hon een xtark payxpiil kelos fer prosëse woo in te letste yoore uf kemacht sin, wën unser faynte noch mool im frooch kextelt hon unser recht fer haus tsu haus un puuplix preetiche.

24. Wii tuun mer uns aan xtele wën een rechiirung unser preetich aarwayt ferpiit?

²⁴ Wii Yeehoowa sayn Tsayer, wëre mer aarich froo wën ti rechiirunge uns tas recht kepe fer iwer tas Raych fray preetiche. Awer, un wën ti rechiirunge unser preetich aarwayt ferpiite tuun? Meechte mer noo lose se preetiche? Nee; meyer tuun ploos ënere wii mer tas mache un wayter xafe in kwalkee aat wiis meechlich is. Soo wii ti aphostele, “mer mise Kot als rechiirente aan heere xtats ti mënxe”. (Aph. 5:29; Mat. 28:19, 20) In te selwich tsayt, keen mer aach foer te kerichte fer ti frayheet fer se preetiche tsurik kriin. Wole mer 2 payxpiile siin.

25, 26. Was is in Nikaraakwa pasiirt woo must tsum Heechste Kericht kenom wëre, un was fer waar te resultaat kewees?

²⁵ Nikaraakwa. Am 19^te nofemper fon 1952, is Donovan Munsterman — een misyoneer un aach superintentent fon te Filyaal — pis ti Imikratsyoon Apteelung kang, in Managua, ti haupst xtat fom lant. Tii hon tëm kexikt tat hin khome fer mit tëm Kapitan Arnoldo García xpreche, woo ti apteelung tat kefiirt hot. Te kapitan hot fer te pruuter Donovan kesaat tas Yeehoowa sayn Tsayer “thërfte net mee preetiche un sayn relichyoon pratikiire” in Nikaraakwa. Wën te pruuter fer te kapitan kefroot hot warom, hot eyer aus keleet tas Yeehoowa sayn Tsayer khee erlaupnis fon te rechiirung hate fer sayn aarwayt mache un tas se akusiirt kep sin fon komuniister sin. Un weer hot uns akusiirt? Ti phaater fon te Romaanix Katoolix khërich.

²⁶ Te pruuter Donovan hot klaych fer tas Ministëryum fon Relichyoone un aach fer te presitent Anastasio Somoza García aan kehal fer te ëntxlus ënere. Awer tas hot net pariirt. Too, hon ti priiter keënert wii se Kot aan kepeet hon. Tii hon te Raych Saal tsu kemacht, sich in kleene krupe fersamelt, un net mee uf te xtroose kepreeticht; awer tii hon net noo kelos iwer tas Raych preetiche. In te selwich tsayt, hon ti priiter fer tas Heechste Kericht fon Nikaraakwa ferlangt fer te ëntxlus ënere. Ti tsaytunge hon fiil kexproch iwer wii unser aarwayt ferpoot kep is un wii ti priiter ferlangt hon fer te ëntxlus ënere. Tan hot tas kericht aan kenom te prosës noo kuke. Was fer waar te resultaat? Am 19^te yuuni fon 1953, hot tas Heechste Kericht sayn ëntxlus — woo ti kanse richter uner xtitst hon — aus kexproch: Yeehoowa sayn Tsayer waare unxultich kewees. Tas kericht hot aus keleet tas Yeehoowa sayn Tsayer ferpiite keet keeche tas kesets fom lant, woo saat tas al ti mënxe tas recht hon fer sayn mënunge saan, fer sayn kewise foliche, un fer sayn klaape pratikiire. Tas kericht hot aach kexikt tas ti rechiirung fon Nikaraakwa solt Yeehoowa sayn Tsayer pehantele wii se friier pehantelt waare.

27. Warom hon ti layt fon Nikaraakwa sich ferwunert mit tëm ëntxlus fom Heechste Kericht, un wii hon ti priiter tiise ëntxlus kesiin?

²⁷ Ti layt fon Nikaraakwa hon sich ferwunert tas tas Heechste Kericht hot Yeehoowa sayn Tsayer pay kextan. Pis tiise tsayt, waar ti influëns fon te phaater soo xtark tas tas kericht wolt net keeche tëne keen. Un aach: ti macht fon te rechiirente waar soo kroos tas tas kericht is neekst nii keeche tëne sayn ëntxlise kang. Ti priiter waare sich sicher tas se te prosës kewun hon wayl sayn Kheenich hot se kexitst un wayl se wayter kepreeticht hon. (Aph. 1:8)

28, 29. Was fer ënerung is in Sayre pasiirt in 1986?

²⁸ Sayre. Um rom 1985, waare unkefeer 35.000 Yeehoowa sayn Tsayer in Sayre (hayt, Konko Temokraatix Repuuplik). Wayl ti aarwayt fom Raych fiil in tiise lant am wakse waar, waare se een nay filyaal am paue. Am teetsemper fon 1985, is een internatsyonaal konkrës in Kinshasa, ti haupst xtat, pasiirt; 32.000 layt hon tas xtatyuum fol kemacht, too tepay priiter fon fiile lënter. Awer tan, hot ti situatsyoon fon Yeehoowa sayn Tsayer in tiise lant sich keënert. Was is pasiirt?

²⁹ Te pruuter Marcel Filteau — een misyoneer fon Kanata, woo ti yachtung fon Duplessis in Quebec mit kemacht hat — hot in tiise tsayt in Sayre ketiint. Tee saat was pasiirt is: “Am 12^te mërts fon 1986, hon ti priiter woo ti aarwayt in Sayre uf kephast hon een priif kriit, woo kesaat hot tas Yeehoowa sayn Tsayer in Sayre ferpoot waare.” Te presitent fom lant, Mobutu Sese Seko, hot ti ferpiitung uner xrip.

30. Was fer wichtich ëntxlus must ti Filyaal Komisyoon fon Sayre mache, un was hon se ëntxlist?

³⁰ Im neekste taach, hot ti ratyo fom lant kesaat: “Meyer tuun net mee heere iwer Yeehoowa sayn Tsayer too in [Sayre].” Klaych tëm noo, is een kroos yachtung aan kefang. Raych Saale sin fernicht kep, un unser priiter sin kextool, in kexpërt, un ferklopt kep. Soo kaar ti khiner woo Yeehoowa sayn Tsayer waare, sin in te katee khom. Am 12^te oktooper fon 1988, hot ti rechiirung unser kepaye fer sich kehool un tas rechiirungs militeer hot sich in te filyaal in kextelt. Ti priiter woo ti Orkanisatsyoon kefiirt hon, hon fersuucht mim presitent Mobutu xpreche, awer tas hot net pariirt. In te xtun, must ti Filyaal Komisyoon een wichtich ëntxlus mache: fer tas Heechste Kericht hilef aan hale orer waarte. Timothy Holmes — een misyoneer woo aach kortenatoer fon te Filyaal Komisyoon in tiise tsayt waar — hot kesaat: “Meyer hon kluucheet un oryentiirung tsu Yeehoowa ferlangt.” Ti komisyoon hot fiil too triwer kepeet un triwer noo ketenkt. Un tii hon kemënt tas es net ti richtich tsayt waar fer een prosës uf mache. Xtats tas, hon se sich traan kehal aan te priiter un xwestere uf phase un aate fine fer se preetiche.

31, 32. Was fer wunerlich ëntxlus hot tas Heechste Kericht fon Sayre kemacht, un wii hot tas unser priiter petrof?

³¹ Fiile yoore sin rom kang. Ti yachtung keeche Yeehoowa sayn Tsayer is xweecher kep un tas lant hot aan kefang mee respekt tsayche fer ti mënxliche rechte. Ti Filyaal Komisyoon hot ëntxlist tas es ti richtich tsayt waar fer tsu tas Heechste Kericht fon Sayre ferlange fer ti ferpiitung tsum ën pringe. Es is tsum ferwunere, awer tas Heechste Kericht hots aan kenom te prosës heere. Tan, am 8^te yanuer fon 1993 — 7 yoore noom presitent ti ferpiitung keeche uns uner xraype — hot tas kericht sayn ëntxlus kemacht: ti ferpiitung waar unkerecht kewees un solt tsum ën khome. Tas waar wunerlich kewees! Ti richter hon sayn aychne leepe ins kefoer kextelt wën se keeche te presitent sayn ëntxlus kang sin. Te pruuter Timothy saat: “Meyer hon torich te prosës kesiin wii Yeehoowa ti tinge ënere khan.” (Tan. 2:21) Te klaape fon unser priiter is too teweeche ferxtërkt kep. Tii waare sich sicher tas te Kheenich, Yeesus, hot sayn folek oryentiirt wanee un wii ti tinge mache.

³² Yets woo ti ferpiitung rom kang is, khont ti filyaal noch mool misyoneere pringe, een nay filyaal paue, un piiplixe puplikatsyoone fon anere lënter pringe. * Kewis, wëre ti priiter uf te kans welt froo wën se siin wii Yeehoowa sayn folek in kaystlich aat uf phase tuut! (Isa. 52:10)

33. Was hon mer kelërnt mit tëm khorts xtuutyum woo mer kemacht hon iwer etliche kericht ëntxlise?

³³ Wën mer soo sorte kerichts ëntxlise noo kuke, mërke mer tas Yeesus hot sayn ferxpreche erfiilt: “Ich tuun aych wërter un kluucheet kepe, tas al ayre keechner paysamer, kriins net hin sich keeche tëne xtele orer etwas keeche tëne saan.” (Lees Lukas 21:12-15.) Fer sayn folek xitse, tuut Yeehoowa als mool layt uf muute woo soo wii Kamalyël sin; orer koraajiche richter un atwokaate woo kerechtichkheet wole. Khan ma saan tas Yeehoowa hot ti wafe fon unser faynte ferproch. (Lees Isaiias 54:17.) Ti keechner khene net Kot sayn aarwayt um hale!

34. Warom sin ti prosëse woo mer kewun hon soo ekstra, un was tuun se pewayse? (Kuk aach te khaste “ Wichtiche prosëse woo mer in Hooche Kerichte kewun hon woo ti preetich aarwayt uner xtitse”.)

³⁴ Warom sin tiise kerichts ëntxlise soo wunerlich? Tenk traan: Yeehoowa sayn Tsayer sin net important foer te welt un ti layt tenke tas mer niks aus mache. Meyer tuun net weele, politixe kampanya mache orer fersuuche ti layt fon te politik influentsiire. Un unser priiter un xwestere woo mise foer te kerichte keen, sin in te meyerst tsayt aan kesiin wii “keweenliche mënxe (…), oone xuul”. (Aph. 4:13) Soo, mërke mer tas ti kerichte weeniche uersache hon fer uns pay xteen un sich keeche unser xtarke politixe un relichyeese faynte xtele. Soo wii soo, mache ti kerichte kraat tas, noo un noo. Tas ales is een pewaysung tas mer keen “foer Kot, mit Yeesus pay uns”. (2 Kor. 2:17) Tes weeche, saan mer soo wii te aphostel Phaul: “Yeehoowa is mayn helfer; ich tuun khee pang hon.” (Hep. 13:6)