Èske w te konnen?
Ki jan yon enfòmasyon yo te ekri nan tan lontan ann amoni ak Bib la?
NAN mize peyi biblik yo, nan vil Jerizalèm (Bible Lands Museum), gen yon wòch ki gen yon enfòmasyon sou li yo te ekri ant ane 700 ak ane 600 anvan epòk nou an. Yo te jwenn wòch sa a nan yon gwòt ki te konn sèvi kòm tonm toupre Ebwon nan peyi Izrayèl. Men sa enfòmasyon ki ekri sou li a di: “Se pou Yawe Sabawòt lage malediksyon sou Agaf, pitit gason Agav.” Ki jan enfòmasyon sa a ann amoni ak Bib la? Li montre, nan tan biblik yo, moun yo te byen konnen non Bondye, Jewova, ki te ekri ak kat lèt ebre YHWH, e yo te konn itilize l chak jou. Anfèt, gen lòt enfòmasyon ankò yo jwenn ekri anndan gwòt ki te konn sèvi kòm tonm yo ki montre moun ki te konn itilize gwòt sa yo pou yo reyini e pou yo kache te gen abitid ekri non Bondye ak non moun ki gen non Bondye nan non yo anndan gwòt yo.
Men sa Dr. Rachel Nabulsi, nan inivèsite Jeyòji, di konsènan enfòmasyon sa yo: “Lefètke non YHWH la parèt souvan, sa enpòtan [...]. Tèks yo ak enfòmasyon yo te ekri yo montre jan YHWH te gen yon plas enpòtan nan lavi moun Izrayèl ak moun Jida.” Deklarasyon sa a ann amoni ak Bib la, kote non Bondye parèt sou fòm YHWH ann ebre plizyè milye fwa. Souvan, gen moun ki te gen non Bondye nan non pa yo.
Ekspresyon “Yawe Sabawòt” yo te ekri sou wòch la vle di “Jewova, Chèf lame yo”. Sa ta vle fè n konprann nonsèlman moun yo te konn itilize non Bondye nan tan biblik yo, men tou, yo te konn itilize ekspresyon “Jewova, Chèf lame yo”. Sa ann amoni ak Bib la tou ki itilize ekspresyon “Jewova, Chèf lame yo” ki parèt 283 fwa nan Liv ki te ekri ann ebre yo, sitou nan liv Ezayi, Jeremi ak Zakari.