“Lè yon tifi ap fòme, se pa yon bagay ki bon pou li ditou. Ou gen doulè, ou santi w sal e w nan konfizyon. Se kòmsi tout sa k gen rapò ak peryòd sa a pa bon menm!” — Oksana.

 “M te apèn kontan epi, nan yon minit, m vin tris anpil. M pa konn si se yon bagay ki nòmal pou gason yo, men, sa te rive m.” — Brian.

 Peryòd yon jèn ap fòme a ka sanble ak lè yon moun sou jwèt ki rele montay ris la: ou kontan toutpandan w pè! Ki jan w ka fè fas ak monte desann sa yo?

•  Ki sa peryòd sa ye?

•  Chanjman nan domèn fizik

•  Chanjman nan domèn afektif

•  Sa w ka fè

 Yon fason senp, nou ka di peryòd sa a se yon etap nan lavi a ki pèmèt yon jèn grandi. Nan peryòd sa a, gen anpil chanjman fizik ki pral fèt nan kò l byen rapid e òmòn li yo ap chanje yon fason pou prepare l pou l fè pitit.

 Nòmalman, sa pa vle di li pare pou l vin paran. Men, peryòd sa a se yon siy ki montre l kite kad timoun nan, yon bagay ki ka fè l ni tris ni enpasyan anmenmtan.

 Yon ti tès: Selon ou menm, a ki laj ou panse l nòmal pou yon moun kòmanse fòme?

• 8 an

• 9 an

• 10 an

• 11 an

• 12 an

• 13 an

• 14 an

• 15 an

• 16 an

 Repons: Yon moun ka kòmanse fòme nan tout laj sa yo.

 Kidonk, ou pa bezwen bay tèt ou pwoblèm si w ta wè w prèske nan mitan adolesans ou e w poko kòmanse pwosesis sa a, oswa, si w ta wè w poko menm nan adolesans e w gentan kòmanse fòme. Peryòd moun ap fòme a gen pwòp kalandriye byolojik pa l, yon bagay ou pa gen kontwòl sou li.

 Petèt chanjman ki plis vizib lè yon moun ap fòme se fason moun sa a ap grandi byen vit la. Men, pwoblèm nan sèke se pa tout pati nan kò w k ap grandi nan menm vitès la. Donk, pa sezi si w ta wè w parèt yon ti jan maladwa nan fason w bouje. Ou met gen asirans tout bagay ap vin ekilibre pi devan.

 Gen anpil lòt chanjman fizik ki fèt lè yon moun ap fòme.

 Lè yon ti gason ap fòme:

•   Ògàn seksyèl li vin pi gwo.

•   Li vin gen plim anba bra l ak devan l e l vin gen bab.

•   Vwa l vin chanje.

•   Li antre ann ereksyon san l pa vle e l ap ejakile sou li lannuit.

 Lè yon tifi ap fòme:

•   Tete l kòmanse soti.

•   Li vin gen plim anba bra l ak devan l.

•   Li vin gen règ.

 Kit se lakay ti gason kit se lakay tifi:

•   Kò yo vin gen odè akoz swe ak bakteri.

   Yon konsèy: Ou ka kontwole odè kò w lè w benyen souvan ak lè w sèvi ak deyodoran.

•   Yo vin gen bouton akoz bakteri ki nan glann sebase yo.

   Yon konsèy: Menmsi l pa fasil pou w anpeche bouton leve sou ou, si w sèvi ak yon savon espesyal pou w lave figi w souvan, sa ka ede w.

 Piske òmòn yo, ki lakòz ou chanje fizikman, ap chanje byen vit, sa ka fè w santi w boulvèse anpil. Ou ka menm ap chanje konpòtman byen vit.

 “Yon jou w tonbe kriye epi nan demen tout bagay anfòm. Ou santi w an kòlè epi, yon minit annapre, ou santi w deprime epi w al fèmen kò w nan chanm ou.” — Oksana.

 Gen anpil jèn, pandan yo nan peryòd sa a, ki santi yo timid anpil. Yo santi se kòmsi tout moun ap veye yo e yo vle jije yo. Anplis de sa, piske aparans yo ap chanje, sa pa ede yo ditou!

 “Lè m te kòmanse grandi, m te konn fè espre pa kanpe dwat e m te konn met yon seri gwo kòsaj. Menmsi m konnen kò m t ap chanje, m te vrèman santi m malalèz. M pa t santi m natirèl.” — Janice

 Petèt pi gwo chanjman nan domèn afektif la se fason w pral konsidere moun ki pa menm sèks avè w.

 “M te sispann panse se tout gason ki annuiyan. M te kòmanse santi gen kèk nan yo ki atire m e sanble ide pou m tonbe damou an pa t yon vye bagay pase sa. Anfèt, sijè konvèsasyon ki te vin alamòd pou mwen se: ‘Kiyès ki renmen kiyès.’” — Alexis.

 Gen kèk jèn, pandan y ap fòme, ki santi yo atire anvè lòt moun ki gen menm sèks ak yo. Si sa rive w, pa kouri panse w se omoseksyèl. Nan pifò ka, santiman sa yo konn disparèt avèk letan.

 “Piske m te konn konpare tèt mwen ak lòt ti mesye yo souvan, m te kòmanse santi yo atire m. Se sèlman apre adolesans mwen m te kòmanse santi ti medam yo atire m. Kounye a, anvi renmen ak gason an se jis yon bagay mwen kite dèyè.” — Alan.

•    Eseye adopte yon pwennvi pozitif. Sa klè, peryòd w ap fòme a se yon peryòd ki pral pote yon seri chanjman fizik ak afektif ki nesesè lakay ou. Ou ka menm vin di pawòl salmis David te ekri yo ki di: “Ou fè m yon fason ki estrawòdinè.” — Sòm 139:14.

•   Evite konpare tèt ou ak lòt moun, epi reziste kont anvi pou w ret ap reflechi sou aparans fizik ou. Bib la di: “Lòm wè sa je l ba li, men Jewova li menm, li wè sa k nan kè yon moun.” — 1 Samyèl 16:7.

•   Fè bonjan egzèsis epi pran bonjan repo. Lè w dòmi ase, sa ap ede w vin mwens an kòlè, strese mwens epi deprime mwens lè w leve.

•   Lite pou w pa pran tout panse negatif oserye. Èske tout moun ap veye w vre? Menmsi gen moun ki fè remak sou fason w ap grandi a, pa ret konsantre sou sa. Bib la di: “Pinga w pran tout pawòl moun di oserye.” — Eklezyas 7:21.

•   Aprann kontwole dezi seksyèl ou yo yon fason pou w pa kite yo pran pye sou ou. Bib la di: “Kouri pou imoralite seksyèl. [...] Yon moun k ap fè imoralite seksyèl peche kont pwòp kò li.” — 1 Korentyen 6:18.

•   Pale ak youn nan paran w yo oswa ak yon moun ki pi gran pase w ou fè konfyans. Se vre w ka santi w malalèz okòmansman. Men, sa vo lapenn piske w ap jwenn èd. — Pwovèb 17:17.

 Sa w dwe sonje: Peryòd w ap fòme a gen kont difikilte l. Sepandan, li ba w yon bèl posiblite pou w grandi nonsèlman nan domèn fizik, men tou, nan domèn mantal, afektif ak espirityèl. — 1 Samyèl 2:26.